Maurits van Nassau, prins van Oranje

Na de dood van Willem van Oranje ging de titel ‘prins van Oranje’ naar de oudste zoon van Willem, Filips Willem die onder de hoede was van de Spaanse kroon. Maurits, die door de Staten-Generaal in de Nederlanden wel, net als zijn vader, als stadhouder werd benoemd, was aanvankelijk dus geen prins van Oranje. Dat kwam pas later.

De jeugd van Maurits

Maurits van Nassau werd geboren op 14 november 1567 op Slot Dillenburg, in het stamland van Nassau. Hij was de zoon van Willem van Oranje en Anna van Saksen. Het waren in de Nederlanden woelige tijden. Zijn Vader Willem was in conflict met het Spaanse gezag omdat hij het niet eens was met het beleid van koning Filips II. Vooral de strenge vervolging van niet-katholieken en de manier waarop Filips alle macht naar zich toe wilde trekken ten koste van de machthebbers in de gewesten was een bron van het conflict. In die dagen was het voor Willem niet veilig om jonge kinderen in de Nederlanden te hebben, zijn oudste zoon Filips Willem was al door Spaanse soldaten uit zijn universiteit in Leuven geplukt en naar Spanje overgebracht. Maurits heeft daarom zijn jeugd vooral doorgebracht aan het hof op Slot Dillenburg, waar zijn oom Graaf Jan van Nassau kon zorgdragen voor zijn opvoeding. Dat betekende lessen in godsdienst, geschiedenis, Frans, Latijn, vechten en paardrijden. Later zou Maurits nog opleidingen volgen aan universiteiten in Heidelberg en Leiden. Zijn moeder, Anna van Saksen, miste het rijke leven dat ze voor haar huwelijk had gekend en vertrok naar Keulen om weer een uitbundig leven te kunnen leiden. Willem liet zich in 1571 van haar scheiden, Anna werd opgesloten, werd krankzinnig en stierf in 1577.

Een keerpunt in de opstand

Aanvankelijk was de opstand tegen het Spaanse gezag niet erg succesvol, maar na de inname van Den Briel door de watergeuzen in 1572 begon het tij te keren. In 1580 werd Willem door koning Filips II vogelvrij verklaard, iedereen die hem zou weten te doden kon rekenen op een flinke beloning. Hierop tekenden de Staten Generaal in 1581 de Acte van Verlaatinghe, waarin Filips als koning werd afgezworen. In 1584 werd Willem van Oranje door Baltasar Gerards op het Prinsenhof in Delft vermoord. Zou dit een keerpunt zijn, en zouden de Nederlanden zich weer onder het Spaanse gezag scharen? Dat was in ieder geval wel wat koning Filips II verwachtte.

De nieuwe stadhouder

Toen Willem van Oranje stierf was Maurits 17 jaar, uiteraard te jong om een serieuze politieke of militaire rol te spelen. Het prinsdom Oranje werd geërfd door Willems oudste zoon, Filips Willem, die vanaf dat moment de nieuwe prins van Oranje was. Maurits kreeg een zitting in de Raad van State, vooral een eervolle plek, maar zonder veel invloed. Maurits werd tot stadhouder van Holland en Zeeland benoemd op het moment dat hij 18 jaar werd. Hij kreeg ook de titel geboren prins van Oranje. Dat was niet correct, hij had die titel officieel niet, maar het gaf hem in de Nederlanden wel het aanzien dat hij nodig had. Maurits hield zich vooral bezig met militaire zaken, de politieke zaken werden overgelaten aan de zeer bekwame raadspensionaris Johan van Oldenbarnevelt en dat was een uitstekende combinatie. In 1590 en 1591 werd Maurits ook benoemd tot stadhouder van Gelre, Utrecht en Overijssel.

Succesvolle veldtochten

De jaren tussen 1588 en 1598 uit de Tachtigjarige Oorlog worden ook wel de Tien Jaren genoemd, een periode waarin grote gebieden aan het grondgebied van de Republiek konden worden toegevoegd en Spaanse troepen uit het oosten en noorden verdreven werden. Maurits stond in de strijd niet alleen, ook zijn neem Willem Lodewijk, stadhouder van Friesland, was in de vrijheidsstrijd betrokken. Enkele belangrijke wapenfeiten uit deze periode:

• Inname van Breda in 1590, door de list met het turfschip van Breda.
• Veldtocht van 1591, met inname van vele steden in het oosten van het land, o.a. Zutphen, Deventer, Delfzijl, Arnhem en Nijmegen.
• In 1592 inname van Steenwijk, Coevorden, Geertruidenberg.
• In 1594 lukken de veroveringen van ’s-Hertogenbosch en Maastricht niet, Groningen wel.
• In 1597 worden opnieuw steden in het oosten van het land ingenomen.

Ook in de jaren die hierop volgden werden diverse veldtochten ondernomen. Soms met succes, maar soms moesten tegenslagen worden geïncasseerd.

Militaire zaken

Een van de belangrijkste zaken in militaire zaken is een goede organisatie. Maurits heeft hard gewerkt, samen met zijn neef stadhouder Willem Lodewijk, om de Staatse troepen te hervormen. Hiervoor werden technieken bestudeerd die waren beschreven door Romeinse en Griekse werken uit de oudheid. Bovendien werden deze vertaald naar de nieuwe tijd, waarin grotere legers en vuurwapens een grote rol speelden. De nieuwe technieken maakten Maurits tot een veldheer met internationaal aanzien. Ook een belangrijk punt: een rechtstreeks duel werd zoveel mogelijk vermeden, het zou alleen maar onnodige mensenlevens vragen. Het vermijden van veldslagen heeft grote nederlagen voorkomen, maar zorgde er ook voor dat successen niet altijd volledig werden uitgebuit. Tijdens veldtochten wilde Maurits dat er vertegenwoordigers van de Staten-Generaal meegingen, het waren immers de Staten-Generaal die de macht en de financiën hadden en zij hadden dan ook een belangrijke stem in de te volgen tactiek.

Twaalfjarig bestand

Door het intrekken van financiële steun uit Engeland en Frankrijk werd het lastiger voor de Republiek om een duur leger te onderhouden. Daarnaast was de bevolking van de Nederlanden de jarenlange strijd langzamerhand moe. Oldenbarnevelt wilde daarom gesprekken met Spanje aangaan om te onderhandelen over vrede. Maurits zag hier niet zoveel in. In de onderhandelingen bleek dat een definitieve vrede onhaalbaar was, maar een wapenstilstand misschien wel. Ook hierin stonden Oldenbarnevelt en Maurits recht tegenover elkaar. Uiteindelijk komt er een wapenstilstand, het Twaalfjarig Bestand.

Prins van Oranje

In 1618 overleed Filips Willem, de halfbroer van Maurits en op dat moment de regerend prins van Oranje. In zijn testament laat Filips Willem zijn bezittingen na aan Maurits, die vanaf dat moment zeggenschap kreeg over het prinsdom Oranje en zich dus nu met recht prins van Oranje mocht noemen.

Oldenbarnevelt

De tegenstellingen op politiek gebied tussen Oldenbarnevelt waren steeds groter geworden. Ook in het zoeken naar buitenlandse partners hadden ze een andere mening. Maurits zocht het liefst steun in Engeland, terwijl Oldenbarnevelt voor Frankrijk ging. Lastig, omdat Frankrijk ook een toenadering tot Spanje zocht. Daarnaast brak er een geloofsstrijd uit tussen twee stromingen in de protestantse kerk. Uiteindelijk wordt Oldenbarnevelt gearresteerd, veroordeeld en onthoofd.

De laatste jaren van Maurits

In 1620 overleed Willem Lodewijk. Hierop werd Maurits benoemd tot stadhouder van Groningen en Drenthe, het stadhouderschap van Friesland ging naar Ernst Casimir van Nassau. In 1621 liep het Twaalfjarig Bestand ten einde. Zonder Oldenbarnevelt naast zich moest Maurits zich ook op politiek gebied bezighouden, iets dat hem minder goed afging. Vanaf 1622 werd de gezondheid van Maurits slechter. In 1625 overleed Maurits.

De erfenis van Maurits

Maurits liet bij zijn dood de noordelijke Nederlanden voor het grootste gedeelte vrij van Spaanse soldaten achter. Omdat Maurits zelf nooit getrouwd was had hij geen officiële nakomelingen. Hij had overigens wel enkele onwettige kinderen. De bezittingen en titels van Maurits gingen daarom na zijn dood over naar zijn jongste broer, dus de jongste zoon van Willem van Oranje, Frederik Hendrik.