Goncharova en Larionov, de identiteit van de Russische kunst

De Russische kunstenares Natalia Goncharova was, samen met haar levensgezel Mikhail Larionov, de voorloper van de latere Russische avant-garde. Samen doorliepen ze in het begin van de vorige eeuw allerlei stromingen, van neo-primitivisme naar 'rayonisme'. De Eerste Wereldoorlog en de daarop volgende Russische revolutie zorgde voor een kentering en uiteindelijk zouden ze hun laatste dagen, samen, in armoede doorbrengen.

Natalia

Natalia Goncharova (1881-1962) werd in de buurt van Tula in Rusland geboren. Ze was een achternicht van haar naamgenote en echtgenote van de beroemde dichter Pushkin (1799-1837), Natalia Puskina (geboren Goncharova). Ze heeft haar overigens nooit gekend.

Mikhail

Mikhail Larionov (1881-1964) werd in Moldavië door zijn grootmoeder opgevoed en leerde al vroeg tekenen en schilderen, geïnspireerd door de prachtige landschappen van de streek. In 1898 zou hij naar Moskou gaan om daar aan de kunstacademie te gaan studeren. Daar leerde hij in 1900 Natalia kennen.

Kandinsky

Natalia begon haar studie aan de beeldhouwafdeling van de academie. Nadat ze Mikhail had leren kennen, zette die haar er in 1904 toe aan om te gaan schilderen. Larionov was in die periode geïnspireerd door het Franse impressionisme en ook Natalia’s werk was aanvankelijk neo-impressionistisch en symbolistisch, maar al gauw kreeg het paar interesse in Gauguin, Matisse en vooral door de geometrische vormen van Paul Cezanne (1838-1906) en het kubisme. Zo raakten ze betrokken bij de kunstenaarsgroep ‘Ruitenboer, waar ook de schilder Wassily Kandinsky (1866-1944) deel van uitmaakte.

Russische identiteit in de kunst

Larionov en Natalia wilden dat de Russische kunst met een geheel eigen identiteit zou krijgen en begonnen elementen van de nationale volkskunst, uithangborden en iconen in hun werk over te brengen. Dit leidde tot een stijl, die het neo-primitivisme genoemd zou worden en waarmee het paar al snel de voorlopers zouden zijn van een latere Russische avant-garde. Met die idee werd dan ook in 1912 een expositie van de kunstenaarsgroep ‘Ezelstaart’ georganiseerd, waar Natalia en Mikhail lid van waren geworden en die beoogde te breken met de invloed van de westerse kunst. Ook een kunstenaar als Marc Chagall (1887-1985) had daar inbreng in.

Der Blaue Reiter

Datzelfde jaar nog exposeerden Natalia en Mikhail met ‘Der Blaue Reiter’ in München. Dat was een kunstenaarsgroep, die in 1911 was opgericht door Kandinsky met enkele andere schilders, waaronder Alexej von Jawlensky (1867-1941), een Russische kunstenaar uit aristocratische familie die sinds 1896 in München verbleef. De groep was de tegenhanger van een andere expressionistische groep, ‘Die Brücke’, in Dresden, en zou tot 1914 bestaan. Toch is het werk van deze kunstenaars veel eclecticistischer, wat het ook gemakkelijk maakte om de futuristische stijl van Gonchorova en Larionov in zich op te nemen.

Andere wegen

Niet lang daarna ontstond, alweer door toedoen van Larionov en Goncharova, het zg, ‘rayonisme’, een abstracte stijl, waaruit later het suprematisme van Kazimir Malevitsj (1878-1935) zou ontstaan. Ook constructivistisch kunstenaar en architect VladimirTatlin (1885-1953) zou er sterk door beïnvloed worden. In 1913 had Natalia een grote solo-expositie, die nationaal en ook internationaal geprezen zouden worden. Ze begon steeds meer een eigen stijl te ontwikkelen, los van Larionov. In dezelfde periode had ze contacten met de literaire wereld. Ze schreef en illustreerde een boek in haar eigen, futuristische, stijl.

In 1914 gingen Natalia en Mikhail naar Parijs, waar Nataliar de decors ontwierp voor ‘Le Coque d’Or’, een ballet van Sergei Diaghilev, die Larionov al vanaf 1903 kende. Haar stijl maakte daar furore. Later datzelfde jaar had ze ook een expositie samen met Larionov.

Oorlog

Terug in Rusland brak de Eerste Wereldoorlog uit. Daarom werd Mikhail opgeroepen voor het leger, waar hij tijdens gevechten aan het front gewond raakte en enkele maanden in het ziekenhuis kwam te liggen. Toen in 1915 Daghilev voorstelde om hem in Zwitserland te ontmoeten en vandaaruit naar Spanje en Italië te reizen, deden ze dat dan ook zonder er al te lang bij na te denken. Vooral Spanje zou een diepe indruk op Natalia maken, wat later in haar werkte zien zal zijn.

Franse nationaliteit

Niet lang daarna zouden de bosljewieken een eind maken aan het bewind in Rusland. In 1919 besloten Goncharova en Larionov daarom om voorgoed in Parijs blijven, waar ze in 1938 ook de Franse nationaliteit zouden aannemen. In de jaren twintig maakte Natalia haar serie ‘Espagnoles’, onder invloed van haar reis met Daghilev door Spanje, en schilderde ze een serie baders. Larionov werd Daghilev’s manager en vaste decorontwerper. Toen deze in 1929 stierf, ging Larionov opnieuw schilderden en organiseerde het paar de expositie 'Rétrospective des Oeuvres de Diaghilev'.

Laatste periode

Na die periode raakte de creativiteit van het paar wat op. Ze hadden in een zeer korte tijd een ware revolutie in de kunst tot stand gebracht en in de jaren 30 kwam een heel andere visie op de kunst op. In 1948, na de oorlog, zou er nog wel een korte opleving zijn, door een nieuwe interesse in het rayonisme, maar die werd al spoedig afgebroken door de slechte gezondheid van Mikhail en later Natalia. In 1955 trouwden ze, na meer dan 50 jaar samen te zijn geweest, waarna ze hun laatste jaren in armoede zouden slijten. Begin jaren 60 stierf eerst Gonchorova en later Larionov in een tijdbestek van anderhalf jaar.