Alexandrine Tinne, ontdekkingsreizigster

Wie aan ontdekkingsreizen denkt, denkt meestal aan mannen. Maar Alexandrinne Tinne was in haar tijd een vrouw die reizen naar verre en gevaarlijke streken ondernam. Tijdens een van haar reizen vond ze de dood in onopgehelderde omstandigheden.

Jeugd

Alexandrine, door haar familie en bekenden meestal Alexine genoemd werd in geboren in Den Haag op 17 oktober 1839. Ze was de dochter van de diplomaat en ondernemer Philip Tinne en de jonkvrouw Henriëtte van de Capellen. Philip trouwde pas op late leeftijd met haar en kreeg Alexine toen hij al 62 was. Het gezin begaf zich in de gegoede kringen van Den Haag en toen Philip overleed in 1844 liet hij Alexine en haar moeder een enorm kapitaal na. Ze werden hiermee waarschijnlijk de rijkste vrouwen van Nederland. Alexine kreeg privé-onderwijs en bracht een tijdje door in een Franse kostschool. In Den Haag woonde ze vlakbij de Koninklijke Bibliotheek en Alexine was altijd verdiept in boeken over land-en volkenkunde. Een andere hobby was fotografie.

Een passie voor reizen

Zowel Alexine als haar moeder hielden van reizen en deden dat dan ook veelvuldig. Aanvankelijk gingen hun reizen naar de gebruikelijke bestemmingen. In 1854 maakte ze een rondreis door Scandinavië, een jaar later echter gingen ze naar Egypte, een al wat exotischere bestemming. Ze gingen per boot naar Alexandrië en reisden vervolgens verder naar Caïro. Vervolgens gingen ze per karavaan naar Asoean. Nu hadden de dames de smaak goed te pakken en een jaar later reisden ze naar Palestina en Syrië, landen die als gevaarlijk bekend stonden, vooral voor vrouwen. Ze verbleven een half jaar in een klooster vlakbij Beiroet, waar Alexine zich verdiepte in de Islam. In 1856 gingen ze opnieuw naar Caïro en deden een vergeefse poging om naar Khartoem te reizen. In november 1857 keerden ze terug naar Europa.De daaropvolgende jaren bleef Alexine in Europa. Ze hield zich vooral bezig met fotografie, ze was daarmee een van de eerste Nederlanders.

De Nijl

Het reizen bleef echter trekken en Alexine besloot opnieuw met haar moeder en haar tante Adriana van Capellen naar Egypte te gaan. Alexine had zich in het hoofd gezet dat ze graag de oorsprong van de Nijl wilde ontdekken. Ze waren nu op de eerste plaats vast besloten om Khartoem te bereiken. Dat lukte deze keer inderdaad en op 11 april 1862 bereikte ze de stad. Vanuit Khartoem reisden ze verder naar Gondokoro in Oeganda. De rivier was vanaf dit punt niet meer bevaarbaar en Alexine werd bovendien ziek. Het drietal besloot terug te keren naar Khartoem. Vervolgens besloten Alexine en haar moeder een nieuwe poging te doen Mesja ar-Req aan de Gazellenrivier te bereiken. Inmiddels hadden zich twee Duitse ondekkingsreizigers bij het gezelschap aangesloten, Theodor von Heuglin en Hermann Steudner. Het was een slopende tocht en vrijwel alle leden van de expeditie werden door koorts geteisterd. Alexine werd dusdanig ziek dat de expeditie gedwongen werd een maand lang in het gebied van de Shilluk-stam te bivakeren.

De expeditie was op zich al heel bijzonder. Die bestond uit een gezelschap van dragers en hulpen en de dieren waar Alexine zo dol op was. Het totale gezelschap bedroeg zo’n 200 personen. Er werd een enorme hoeveelheid bagage meegevoerd, inclusief een porseleinen servier, zilver betsek en het ijzeren ledikant van Alexine. Twee van de favoriete kameniersters van Alexine werden ziek en overleden tijdens de bivak in het Shilluk-gebied. In april overleed Steudler en in juni overleed de moeder van Alexine, Henriëtte. Hierdoor besloot Alexine terug te keren, maar de terugtocht was zwaar. De expeditie werd gered door een expeditie die door haar tante Adriana op weg was gestuurd om Alexine en haar moeder te zoeken.

Dood van Moeder en Tante

Het overlijden van haar moeder vervulde Alexine met schuldgevoel. Toen ook haar tante in Khartoem koorts kreeg en overleed voelde Alexine zich ontzettend alleen. Haar familie in Nederland gaf ook te kennen dat zij Alexine als schuldige van de dood van haar moeder en tante zagen. Alexine besloot nooit meer naar huis terug te keren.

Alexine en haar gezelschap hadden echter zeer goed werk geleverd en hun kennis zorgde er voor dat latere expedities het gebied makkelijker konden binnendringen. Ook hadden ze materialen uit gebied verzameld en onder andere gedetailleerde tekeningen van begroeing gemaakt, die later in boekvorm zouden verschijnen.

Caïro

Alexine verbleef vier jaren in Caïro, in die tijd ontdekte ze de omgeving; Tunisië, Libië en de rest van het Mediterrane Gebied. Uiteindelijk besloot ze om in 1869 de Sahara over te steken. Hierbij hoopte ze het begin van de Congo-rivier te ontdekken. Ze vertrok met een karavaan vanuit Tripoli. Alexine was goed doordrongen van de gevaren van de reis door de woestijn en had zich goed voorbereid. Dat we enig idee hebben van wat er gebeurd is komt doordat twee matrozen uit het gezelschap van Alexine een dagboek bijhielden. In Marzuq legde ze contact met de Toearegs en ontmoette ze Ichnoechem, een machtige Toearegvorst die haar voorstelde door het gebied van de Toeareg te reizen, een gebied dat op dat moment pas door twee Europeanen was verkend. In Ghat zou hij haar vervolgens ontmoeten.

Moord in de Woestijn

Op 24 juli streek de karavaan neer bij Wadi Sjergui. Daar werd de expeditie op 2 augustus overvallen door Arabische en Toeareg krijgers. Over het waarom zijn verschillende theorieën bekend. Het zou om een twist tussen diverse stam-leiders gaan, waarbij de een wilde aantonen dat de ander te zwak was om reizigers te beschermen. Alexine werd vermoord met twee zwaardhouwen en een geweerschot. Slechts enkele van de expeditieleden konden zichzelf in veiligheid brengen. Op 2 augustus 1869 overleed Alexine Tinne in Ghat, ze was pas 29. Er is nooit een graf gevonden.

Nalatenschap

Ook na haar dood had Alexine weinig geluk. Haar papieren en documenten waren opgeslagen in Engeland, in de Tweede Oorlog werd alles vernietigd tijdens Duitse bombardementen. Ook een kerk die in Den Haag ter herinnering van haar was gesticht werd verwoest door de Duitsers. Het enige wat overbleef waren de dagboeken van haar moeder. De overgebleven papieren en foto’s zijn nu te vinden in het gemeentearchief in Den Haag.

Alexine wordt over het algemeen ten onrechte vooral als een reizigster gezien en niet als de ontdekkingsreizigster die ze eigenlijk was. Meestal wordt alleen aandacht besteed aan haar mannelijke collega’s. Toch was Alexine ongetwijfeld een grote ontdekkingsreizigster, met een drang naar het onbekende en nieuwe. Veelzeggend is dat de grote ontdekkingsreiziger David Livingstone over haar zei: ‘Toch sla ik niemand hoger aan dan dan de Nederlandse dame, mejuffrouw Tinne, die na de zwaarste huiselijke rampspoeden, op grootse wijze volhardde, dwars tegen alle moeilijkheden in’ (gecit. Kielich, 43).