De Statenvertaler Jacobus Rolandus
Jacobus Rolandus was een van de drie vertalers van het Nieuwe Testament van de Statenvertaling. Vanaf 1627 of 1628 werkte hij tot zijn sterven in 1632 voor dit vertaalproject. Zijn notities en proefvertalingen uit deze periode zijn bewaard gebleven en liggen nu in het Utrechts Archief. Deze vertaaldocumenten zijn met de hand geschreven en worden de Collectie Rolandus genoemd.
Biografie van Jacobus Rolandus
Jacobus Rolandus werd in 1562 geboren te Delft. Zijn studietijd bracht hij door in Genève en Heidelberg. Na vervolgens in verscheidene plaatsen (zoals Delft en het Duitse Frankenthal) als predikant gediend te hebben, trok hij in 1603 naar Amsterdam. Vanwege zijn bescheiden en verlegen karakter wilde de Amsterdamse kerkenraad dat hij eerst een proefpreek hield om zijn spreektalent te kunnen beoordelen. Vervolgens werd hem toegelaten om Jacobus Arminius op te volgen.
Precies van de opvattingen van deze theoloog had Rolandus een hevige afkeer. Volgens de geschiedschrijver Brandt ging hij zelfs trillen wanneer hij een Arminiaan op straat tegenkwam. Op de Synode van Dordrecht (een kerkvergadering die in 1618 en 1619 gehouden werd) koos hij dan ook de kant van de contraremonstranten, die het arminianisme bestreden. Binnen dit kamp had hij zodanige achting dat aan hem de rol van vertaler toevertrouwd werd. In die hoedanigheid moest hij zorg gaan dragen voor de vervaardiging van een nieuwe Bijbelvertaling, die de Statenvertaling zou gaan heten.
Verder werd hij op de Synode van Dordrecht gekozen als assessor, een rol waarin hij de voorzitter Johannes Bogerman moest bijstaan. Vanwege zijn bescheidenheid wilde hij deze functie aanvankelijk niet op zich nemen, maar liet zich er na aandringen van de synodeleden toe overhalen. Uiteindelijk nam hij ook nog zitting in een commissie die de verslagen van de kerkvergadering korter moest maken om ze vervolgens te kunnen publiceren. De zogenoemde acta of handelingen van de Synode van Dordrecht waren namelijk in eerste instantie door de scriba Festus Hommius opgesteld, maar deze waren te lang geworden.
Jacobus Rolandus en de Statenvertaling
Pas aan het einde van 1627 kwam Rolandus aan in Leiden, waar het vertaalproject moest plaatsvinden. Tot die tijd was hij in Amsterdam vastgehouden. De Amsterdamse kerkenraad wilde hem namelijk lange tijd niet laten gaan, want zij wilden eerst een vervanger hebben voor hem. Ook werd het problematisch gevonden dat de Synode van Dordrecht Rolandus wilde vrijstellen van zijn taken als dominee. Na veel discussie mocht Rolandus toch verhuizen naar Leiden om een nieuwe Bijbelvertaling te gaan maken.
Bijbelvertaler Rolandus te Leiden
Samen met zijn collega's Antonius Walaeus en de eerder genoemde Festus Hommius heeft Rolandus de laatste jaren van zijn leven doorgebracht in de studeerkamers. Hij hoefde niet meer te preken, maar moest zich geheel wijden aan het opnieuw vanuit de grondtekst vertalen van het Nieuwe Testament. Zijn proefversies van de Statenvertaling noteerde hij daarbij naast de Griekse tekst, die hij zelf overgeschreven had. In twee kolommen stelde hij namelijk zijn geschrift op. Links zette hij de Griekse grondtekst en rechts ervan zette hij zijn vertaling neer. Vervolgens werden tal van verbeteringen bij deze tekst aangebracht.
Rolandus' sterven
Rolandus leverde zo aan het einde van zijn leven een onmisbare bijdrage aan het Nieuwe Testament van de Statenvertaling. Het uiteindelijke resultaat van zijn werk heeft hij echter niet gezien. Op 3 juni in het jaar 1632 stierf hij namelijk. Nog jaren zouden zijn collega's het vertaal- en verbeterwerk voortzetten, want pas in 1637 werd de Statenvertaling uitgegeven.
Collectie Rolandus of de Rolandus’ vertaling van het Nieuwe Testament
De handgeschreven proefvertaling van Rolandus werd door zijn nageslacht nauwgezet bewaard. Van generatie tot generatie werden de vertaaldocumenten doorgegeven om uiteindelijk in 1960 door de Nederlands Hervormde Kerk gekocht te worden. Tegenwoordig ligt Rolandus’ vertaling in het Utrechts Archief. Deze vertaling is in drie banden samengebonden en wordt aangeduid als de Collectie Rolandus.
© 2016 - 2024 Ddek, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Bronnen en referenties
- R.B. Evenhuis, ‘Jacobus Rolandus’, in: D. Nauta, Biografisch lexicon voor de geschiedenis van het Nederlands protestantisme. Deel 1 (Kampen 1978), 292 en 293.
- A.J. van der Aa, Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 16. (Haarlem 1874), 431.
- Collectie Rolandus, Utrechts Archief, inv.nr. 1403.227-229.