Finse nederzettingen in Zweden

De geschiedenis leert ons dat Finland in 1600 werd aangevallen door de Russen en Denen. Uiteindelijk brak in 1700 de Noordse Oorlog uit tussen Rusland en Zweden. Daarbij werd Finland als slagveld gebruikt. Er kwamen ontzettend veel Finnen om het leven door oorlog, honger en de pest. Omdat het al heel lang erg moeilijk leven was voor de Finnen, trokken ze naar de bossen op het Zweeds/Noors grondgebied. Deze immigratie begon al aan het einde van de jaren 1500. Er zijn in de bossen van het Zweedse Värmland nog restanten van deze oude Finse nederzettingen te vinden.

Inhoud

• De Finse geschiedenis in vogelvlucht
• Oorlogen
• Finse nederzettingen
• Bestaan opbouwen
• Finse nederzettingen in Zweden en Noorwegen
• Zweden
• Noorwegen
• Finstalige sprekers in Noorwegen en Zweden
• Bezienswaardigheden
• Torsby: Finnskogscentrum en Finnkulturcentrum
• Zeven nederzettingen in Finnskogen
• Ritamäki
• Kvantorp
• Juhola
• Purala
• Abborrtjärnsberg
• Rikkenberget
• Rookhuizen in streekmusea
• Karmenkynna in Lekvattnet
• Kollsberg in Torsby
• Tomta in Skråckarberget
• Nikkela Nyskoga
• Gräsmarks streekmuseum
• Såguddens museum in Arvika
• Mariebergsskogen in Karlstad
• Vitsands streekmuseum
• Dalby streekmuseum

De Finse geschiedenis in vogelvlucht

De Finnen zijn afstammelingen van het Nomaden volk. Zij woonden op de steppen die tussen Midden-Wolga en Oeral lagen. Uiteindelijk zijn ze via de Finse Golf in het gebied terechtgekomen dat nu bekend staat als Finland. Ook trokken ze door naar Minnesota in Noord-Amerika.

Oorlogen

De Finnen werden in 1600 regelmatig door de Russen en Denen aangevallen. In het jaar 1700 brak de Noordse Oorlog uit, waarbij het gevecht tussen Rusland en Zweden ging. Finland lag er tussenin en werd daardoor als slagveld gebruikt. Helaas kwamen naast deze oorlog ook veel Finse inwoners om het leven door honger en de pest. Tijdens een éénjarig durende oorlog (1808-1809) - wederom tussen de Zweden en Rusland - werd Finland door Rusland ingelijfd. Rusland regeerde geheel over Finland. In begin 1900 werd Russisch de officiële taal. Na deze onderdrukking krabbelden ze langzaam weer op en kwamen er hervormingen. In de jaren 1908-1910 onderdrukte Rusland opnieuw Finland. Op 6 december 1917 werden ze volledig onafhankelijk - mede door toedoen van Duitsland en Zweden. Helaas ontstond er in 1918 (door politieke strubbelingen) een burgeroorlog, waarbij veel Finnen het leven lieten. In juli 1919 werden ze weer een republiek en uiteindelijk sloten ze in 1920 vrede met Rusland.

Finse nederzettingen

Al aan het einde van de jaren 1500 vestigden de eerste Finnen zich in de bossen van Zweden en Noorwegen. Deze groep Finnen werden de Forrest Finnen genoemd. Ze verlieten Finland, omdat er in de Finse bossen een tekort aan grond was. In Zweden vestigden ze zich in Bergslagen, Norrland en Värmland en in Noorwegen in Hedmark. Rond 1700 trokken er nog veel meer Finnen naar de Zweedse en Noorse bossen. De bossen waarin zij zich vestigden worden ook wel Finnskogen genoemd en zijn uniek in de wereld. Finnskog is de benaming voor vrij ontoegankelijk beboste gebieden in de Zweedse provincie Värmland en het zuidoosten van Noorwegen (Solør).

In dit gebied zijn rond de 30 rookhuizen bewaard gebleven. Tien hiervan zijn nog in goede staat en staan zelfs nog op de oorspronkelijke plek. Daarnaast zijn er ook op andere plekken nederzettingen, maar lang niet zoveel als in dit gebied. Al met al werden deze nederzettingen tot het midden van de 20ste eeuw bewoond. Sommige nederzettingen worden door een hembygdsförening in stand gehouden. Andere zijn privébezit geworden. De Finse Nederzetting Ritamäkki is nu cultureel erfgoed.

Bestaan opbouwen

Toch waren deze gebieden niet een gemakkelijk plek om voor de bosbouw te ontginnen en daardoor een bestaan op te bouwen. De bossen waren namelijk erg dicht begroeid en er zaten veel rotsen in de bodem. Toch slaagden ze erin om een methode te vinden, om uiteindelijk aan landbouw te kunnen doen. Deze methode wordt svedjebruk genoemd. Vertaald betekent dit hak om en verbrand. Ze kapten stukken bos en lieten het hout goed drogen. Daarna staken ze het hout in brand en gebruikten de as - de vruchtbare voedingsbodem - om rogge op te telen. Op de plek waar geen bomen meer stonden, begon gras te groeien en dat gebruikten ze dan weer als weiland voor hun koeien. Na een paar jaar begonnen ze op een andere plek de bomen te kappen, zodat op de oude plek weer bomen konden gaan groeien.

Finse nederzettingen in Zweden en Noorwegen

Zowel in Zweden als in Noorwegen werden in bepaalde gebieden Finse nederzettingen gebouwd.

Zweden

In Zweden werden de Finse nederzettingen gebouwd in:

• noordelijke, westelijk en zuidwestelijk Värmland
• Bergslagen, met aangrenzende delen van het westen van Dalarna en Oost Värmland
• noordoosten en oosten Dalarna
• westerlijk Gästrikland
• noordelijk, zuidelijk, zuidwestelijk en west Hälsingland
• zuidelijke Angermanland
• Tiveden (vroege nederzettingen)
• zuidwestelijke Närke (vroege nederzettingen)
• Norra en Södra Finnskoga (Finse kolonies in 1600)

Noorwegen

De Finse nederzettingen in Noorwegen werden gebouwd in:

• zuidoostelijk Buskerud
• zuidelijke Oppland
• zuidelijke en oostelijk Hedmark
• noordelijke, oostelijk en westelijk Akershus
• Noord-Oslo
• Østfold

Finstalige sprekers in Noorwegen en Zweden

In Noorwegen zijn in Oost Hedmark in de jaren 1980 de laatste personen die Fins spraken overleden. In Zweden stierven de laatste Finstalige sprekers in 1985. Zij woonden in de gebieden van noordelijke Värmland, Norra en Södra Finnskoga, Lekvattnet en Östmark.

Bezienswaardigheden

Er zijn diverse bezienswaardigheden waarbij je meer te weten komt over de Finse nederzettingen in Zweden.

Torsby: Finnskogscentrum en Finnkulturcentrum

In Torsby in Värmland is het Finnskogscentrum. Dit is een museum/bezoekerscentrum waar men aan de hand van tentoonstellingen alles over het wonen in de bossen te weten kan komen. Iets verderop in Torsby is het Finnkulturcentrum gevestigd. Hier kun je als bezoeker veel te weten komen over de geschiedenis van deze nederzettingen.

Zeven nederzettingen in Finnskogen

Daarnaast is het mogelijk om langs zeven nederzettingen in Finnskogen te wandelen. Deze wandeling heet in het Zweeds 7-torpsleden en is ongeveer 8,3 kilometer lang. De wandeling gaat zelfs een stukje over de Noorse grens. De nederzettingen die kunnen worden aangedaan zijn:

• Lomstorp
• Svartbäcken
• Österby
• Lebiko
• Kissalamp
• Vallis
• Ritamäki

Het is ook mogelijk om Ritamäki te bezichtigen zonder de hele wandeling te hoeven doen. Naast deze nederzettingen kunnen de volgende nederzettingen ook bezichtigd worden: Kvarntorp, Juhola, Purala, Abborrtjärnsberg, Rikkenberget en Tivedstorp.

Ritamäki

Deze nederzetting bestond uit: een rookhuis (woonhuis), stal, sauna, hooischuur, voorraadschuur, een soort kelder waarin aarde werd opgeslagen en een schuur waarin gewassen werden bewaard. Deze gebouwen zijn allemaal bewaard gebleven. Het rookhuis is in 1840 gebouwd en werd tot 1964 door hetzelfde familie gerund. Uiteindelijk waren Beda en Hanning Jansson - broer en zus - in 1964 de laatste bewoners. Zij hadden net zoals hun voorouders geen stromend water en elektriciteit. Deze nederzetting valt sinds 1967 onder monumentenzorg. Tegenwoordig is het rookhuis 's zomers een klein cafeetje waar je terecht kunt voor koffie met Finse wafels. Het wordt door een oude Zweedse vrouw gerund, dat eigenlijk alleen maar Zweeds spreekt. De inrichting is nog geheel op vroegere tijden gebaseerd.

Kvantorp

Deze nederzetting bestond uit een groot rookhuis (woonhuis) met meerdere gebouwen. Het is vermoedelijk rond het jaar 1774 gebouwd, omdat dit jaartal in de rookoven is gebeiteld. Het rookhuis is tot 1950 bewoond gebleven door Klara Persson (1876-1950). Zij was een vooruitstrevende vrouw. Door haar toedoen kreeg de boerderij onder andere elektriciteit. Ook was haar wens dat deze nederzetting een culturele herinnering zou blijven. Dat is het tot op de dag van vandaag ook gebleven. Hier is 's zomers ook een cafeetje in het rookhuis gevestigd. Deze nederzetting is met de auto te bereiken.

Juhola

Deze nederzetting werd in 1740 gebouwd en ergens in 1800 werd dit groter en met heel veel dieren uitgebreid. Deze nederzetting stond bekend om de kaasproductie. Tot de jaren 1950 werd dit gerund door de familie Oinoinen. Het is nu nog steeds privébezit. Het terrein met de hooilanden kunnen bezichtigd worden, maar de gebouwen zijn niet voor publiek toegankelijk. Het rookhuis is het grootste van heel Zweden dat nog op de oorspronkelijke plek staat.

Purala

Deze nederzetting ligt dichtbij de Noorse grens aan het Röjden meer. Het rookhuis dat nu te bezichtigen is, is in 1808 gebouwd. In 1860 werd het uitgebreid en kreeg het veel ramen en zelfs een bovenverdieping. Dit was ongebruikelijk bij een nederzetting. De familie Kaikkalainen was tot 1964 eigenaar van deze nederzetting. Daarna hebben ze het aan de Solør-Värmland Finnkulturförening, geschonken. 's Zomers is er een cafeetje en het is met de auto bereikbaar.

Abborrtjärnsberg

Deze nederzetting is onbemand en is ook in het bezit van de Solør-Värmland Finnkulturförening. Het ligt niet zo ver van de parkeerplaats af en is altijd open om te bezichtigen, al is het gebied behoorlijk ontoegankelijk. Het rookhuis is vermoedelijk aan het begin van de 19de eeuw gebouwd. Tot 1937 is het rookhuis bewoond geweest. Als men het wandelpad Finnskogsleden volgt, komt men langs deze nederzetting.

Rikkenberget

Deze nederzetting ligt in het Rikkenberget. Doordat de rotsgrond in dit gebied kalk bevat, is er veel flora te vinden. Het rookhuis werd in 1852 gebouwd. Tot 1925 werd het bewoond. Niet ver van dit rookhuis vandaan is een blokhut die rond 1920 is gebouwd. Deze hut werd door bosarbeiders gebruikt. Tegenwoordig is er in die hut een tentoonstelling waarbij de bezoeker meer over de omstandigheden in het bos - in het begin van de 20ste eeuw - te weten kan komen. Deze nederzetting is met de auto te bereiken en 's zomers is er een café. Eventuele overnachtingsmogelijkheden zijn mogelijk in een huis niet ver van het rookhuis vandaan.

Rookhuizen in streekmusea

De eerder genoemde rookhuizen staan nog op de plek waar ze zijn gebouwd. Daarnaast zijn er ook rookhuizen die naar streekmusea in Värmland zijn verplaatst.

Karmenkynna in Lekvattnet

In dit streekmuseum zijn achttien gebouwen die allemaal de Finse cultuur uitstralen. Het rookhuis is in 1780 gebouwd. Het museum is in de periode van begin juni tot eind augustus iedere dag van 11.00-18.00 uur geopend.

Adresgegevens
Lekvattnet hembygdsförening
Karmenkynna, Lekvattnet
685 91 Torsby

Kollsberg in Torsby

De rookoven van het rookhuis - die stamt uit 1815 - wordt bij bepaalde gelegenheden aangestoken. Dit streekmuseum is in de zomer van 8 juni tot 16 augustus van 12.00-15.00 uur en tijdens speciale feestdagen geopend. Ook is het tijdens de paasdagen en bij een kerstmarkt geopend.

Adresgegevens
Hembygdsgården Kollsberg
Levgrensvägen 36
685 30 Torsby

Tomta in Skråckarberget

Van oorsprong werd deze nederzetting in 1780 gebouwd. Het is tot 1939 bewoond geweest. Het woonhuis, een schuur, houtschuur en een aantal kelders zijn nog over van deze hoog en mooi gelegen nederzetting. In de maand juli is Tomta op zondags van 13.00-17.00 uur geopend.

Adresgegevens
Tomta Hembygdsgård
Skråckarberget 38
680 61 Bograngen

Nikkela Nyskoga

Het terrein kan gewoon bezocht worden, maar het woonhuis is alleen op aanvraag en dan op bepaalde dagen geopend.

Adresgegevens
Nikkela Hembygdsgård
Nyskoga
685 94 Torsby

Gräsmarks streekmuseum

Bij dit streekmuseum zijn diverse gebouwen te zien. Het rookhuis is in de 18e eeuw gebouwd. Daarnaast is er ook een gebouw te bezichtigen waarin graan werd gedroogd. Dit museum is gedurende de zomerperiode iedere dag geopend. Het is handig om van te voren telefonisch informatie op te vragen.

Adresgegevens
Gräsmarks hembygdsgård
Rottnavägen 7
686 98 Gräsmark
Telefoonnummer: 0046 (0)565-403 07

Såguddens museum in Arvika

Op het terrein zijn diverse gebouwen te zien, waaronder een een rookhuis uit 1783. In de periode van medio juni tot medio augustus is het museum iedere dag van 12.00-16.00 uur geopend.

Adresgegevens
Såguddens museum
671 32 Arvika

Mariebergsskogen in Karlstad

Dit museum is in het stadspark van Karlstad gevestigd. Er zijn gebouwen uit verschillende delen van Värmland. Het oorspronkelijke rookhuis is in 1996 bij een brand vernietigd. Aan de hand van oude tekeningen is het weer opnieuw opgebouwd. Het park is iedere dag van het jaar geopend van 07.00-22.00 uur.

Adresgegevens
Mariebergsskogen
Treffenbergsvägen
652 29 Karlstad

Vitsands streekmuseum

Zowel de Zweedse als Finse cultuur zijn hier zichtbaar. Het rookhuis stamt uit 1858. Dit museum is op alle zondagen in juli voor het publiek geopend. Op andere dagen kan het alleen door het maken van een afspraak.

Adresgegevens
Vitsands Hembygdsgård
Vitsand 307
685 94 Torsby

Dalby streekmuseum

Dit streekmuseum is vooral op de Zweedse geschiedenis gericht. Daarnaast is er een eenvoudig rookhuis te zien. Van eind mei tot eind juni is het iedere zondag van 11.00 uur - 17.00 uur geopend. In de zomerperiode van eind juni tot ongeveer medio augustus is het van dinsdags tot zondags van 11.00 uur - 17.00 uur geopend.

Adresgegevens
Dalby Hembygdsgård
680 60 Sysslebäck

Bovengenoemde openingstijden gelden voor 2020