Etnografie: verzamelen van tribale kunst

Er is een grote groep verzamelaars van etnografische, oftewel tribale kunst. Het gaat daarbij om het verzamelen van materialen van verschillende etnische groepen. Met name de voorwerpen die gemaakt zijn voor de Tweede Wereldoorlog zijn populair. Tegelijkertijd zijn er veel vervalsingen in omloop en daardoor is er veel kennis nodig om "echte" kunst te herkennen. De letterlijke betekenis van etnografie is het in bestuderen en in kaart brengen van verschillende etnieën. Het gaat dan om de bestudering van bepaald gedrag waarmee verschillende bevolkingsgroepen van elkaar te onderscheiden zijn. Dat kan op verschillende manieren. Taal is een belangrijk middel om onderscheid aan te brengen. De meeste bevolkingsgroepen spreken een eigen taal of dialect. Ook door te kijken naar de cultuur, religieuze uitingen en de hiërarchische verhoudingen binnen een stam kunnen de verschillen tussen bepaalde volken in kaart gebracht worden. In de wetenschap is etnografie een tak van de culturele antropologie. Deze tak van wetenschap ontstond in de tweede helft van de 19e eeuw toen de Europese kolonisatie van Azië en Afrika op haar "hoogtepunt" was. Pas na de massale dekolonisatie van na de Tweede Wereldoorlog kwam de etnografie tot volle bloei.

Primitieve kunst

De etnologische kunst werd lange tijd aangeduid met de term "primitieve kunst". Daarin klinkt al een soort superioriteitsgevoel in door van de westerse beschaving. Die term werd gebruikt totdat het postmoderne denken breed ingang vond in de Westerse cultuur. Kolonialistische voorstellingen van primitieve kunst hadden vaak als doel het kolonialisme te verheerlijken.

Musea

Er zijn een groot aantal verzamelaars van etnografische voorwerpen, zowel particulieren als onderwijsinstituten als overheden. Het oudste volkenkundig museum is het Rijks Ethnographisch Museum in Leiden, tegenwoordig bekend als het Volkenkunde Museum. Dit werd in 1837 geopend. Zij had de opdracht gekregen van Koning Willem I om collecties te verzamelen in China, Japan en toenmalig Nederlands-Indië, oftewel Indonesië. In België is de grootste verzameling etnografie in handen van het Etnologisch Museum in Antwerpen. Ook de Universiteit van Gent heeft een grote verzameling. Musea hanteerden voor hun collecties doorgaans de indeling voor kunst uit Afrika, Oceanië en de Amerika's.

Verzamelen van etnografische kunst door particulieren

Vanaf de 19e eeuw is het verzamelen van etnografische kunst onder particulieren ook populair. Er zijn verschillende voorwerpen die populair zijn om te verzamelen, zoals (goden)beelden, schilden, beschilderingen en boeken. In de 19e eeuw en het begin van de 20e eeuw werd veel materiaal door de koloniale machten naar het thuisland verscheept. Iemand met goede connecties in de koloniën kon makkelijk aan goede voorwerpen komen. Verder ontstond er een levendige handel. Op die manier was het voor verzamelaars relatief makkelijk om hun verzameling uit te breiden. De belangrijkste voorwaarde was genoeg kapitaal. Omdat de meeste verzamelaars voorzichtig met hun objecten omgingen is er relatief veel kunst uit die periode bewaard gebleven.

Bepalen van de waarde

Bij het kopen van tribale kunst is misschien wel het lastigste onderdeel het bepalen van de waarde van een bepaald object. Dat komt omdat het een heel breed veld is. Er zijn tal van richtingen waarin iemand zich kan specialiseren, bijvoorbeeld in de kunst van een bepaalde stam. In Indonesië zijn er alleen al honderden stammen en soms is het heel veel materiaal van een bepaalde stam beschikbaar en soms bijna niets. Makers van tribale kunst spelen daar ook op in door voorwerpen te maken waar veel vraag naar is. Onder verzamelaars is de grootste vraag naar kunst van voor de jaren veertig van de vorige eeuw.

Echt of vervalsing?

Het kost tijd om achter de waarde van bepaalde voorwerpen te komen en het vraagt vooral veel onderzoek. Verder is het veld waar relatief veel vervalsingen in omloop zijn. Omdat het veel expertise vraagt laten kopers zich makkelijk misleiden. Vervalsers spelen daar op in en laten kunst van een paar jaar oud makkelijk doorgaan voor een honderd jaar oud object. Dat doen ze bijvoorbeeld door voorwerpen in de grond te begraven of naast termieten leggen waardoor het hout deels aangevreten is. Het vraagt veel kennis en een kritische houding om echt van vals te onderscheiden.

Kopen van tribale kunst

Wie wil beginnen met het verzamelen van etnografische kunst kan op verschillende plekken terecht. Zo zijn er verschillende galerieën gespecialiseerd in de kunst. Ook online is er een levendige handel. Wie internationaal kunst wil aankopen kan bijvoorbeeld terecht op Ebay. Het is daarbij wel belangrijk om extra alert te zijn op vervalsingen, omdat dat aan de hand van foto's niet altijd is te zien. In Nederland kan men ook terecht op de veilingsite Catawiki, waar bijna wekelijks speciale veilingen van etnografische kunst zijn.