Timboektoe, Parel van de Sahara

Timboektoe is misschien wel de bekendste stad van Mali. Deze stad midden in de Sahara heeft voor veel reizigers bijna mythische proporties. De stad heeft een rijke historie, met moskeeën, mausolea en bibliotheken. Nu worden de cultuur-historische overblijfselen van Timboektoe bedreigd door Islamisten die het noorden van Mali teisteren.

De Oorsprong van Timboektoe

Timboektoe werd in de twaalfde eeuw gesticht, als kruispunt tussen de woestijn en de meer tropische delen van West-Afrika. De stad was oorspronkelijk een kampement voor nomaden, die hun vee meenamen naar de rivier Niger. Vervolgens trok de plek handelaren aan die inzagen dat de plek op een kruispunt lag. Pas in de vijftiende eeuw kreeg de stad daadwerkelijk bekendheid als een centrum van Islamitische geleerdheid.

Gemengde Bevolking

Timboektoe was vanaf het begin een stad waar diverse bevolkingsgroepen naast elkaar leefden en is dat tot op de dag van vandaag. De stichters van de stad waren Imagharen Toeareg, maar al snel vestigden zich ook Arabieren, Songhai, Fulani en Soninke in de streek. Het waren de Songhai die de stad veroverden en tot op de dag van vandaag is Songhai de meest gesproken taal in de stad. Maar ook Arabisch en Tamacheq (de taal van de Toeareg) worden volop gesproken.

Boeken in Timboektoe

Voor velen is Afrika ten zuiden van de Sahara een continent zonder geschreven geschiedenis, maar Timboektoe bewijst het tegendeel. De vondst van vele boeken en geschriften, over godgeleerdheid, filosofie, astronomie en geneeskunde laat zien dat ook in Afrika het geschreven woord van belang was. Het hoogtepunt van Timboektoe was de regeerperiode van Askia al-Hajj Muhammad (1493 – 1528), zowel politiek als intellectueel. Maar al eerder maakten boeken en manuscripten een belangrijk onderdeel uit van de culturele traditie van Timboektoe. Ten tijde van het Songhai rijk (1468 – 1491) schreven geleerden uit de stad zowel religieuze als seculiere werken. Ook de handel in boeken speelde een belangrijke rol in de zestiende eeuw. Leo Africanus (al-Hasan ibn Muhammad al-Wazzan al-Zayyati) beschrijft deze handel in een van zijn werken. Bibliotheken in de stad werden gevuld met werken die vanuit de hele Islamitische wereld gekopieerd werden en voor veel geleerden was het een sport om een eigen bibliotheek op te bouwen.

Einde van een Tijdperk

Deze intellectuele bloeiperiode kwam abrupt tot een einde in 1591 met de inval van de Marokkanen. Na de komst van de Marokkanen kwam de stad tot verval, zowel op intellectueel als commercieel gebied. In 1894 ging Timboektoe deel uitmaken van de Franse koloniën en het duurde tot 1960 voor de stad, als onderdeel van Mali, haar onafhankelijkheid terug kreeg.

Timboektoe en de Islamisten

Veel van de schatten van Timboektoe bleven bestaan, ze werden misschien niet goed onderhouden, maar veel families bezaten manuscripten en boeken die aan hun voorouders hadden toebehoord. Ook waren er tal van moskeeën en mausolea die deel uitmaken van het cultuur-historische erfgoed van Mali en op de lijst van het Internationaal Erfgoed staan van UNESCO. Met de komst van de Islamisten, in Timboektoe vooral Ansar Dine, wordt dit erfgoed bedreigd. Veel moskeeën en mausolea zijn al vernield, en de Islamisten hebben aangekondigd dat ze niet willen stoppen met het vernietigen van wat in hun ogen on-Islamitische zaken zijn. Het is te hopen dat de boeken en manuscripten niet in handen van deze extremisten vallen, want daarmee zou niet alleen een belangrijk deel van het erfgoed van Timboektoe verdwijnen, maar ook een schat van onschatbare waarde voor Afrika in zijn geheel.