Alexandrine Tinne: ontdekkingsreiziger & pionier

"God dank, ik ben tenminste vrij". Den Haag werd regelmatig gechoqueerd door het opvallende voorkomen en gedrag van Alexandrine Tinne. Naast dit "ongepaste" gedrag was ze ook bekend als ontdekkingsreiziger en was ze één van de eerste Europeanen die zich in de binnenlanden van Afrika waagde. Maar zij was vooral een pionier op het gebied van de fotografie, maar heeft daar nooit de erkenning voor ontvangen die ze verdiende. Kortom op vele vlakken was deze Alexandrine Tinne een bijzondere vrouw!

Inhoud

• De jeugd van Alexandrine Tinne
• De tweede grote reis
• Na haar overlijden

De jeugd van Alexandrine Tinne

Op 17 oktober 1835 kwam Alexandrine Tinne ter wereld aan de Herengracht 17 in Den Haag. Ze was de dochter van Philippe Frédéric Tinne (1722-1844) en zijn tweede echtgenote jonkvrouw Henriette Marie Louise van Capellen (1796-1863). Er waren al twee zonen uit een eerste huwelijk van Philippe Tinne, maar deze waren al ouder en inmiddels uitgevlogen. Philippe was een zeer welgestelde man die goed geld had verdiend aan de handel in suiker en koffie tussen Nederland en West-Indië. Toen Alexandrine acht jaar oud was, overleed haar vader. Hij liet haar en haar moeder een enorme erfenis na wat hun in één klap tot de rijkste mensen van Nederland maakten.

Alexandrine groeit op
De eigenzinnige Alexandrine groeide op in Den Haag en had weinig op met de aristocratische levenswijze van de mensen om haar heen. Ze onderscheidde zich graag van de andere adellijke jongedames door opvallende, zelfgemaakte kleren te dragen en zich juist niet te willen binden aan een man. Ze was goed in talen en kon aardig tekenen en piano spelen. Ze kreeg in haar jongste jaren thuis les van privé-onderwijzers. Vermoedelijk heeft ze rond het jaar 1847 op kostschool gezeten in het Zuid Franse dorpje Pau. Maar dit weet men niet zeker. Haar ouderlijk huis in Den Haag stond naast de Koninklijke bibliotheek en ze was hier een graag geziene gast. Ze was vooral erg geïnteresseerd in land- en volkenkunde.

Reizen

Alexandrine's moeder was altijd al gek geweest op reizen en toen Alexandrine de leeftijd van negentien jaar bereikte mocht ze voor het eerst met haar moeder mee op reis. Hun eerste reis ging naar Scandinavië. Per koets, trein en stoomschip reisden zij naar Noorwegen. Het was in die tijd zeer gebruikelijk dat dames van adel met een heel gevolg op pad gingen en dat was bij de dames Tinne niet anders. Daar aangekomen trokken ze met een ponywagen verder naar het noorden. Ze hebben Bergen en Trondheim nog aangedaan en zijn vervolgens dwars door Noorwegen naar Stockholm getrokken. Op de terugweg stopten zij nog even in Parijs en rond de kerst waren ze weer terug in Den Haag.

Op haar reis door Noorwegen leerde Alexandrine, Adolf Frans Josef, Graaf von Köningsmark kennen en geheel tegen haar eigen overtuiging in verloofde zij zich met hem. Het jaar daarop kregen de twee ruzie en verliet Alexandrine haar verloofde. Ze reisde samen met haar moeder verder en haar verloofde volgde haar zelfs nog tot aan Turkije, maar helaas zonder resultaat. In 1855 staken Alexandrine en haar moeder zelfs de Nijl over en reisden verder door Egypte. Verder deden zijn nog gezamenlijk Turkije, Syrië en Palestina aan. Daarna namen ze even rust door een half jaar in een klooster in Beiroet te verblijven en Alexandrine heeft haar tijd nuttig besteed met het bestuderen van de islam. In het jaar 1857 was het tweetal even klaar met reizen en verbleven ze weer in hun huis in Den Haag. Alexandrine stortte zich in Den Haag op de fotografie. De kunst van de fotografie was pas uitgevonden in 1837 en het duurde nog jaren voordat de beschikbare apparatuur ook voor particulieren op de markt kwam. Hierin was Alexandrine dus een echte pionier.

De tweede grote reis

In augustus 1861 reisden moeder en dochter Tinne opnieuw naar Alexandrië en ditmaal ging ook "tante Addy" mee. Tante Addy was de ongetrouwde zus van Henriëtta van Capellen, de moeder van Alexandrine. In april 1862 bereikten ze de plaats Khartoem. Vanaf daar reisden moeder en dochter per stoomboot weer verder naar Ugandese Gondokoro. Tante Addy zag de reis niet zitten en bleef achter in Khartoem. In de Ugandese Gondokoro strandde de expeditie, de rivier was verder niet meer begaanbaar en Alexandrine werd ziek. De expeditie keerde terug naar Khartoem en kwam daar eind 1862 weer aan.

Hiermee was de reislust van Alexandrine nog lang niet beteugeld. Ze wilde doordringen tot onbekend gebied. In het voorjaar van 1863 vertrok er een nieuwe expeditie en deze keer was het doel om naar Mesjra er Req aan de Gazellenrivier te varen. Weer bleef tante Addy achter in Khartoem, Alexandrine's moeder ging wel mee op reis. De expeditie vorderde traag, ze bestond in totaal uit 200 personen en de uitdrukking "licht reizen" was aan de dames Tinne niet besteed. Naast het zilveren bestek wat zij meenamen ging ook het porseleinen servies mee op reis. Ook Alexandrine's loodzware ijzeren ledikant werd overal mee naar toe gesleept. Soms wilden de dames langer op een bepaalde plaats blijven om wat rond te kijken en de dames kwamen s'morgens langzaam opgang doordat ze eerst uitgebreid hun toilet maakten en ontbeten. Het regenseizoen kwam steeds dichterbij en de reis strandde uiteindelijk bij de, toentertijd, beruchte slavenhandelaar Buselli. Vrijwel iedereen van de expeditie werd ziek door de kou en de regen. Op 22 juli 1864 stierf Henriëtte Tinne, de moeder van Alexandrine na een kort ziekbed. Ook twee van Alexandrine´s kamermeisjes kwamen om het leven. Buselli ging steeds hogere prijzen voor het voedsel vragen en uiteindelijk vertrok de expeditie. Onderweg kwamen ze een reddingsteam tegen dat door tante Addy op pad was gestuurd. Ze vond het te lang duren en was erg ongerust geworden. Alexandrine nam haar moeder mee terug in een kist waarvan de naden waren afgedicht met hars.

Op 28 maart 1864 was het gezelschap weer terug in Khartoem. Enkelen weken daarna stierf ook tante Addy. Zo keerde Alexandrine uiteindelijk met vier lijkkisten terug in Caïro. Ze leefde daar als een inheemse prinses met haar bedienden. Haar halfbroer John kwam haar opzoeken om haar er van te overtuigen weer terug te keren naar Nederland, maar Alexandrine weigerde. Wel nam John de kisten met de stoffelijke overschotten van zijn stiefmoeder, tante en de kamermeisjes mee terug naar Nederland, zodat zij in Nederland begraven konden worden.

Fascinatie voor de Toearegs
Na een tijdje rustig aan gedaan te hebben raakte Alexandrine gefascineerd door de romantische verhalen over de Toearegs, een nomaden volk wat rond trok door de Sahara. Alexandrine wilde graag in contact komen met de Toearegs en organiseerde in oktober 1867 een expeditie naar het Atlasgebergte. Helaas verliep deze reis niet zo voorspoedig, de karavaan kreeg te maken met barre weersomstandigheden, voedseltekorten en er was een voortdurend dreiging voor beroving. In juli 1868 eindigde de expeditie in Philippeville, een klein kustplaatsje in het noorden van Algerije. Maar zonder Alexandrine. Bij deze laatste reis waren er ook twee Nederlandse matrozen aanwezig die een dagboek van de reis hadden bijgehouden, aan de hand van dit dagboek is na te vertellen wat er precies gebeurd is tijdens deze laatste expeditie.

De moord op Alexandrine Tinne

Toen de karavaan, in hun zoektocht naar de Toearegs, in Tripoli was aangekomen besloot Alexandrine een expeditie naar Bornu te ondernemen. Op 6 maart 1869 arriveerde de karavaan in de plaats Marzuk, hier slaagde Alexandrine erin om contact te leggen met de Toearegs en ontving een uitnodiging van de machtige Toearegvorst Ichnoechem om hun te komen bezoeken. Na hun eerste ontmoeting spraken Alexandrine en Ichnoechem af om elkaar opnieuw te ontmoeten in de plaats Ghat. Op de reis daar naar toe sloeg de karavaan tijdelijk zijn tenten op bij Wadi Sjergui. Op 2 augustus 1896 werd het kamp overvallen door Toearegs en Arabieren. Alexandrine Tinne werd door twee zwaardsteken en een kogelschot om het leven gebracht. Ze is 34 jaar oud geworden. Het kamp werd volledig geplunderd en slechts een paar overlevenden wisten te vluchten en uiteindelijk Philippeville te bereiken. De reden waarom Alexandrine precies om het leven is gebracht is niet bekend, maar al snel na haar dood deden de gekste verhalen de ronde. Zo zou Alexandrine door sjeik Ahmed om het leven zijn gebracht omdat zij hem ontrouw zou zijn geweest. Volgens een andere versie zou ze bewust in een hinderlaag zijn gelokt door een bende rovers die het op de kisten met goud hadden voorzien die deze "blanke koningsdochter" door de woestijn droeg. De laatste versie is de meest aannemelijke. Haar graf is helaas nooit gevonden.

Na haar overlijden

Dat ze al rekening had gehouden met een vroege dood blijkt uit een brief, die ze een jaar voor haar dood, aan haar halfbroer John stuurde: "Als mij op mijn reizen iets overkomen zou, als ik gedood zou worden, wat toch heel goed mogelijk is, dan zal men ongetwijfeld zeggen: ja, dat komt ervan, van al dat reizen. Arme Alexine, wat een dood etcetera etcetera... Ik heb nooit het geluk begrepen van heel oud te worden. Ik heb dat altijd triestig gevonden – zelfs onder de gelukkigste omstandigheden – en ik vind niets angstwekkends in de gedachte vrolijk en dapper mijn einde te vinden door een geweerschot of een messteek, in plaats van een saai leven verder te slepen, zoals ik zo velen heb zien doen. Als je dus vandaag of morgen hoort dat men mij naar de andere wereld gezonden heeft, denk er dan aan dat mijn laatste ogenblikken niet verbitterd zullen zijn geweest. Alles bijeen genomen ben ik tevreden over mijn leven – ik heb goed geleefd... ik heb plezier gehad. Ik heb geen haast om te sterven – maar als het gebeurt, goed. Een kort maar een vrolijk leven!".

Reputatie

Al tijdens haar leven werd Alexandrine Tinne internationaal erkend als belangrijke ontdekkingsreiziger. Mede door de vele tekeningen die ze van planten maakte die ze op haar reizen tegen kwam. David Livingstone schreef hier over: "Maar toch wordt niemand door mij hoger aangeslagen dan de Nederlandse dame, mejuffrouw Tinne, die na de zwaarste huiselijke rampspoeden, op grootse wijze volhardde, dwars tegen alle moeilijkheden in".

Alexandrine was één van de eerste Europeanen die verbleef in Afrikaanse contreien zoals Egypte en Khartoem. Daarnaast begaf zij zich als vrouw in een wereld die voornamelijk door mannen werd gedomineerd. Ook had ze een enorm kapitaal en stierf ze onder bijzondere omstandigheden. Naast een paar brieven van haar hand zijn er verder geen aantekeningen van haar hand te vinden. Alle informatie die we dus hebben komt vanuit tweede of derde hand en dat komt de betrouwbaarheid van het verhaal niet ten goede. Ze was niet alleen in Europa een legende maar ook in Afrika. Daar gingen er verhalen over een rijke Hollandse koningsdochter die door Afrika reisde. Deze verhalen namen bijna mythische proporties aan.

Ondanks dat zij een pionier was op het gebied van fotografie is zij vooral bekend om haar ontdekkingsreizen. Zij fotografeerde vooral haar woning en het straatbeeld van Den Haag en nam veel foto's tijdens haar reizen. In het gemeentearchief in Den Haag bevinden zich de Haagse foto's van Alexandrine.

Lees verder

• Aleid van Poelgeest; de vermoorde maîtresse
• Aletta Jacobs: eerste studente & arts
• Joke Smit: Feministe & journaliste (1933-1981)
• Mina Kruseman; feministe in de 19e en 20e eeuw (1835-1922)
• Weyn Ockers: Pantoffelgooister in de 16e eeuw