Mode in de 17e eeuw

De 17e eeuw staat ook wel bekend als de Gouden Eeuw van de Nederlanden. Het was een hoogtepunt van handel, kunst, rijkdom en macht. De Republiek der Verenigde Nederlanden genoot veel aanzien en was dientengevolge invloedrijk in de rest van Europa. De 17e eeuwse mode werd echter voorgeschreven door de Fransen, en dan met name door koning Lodewijk XIV. Deze fameuze man bracht één van de meest uitgesproken modeuitingen in de geschiedenis teweeg: de Pruikentijd.

Mode in de eerste helft van de 17e eeuw

In de 17e eeuw vond een omwenteling plaats in de mode. Deze werd mede veroorzaakt door een Franse wet die ten doel had het geld dat aan kledij werd gespendeerd in Frankrijk zelf te houden. Om deze reden werden goud- en zijdedraad verboden, aangezien dit uit Milaan kwam. Ook Vlaams kant en textiel uit Genua en Venetië werden verbannen. De stoffen werden soberder van aard, zonder opsmuk en in neutrale of donkere kleuren. Zware, stijve stoffen werden niet langer gebruikt. Op deze wijze bevorderde de nieuwe mode de elegantie, doordat de kleding niet langer zulke grote beperkingen uitoefende op de bewegingsvrijheid. In overeenstemming hiermee werd de vrouwenhals bevrijd van de stijve plooikraag die uit de 16e eeuw stamde. Twee typen kragen kwamen in de mode: enerzijds de grote, schuin aflopende kraag die de schouders bedekte en hoog tegen de hals opstond, en anderzijds de horizontale kraag die bij een diep decolleté werd gedragen.

Vrouwen uit deze periode streefden naar perfectie. Uit deze behoefte ontstond een nieuw beroep, die van de kapper (coiffeur). Deze mannelijke bediende nam de taak uit handen van het kamermeisje, die in vroeger tijden altijd degene was geweest die zich over het kapsel van haar meesteres had ontfermd. Het betrof een revolutionaire ontwikkeling: intiem manueel contact met een man die niets anders te bieden had dan hoogstens zijn kapperstalent was bepaald niet iets dat gemakkelijk geaccepteerd werd door de sociaal voorname klasse. De persoon die op het idee was gekomen en mensen heeft weten te overtuigen, de heer Champagne, was dan ook iemand met buitengewone talenten.

Passend bij de verlichte geesten uit die tijd, streefde de 17e eeuwse man naar een hoogst charmant individualisme. Het was de mode fantasierijke kostuums te dragen. Rijlaarzen maakten er deel van uit, of er nu daadwerkelijk werd paardgereden of niet. Het jagerachtige uiterlijk was ook wel symbolisch voor het najagen van een dame, en diende om indruk op haar te maken.

Ook voor mannen werd de natuurlijke bewegingsgratie bevorderd. En net als voor vrouwen het geval was, raakte tevens voor mannen de opstaande kraag uit de mode, om plaats te maken voor een plat op de schouders gedragen kraag (le col vide). Dit bracht met zich mee dat het haar niet meer kort gedragen hoefde te worden: halflang haar dat vrij op de schouders viel werd de mode. De mannen droegen bovendien zwierige hoeden met een brede rand en een struisveer. Ook raakten baarden uit de mode, en wel op een erg opmerkelijke wijze. Hier wordt koning Lodewijk XIII verantwoordelijk voor gehouden; in een moment van buitensporige verveling zou hij een opwelling hebben gehad en eigenhandig ieder van zijn officieren hebben geschoren. De nieuwe mode was een feit.

Hoe de heren er in de eerste helft van de 17e eeuw bij liepen zal eenieder zich voor de geest kunnen halen door maar te denken aan de beroemdste fictieve helden uit deze tijd: de drie musketiers. In dit verhaal komen de natuurlijke charmes van de 17e eeuwse man goed tot hun recht: de vrouwelijke personages laten zich veelvuldig tot ontrouw en overspel verleiden...

---

Mode in de tweede helft van de 17e eeuw

Het vrouwenkostuum in de late 17e eeuw bleef van kostbare aard. Rokken werden naar achteren omgeslagen en op geplooide wijze vastgezet (volant), waardoor de onderrok aan de voorzijde geheel zichtbaar was. Verticale lijnen in het silhouet verschaften een statige lengte, waar hoge hakken, het cornet (hoofddeksel), de neerwaartse schouderlijn en de tot op de grond reikende rok die van een sleep was voorzien eveneens aan bijdroegen.

Het was de tijd van Lodewijk XIV, de koning van de barok, waarin vooral voor mannen een hoogst stijlvolle mode tot stand kwam. Zij droegen een grote hoed met een gevederde rand, een lange pruik, een shawl en een justaucorps (een soort vest) met daarover een jas van bijna gelijke lengte. De mouwen van de justaucorps waren van een brede sierrand voorzien. Daarnaast werden schoenen met hoge hakken gedragen, in de vorm van een half-laarsje, waarbij rode hakken voorbehouden waren aan de hoge adel. Zijden kousen bewerkt met gouddraad maakten het plaatje af.

In deze tijd heerste de overtuiging dat niets de mannelijke schoonheid en waardigheid zo bevorderde als rijkelijk lang haar. De pruiken die de mannen droegen, van jongs af aan, waren dan ook voorzien van lange krullen. Deze fascinatie voor mooie lokken was tot stand gekomen door het prachtige haar van de jonge Franse koning. Aanvankelijk lieten zijn onderdanen, naar zijn voorbeeld, hun haar eveneens lang groeien. Op latere leeftijd werd Lodewijk XIV echter - tot zijn grote droevenis - kalend. Het verlies van zijn misschien wel grootste sieraad troostte hij met het dragen van pruiken. En aldus ook zijn trouwe volgelingen. De glorieuze pruikentijd deed zijn intrede.

De pruik was een kostbare accessoire, en kon zelfs duurder zijn dan een geheel kostuum. Het werd gemaakt van paardenhaar, jakhaar of mensenhaar. Haar van mensen was het meest waardevol, en daarom alleen weggelegd voor de rijksten. Pruiken werden de standaard hoofdbedekking van de adel en gegoede burgerij over heel Europa, hoe mooi het eigen haar ook mocht zijn. Net als kledij werden pruiken een mode-item dat onderhevig was aan nieuwe grillen en almaar veranderende stijlen, die twee eeuwen van onze modegeschiedenis hebben verrijkt.

Lees verder

• Mode in de 16e eeuw
• Mode in de 18e eeuw
• Mode in de 19e eeuw