De piëta, een intieme kunstuiting over de gestorven Christus

In de kunst heeft het christelijk geloof altijd een bijzondere plaats ingenomen, sterker nog: religie was voor veel kunstenaars een onuitputtelijke bron van inspiratie. Een van de aangrijpende momenten uit het verhaal rond Jezus is het moment dat de dode Jezus door zijn moeder of door engelen wordt vastgehouden. Dit werd vastgelegd in een piëta.

Piëta

Het woord piëta komt uit het Italiaans en heeft de betekenis van compassie of piëteit. Dit gevoel van compassie, zowel bij de kijker als bij de betrokkenen, wordt sterk beleefd op het moment dat de dode Jezus na de kruisiging door zijn moeder Maria wordt vastgehouden. Dit onderwerp, vastgelegd in een beeld of een schilderij, wordt daarom ook een piëta genoemd. In plaats van piëta zie je ook andere schrijfwijzen, zoals piëtà of pietà.

De gestorven Christus: Kruisafname, bewening of piëta

Er zijn drie thema’s die in de kunst dicht bij elkaar liggen en ook gebeurtenissen verbeelden die al evenzeer dicht bij elkaar liggen: de kruisafname (of kruisafneming), de bewening of een piëta. In de kunst zijn van alle drie deze thema’s tal van voorbeelden te vinden.

Een kruisafname

De kruisafneming is het moment waarop het lichaam van Jezus Christus na zijn overlijden van het kruis wordt genomen. In de hierover gemaakte kunstwerken zijn details te zien zoals het kruis, de apostelen, het lichaam van Jezus en heel vaak een afbeelding van Jezus’ moeder, Maria. In veel gevallen zie je op de afbeelding dat de emoties voor Maria te hoog oplopen, ze valt flauw.

Een bewening

In een bewening zie je een groep mensen in beeld die het dode lichaam van Jezus bewenen, ofwel je ziet diep bedroefde mensen, vaak in tranen.

Een piëta

Een piëta is een intiemer werk, dat de kijker deelgenoot maakt van het gevoel dat Jezus’ moeder Maria moet hebben terwijl zij haar dode zoon vasthoudt. Soms zie je in plaats van Maria enkele engelen in beeld. Hoewel het qua thema dicht bij de bewening zit is het, vooral omdat er maar weinig personen in beeld zijn, anders en meer reflectief van karakter. In veel gevallen zie je alleen Maria en Jezus in beeld, Maria houdt de dode Christus op schoot.

Geschiedenis

De piëta als onderwerp en thema van een kunstwerk is oorspronkelijk afgeleid van de kruisafname-thema’s en is vooral ontstaan in Spanje en Noord-Europa in de 13e en 14e eeuw. Met de verspreiding van kunstvormen in het begin van de renaissance werd de piëta als kunstvorm ook naar Italië gebracht, waar een aantal beroemde Italiaanse schilders en beeldhouwers prachtige piëta’s hebben vervaardigd. Denk hier maar aan Michelangelo, Bellini of Botticelli. Piëta’s zijn niet alleen in de vroege of latere renaissance gemaakt, maar zijn een religieus thema gebleven voor kunstenaars tot in de moderne tijd. Ook Vincent van Gogh heeft zo’n piëta gemaakt. We zullen enkele piëta’s nader bekijken.

De Piëta van Giovanni Bellini

In 1460 schilderde Giovanni Bellini (1430 – 1516) zijn piëta. Bellini was een kunstschilder uit de Italiaanse renaissance. Deze stijlperiode wordt gezien als een breuk met het verleden en een voorloper van de Venetiaanse School.

Piëtà van Michelangelo

Een van de beroemdste gebeeldhouwde piëtà’s is de pietà van Michelangelo. De opdracht om dit beeld te maken kwam van de Franse kardinaal Jean Bilhères de Lagraulas, die het in 1498 bestelde. Omdat deze kardinaal wist dat de piëta in Italië nog niet zo bekend was, heeft hij in zijn opdracht nadrukkelijk beschreven wat voor beeld hij graag zou willen hebben: ‘een in gewaad gehulde maagd Maria met de dode Christus in haar armen’. In Spanje, Noord-Europa of in latere tijden zou het voldoende zijn geweest als hij had gezegd: ‘Ik wil een piëta’. Het uiteindelijke beeld werd 174 centimeter hoog en 195 centimeter breed. Wie het wil bekijken moet een bezoekje afleggen aan Rome, daar staat het in een kapel aan de rechterkant van het middenschip van de Sint-Pietersbasiliek. Bijzonder aan dit beeld is de nogal jeugdige Maria. Ook bijzonder is dat Michelangelo deze piëta belangrijk genoeg vond om deze persoonlijk te signeren.

De piëta van Annibale Carracci

Annibale Carracci (1560 – 1609) was een Italiaanse kunstschilder en is bekend geworden als een van de grondleggers van de Bolognese School. Het werk van Carracci wordt tot de barok gerekend, de stijlperiode die volgt op de renaissance. Annibale Carracci schilderde zijn piëta in 1599-1600.