Jan Kruis - Jan, Jans en de kinderen

Jan Kruis is een schilder, tekenaar en tekstschrijver. Toen de Libelle hem in 1970 vroeg om elke week een kort stripverhaal te maken voor het damesblad, gebruikte hij zijn gezin inclusief huisdieren als inspiratiebron. Naar eigen zeggen had hij verder nergens anders verstand van. Zijn stripverhalen draaiden om de familie Tromp. Hij noemde de strip Jan, Jans en de kinderen. De stripverhalen over de familie Tromp waren vrijwel direct een succes. Het gezin is oer-Hollands en onschuldig. Er gebeuren geen dramatische dingen. De Libelle heeft hem altijd vrij gelaten in zijn onderwerpen. Hij schuwde geen maatschappelijke issues. In 2017 is Jan Kruis overleden.

De geestelijk vader van Jan, Jans en de kinderen

Jan Kruis is geboren in Rotterdam op 8 juni 1933. Hij stierf op 19 januari 2017 in zijn woonplaats Drenthe aan kanker na een lang ziekbed. Johan Andries Kruis, zoals hij officieel heet, was de tekenaar en tekstschrijver van onder meer Sjors en Sjimmie en de familiestrip Jan, Jans en de kinderen.

Na de oorlog waren de scholen niet direct goed georganiseerd, dus zat hij vaak thuis te tekenen met zijn broer en zusje. Later kreeg hij privétekenles en na de middelbare school ging hij naar de tekenacademie. Later heeft hij zelf ook nog enkele jaren tekenles gegeven.

Het begin van de familiestrip

Toen de Libelle Jan Kruis in 1970 vroeg voor een wekelijks kort stripverhaal, was hij succesvol reclametekenaar voor onder meer de Shell. Hij woonde met zijn vrouw en twee kleine dochtertjes in een flat in Rotterdam. Het tekenen van een wekelijks kort stripverhaal leek hem financieel niet aantrekkelijk omdat het, zo dacht hij, niet zo goed verdiende als reclamewerk. Dit bleek een inschattingsfout te zijn. Met 45.000 oplagen per titel, leverde Jan, Jans en de kinderen dertig jaar lang een stabiele inkomstenbron.

Het eigen gezin als inspiratiebron

Jan Kruis had, naar eigen zeggen, nergens anders verstand van dan van zijn eigen gezin: een vrouw, twee dochters, een dikke rode kater en een teckel. Dus zijn gezin werd het onderwerp van de wekelijkse strip. Zijn vrouw Els stond model voor Jans en de dochters Leontine en Andrea stonden model voor puber Karlijn en de koddige Catootje. Voor Jan Tromp had hij zijn broer in gedachten. Opa Tromp was gebaseerd op zijn vader. Veel gebeurtenissen die familie Kruis meemaakte, werden verwerkt in de strip. Toen Jan Kruis met zijn gezin naar een boerderij in Drenthe verhuisde, verhuisde de familie Tromp ook naar een boerderij in Drenthe. De familie Kruis kwam in Drenthe in het bezit van een paard; ook de familie Tromp kwam in Drenthe in het bezit van een paard.

De rode MG

Zowel de familie Kruis als de familie Tromp hebben een klassieke oldtimer. Hoe kan zo’n braaf en doorsnee gezinnetje als de familie Tromp in het bezit zijn van zo’n excentrieke MG (auto) uit 1950? Ook dit element kwam rechtstreeks uit de privésituatie van Jan Kruis. Hij was de belastingdienst ongeveer 30.000 gulden schuldig en zij legden beslag op zijn bezittingen. Om zijn auto te behouden zette hij hem op naam van een vriend. Op zo’n zelfde wijze komt Jan Tromp in de strip aan zijn auto; een vriend zet hem op zijn naam, omdat hem dat belastingtechnisch op dat moment beter uitkomt. Jan Kruis wijt zijn belastingschuld van die tijd aan onschuldige onverschilligheid. Hij heeft geen nota van getallen. Hij benadrukt dat hij nooit, zoals in de strip, een steen door het raam van de belastingdienst heeft willen gooien.

Maatschappelijke issues

Het onschuldige oer-Hollandse gezinnetje overkwam niks heftigs. Het was veilig om te lezen. Er werden echter geen maatschappelijke issues gemeden door Jan Kruis. Diverse maatschappelijke onderwerpen kwamen op doortastende, maar humoristische wijze aan de orde. De Libelle liet hem volkomen vrij in zijn onderwerpen. Ze hebben slechts eenmaal een strip helemaal afgekeurd, omdat die over abortus ging. Verder werden plaatjes met een naakte Jans iets aangepast. Het brutale buurjongetje Jeroen gebruikt het woord poep veelvuldig, dit ‘vieze woord’ was voor die tijd spraakmakend. Alle strips, ook die ene afgekeurde, werden wel in de stripboeken gepubliceerd, omdat Jan Kruis die in eigen beheer uitgaf. De stripboeken waren onmiddellijk een succes.

De rode kater

Zowel de familie Kruis als de familie Tromp hadden een rode kater. Bij gebrek aan inspiratie liet Jan Kruis wel eens de rode getraumatiseerde kater zijn levensbeschouwingen met de lezer delen. Deze uit nood geboren truc bleek een succes te zijn. De rode kater heeft zelfs zijn eigen uitgave met alleen zijn verhalen erin.

De tijd veranderde

Gedurende dertig jaar bleven de karakters dezelfde leeftijd houden, maar het tijdsbeeld veranderde wel. Dit vroeg uiteindelijk om aanpassingen die in het begin door Jan Kruis zelf nog subtiel werden aangebracht. In de eerste stripverhalen is Jan Tromp een dikke man die refereert naar zijn jeugd in de oorlog. Doordat de karakters niet ouder werden in het stripverhaal, klopte dit niet meer. Opa Tromp kreeg daarom meer de karaktertrekken van de eerste Jan Tromp toebedeeld.

Jan Kruis Studio

In 1999 kreeg Jan Kruis een aanbod van Sanoma om de rechten van de Jan, Jans en de kinderen-karakters te verkopen aan Jan Kruis Studio. Het aanbod was aantrekkelijk en kwam in de tijd dat de digitalisering te belangrijk werd om door Jan Kruis genegeerd te worden. Het was ook tijd om met pensioen te gaan. Hij was betrokken bij de oprichting van de Studio, maar al snel was zijn vertrouwde gezinnetje door aanpassingen naar de huidige tijd zo ver van hem af gaan staan, dat hij er moeite mee had om het te lezen. Hij kreeg nog altijd wekelijks de Libelle thuisgestuurd en zijn vrouw las ze dan eerst de strip om te bepalen of deze geschikt was. Hij vond het moeilijk om bepaalde woorden uit de monden van zijn gezinsleden te horen. Voor zijn gevoel klopt dat niet, al stond hij wel nog altijd achter het idee om de rechten de verkopen. Voor toen was het een goede beslissing. Hij was weliswaar de geestelijk vader, maar niet meer de eigenaar van het gezin.

Hoewel Jan Kruis de geestelijk vader van Jan, Jans en de kinderen was, was hij niet langer de eigenaar. Hij liet wel een clausule in het verkoopcontract met Sanoma maken, waardoor hij voor goede doelenwerk nog wel Jan, Jans en de kinderen-strips kon maken. Hij maakte hier gebruik van toen de Leprastichting hem vroeg. Ook dit werk was meteen weer een succes.

Bijdrage aan de Dikke van Dale

Met de uitspraken het brave oer-Hollandse gezinnetje heeft Jan Kruis bijgedragen aan de Nederlandse taal. Waarschijnlijk is elke Nederlander wel bekend met de uitspraak van het buurjongetje Jeroen (poep-aan-je-schoen) 'hoipipeloi'. De rode kater heeft met zijn eufemisme zelfs bijgedragen aan de Dikke van Dale door zichzelf een 'je-weet-welkater' te noemen. Hiermee verwijst de gevoelige kater naar zijn trauma: de castratie.

Sint Pannekoek

In 1986 introduceert Jan Kruis de Rotterdamse feestdag Sint Pannekoek welke op 29 november gevierd zou worden. Deze feestdag bedacht Jan Kruis in de vorm van opa Tromp. Catootje heeft geen zin om boontjes te eten, opa eigenlijk ook niet. Opa verzint ter plekke het verhaal van de Rotterdamse Sint Pannekoek. Jans hoort het verhaal van opa aan en is vanwege de familietraditie, meteen enthousiast en gaat bakken. De boontjes gaan de vriezer in. Daarna zit het gezin klaar met een pannenkoek op het hoofd om de heer des huizes, Jan een vrolijke en gezegende Sint Pannekoek te wensen, zodra hij binnenkomt.
© 2017 - 2024 Koopmansi, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Familieportret van Jan Kruis – Koninklijke familieFamilieportret van Jan Kruis – Koninklijke familieIn de raadszaal van het gemeentehuis in Ballum op Ameland hangt een muurgroot schilderij van de Koninklijke familie. Jan…
Tijdschrift Libelle: het grootste vrouwenblad van NederlandTijdschrift Libelle: het grootste vrouwenblad van NederlandVrouwentijdschriften zijn erg populair, zowel mannen als vrouwen lezen de tijdschriften in de trein, bij de kapper, in d…
Libelle Zomerweek, wat is er te doen?Libelle Zomerweek, wat is er te doen?In 1996 vond de eerste editie van de Libelle zomerweek plaats en sindsdien is dit een jaarlijks evenement. De locatie is…
Middel tegen kater, de anti-kater pilMiddel tegen kater, de anti-kater pilTeveel alcohol drinken heeft als gevolg dat je last krijgt van een kater. Omdat je je dan doodziek voelt, zal je vast op…

Al Capone - beruchte crimineel met sterrenstatusAl Capone - beruchte crimineel met sterrenstatusAl Capone leefde aan het begin de twintigste eeuw. Hij was een arme immigrantenzoon in Brooklyn, New York. Hij sjacherde…
Het leven van F. Scott FitzgeraldHet leven van F. Scott FitzgeraldF. Scott Fitzgerald was één van de belangrijkste schrijvers uit de twintigste eeuw. Zijn populairste boek The Great Gats…
Bronnen en referenties
  • https://www.youtube.com/watch?v=9oSg3adefMk
  • https://www.youtube.com/watch?v=w2qULXQlSso
  • https://www.youtube.com/watch?v=aXZC6IcbqOI
  • http://www.dvhn.nl/drenthe/Het-hoofd-wilde-nog-wel-maar-het-lichaam-niet-meer-21935429.html
Koopmansi (32 artikelen)
Laatste update: 07-11-2017
Rubriek: Kunst en Cultuur
Subrubriek: Biografie
Bronnen en referenties: 4
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.