Gladiator: de film en de werkelijkheid
De film Gladiator (2000) met Rusell Crowe in de hoofdrol is alom gelauwerd. Zo'n film maakt nieuwsgierig naar de werkelijke historische feiten. Een vergelijking: Hollywood versus de historische werkelijkheid.
Gladiator, de film
Maximus, generaal en vertrouweling van Marcus Aurelius
Russell Crowe speelt generaal Maximus Decimus Meridius. De Romeinse keizer Commodus (Joaquin Phoenix) wil hem uit de weg ruimen omdat Maximus begrijpt dat Commodus zijn vader de geliefde keizer Marcus Aurelius heeft vermoord. Maximus ontsnapt aan de moordaanslag. Maximus' vrouw en kind worden vermoord in hun huis in Spanje.
Maximus de slaaf
Maximus wordt als slaaf meegevoerd naar Noord-Afrika. Daar wordt hij getraind als gladiator door zijn nieuwe meester Proximo. Proximo vertrekt met zijn beste gladiators naar Rome voor de herdenkingsspelen van Commodus. Maximus, bekend als de Spanjaard wordt een volkslieveling in de Romeinse arenas, niet in het minst omdat hij zijn vecht-ervaring als generaal gebruikt voor de grote schouwspelen in de arena. Als hij zich bekend moet maken aan de keizerlijke loge is Commodus ontzet om te zien dat Maximus nog leeft.
Maximus de samenzweerder
Maximus maakt plannen samen met de zus van Commodus, Lucilla die hij kende als vrouw van Verus, een generaal in het Romeinse leger en mede-keizer van Marcus Aurelius, en met senator Gracchus om door een militaire coup Commodus van de troon te stoten. Alles mislukt doordat Lucius, de twaalfjarige zoon van Lucilla onwetend alles verraad en Maximus wordt gevangen genomen.
Maximus de Gladiator
Commodus wil in de arena van het Colosseum tegen Maximus vechten voor het oog van het Romeinse volk Voor het tweegevecht steekt Commodus Maximus in zijn borst om zijn winstkansen te vergroten. Toch delft Commodus ondanks de wond van Maximus het onderspit en sterft in de arena. Maximus sterft later ook nog in de arena aan de gevolgen van de wond in zijn borst die hem door Commodus was toegediend. Lucilla laat Maximus wegdragen uit de arena terwijl Commodus dood in het zand achterblijft.
Bestond er ooit een generaal Maximus Decimus Meridius, de Spanjaard?
Nee, Maximus de Spanjaard is een volledig fictief film karakter. Hij lijkt een compositie te zijn van verschillende historische personen:
- Marcus Aurelius had een generaal Avidius Cassius naast zich die in de campagne vocht waarmee de film begint. Hij verklaarde zichzelf keizer toen hij dacht te horen dat Marcus Aurelius dood was. Hij werd vrij gauw door zijn eigen soldaten vermoord.
- Maximus herinnert ook aan keizer Diocletianus (keizer van 284-305): net als Maximus was Diocletianus van lage komaf. Hij rees via de officiers-rangen en werd uiteindelijk commandant van de keizerlijke cavallerie van keizer Carus ( keizer van 284-285). Na de dood van Carus en diens zoon tijdens een campagne in Perzië werd hij tot keizer uitgeroepen. Hij benoemde zijn mede-officier Maximian Augustus tot co-keizer. Hij versloeg een andere zoon van Carus toen deze aanspraak wilde maken op de troon. Dit is in overeenstemming met het verhaal in de film waarin Marcus Aurelius Maximus verkiest als erfgenaam van de troon over Commodius.
Bestond Marcus Aurelius echt?
Ja, Keizer Marcus Aurelius (121 - 180), uit het patricische geslacht van de Antonini, regeerde inderdaad over het Romeinse Rijk van 161 tot 180. Hij was het toonbeeld van een rechtvaardig en menselijk heerser en belichaamde de Stoïcijnse deugden van Rome. (de filosofie van de Stoa was een Griekse filosofie.) In de film heeft hij als ideaal dat Rome weer terug gaat tot de oude republiek vorm. Deze gedachte kan enigszins worden teruggevonden in zijn manier van heersen: hij benoemde na de dood van de adoptief-zoon van keizer Hadrianus (76 – 138), Antoninus Pius op 7 maart 161, gehoorzamend aan de wil van Keizer Hadrianus Lucius Verus als zijn co-keizer.
In de film wordt naar Lucius Verus gerefereerd als Lucilla's dode echtgenoot en Lucius' vader.
Marcus Aurelius was getrouwd met Faustina de Jongere en zij hadden een tiental kinderen waar van de jongens alleen Commodus de kinderjaren overleefde. Marcus Aurelius was inderdaad genoodzaakt om samen met Verus en Commodus de oprukkende Germaanse stammen te onderwerpen.
Vermoordde Commodus inderdaad zijn vader Marcus Aurelius?
Dood door de pest
Nee, Marcus Aurelius stierf op 58-jarige leeftijd: volgens zeggen een natuurlijke dood. Andere bronnen claimen dat hij gestorven is aan de pest, die Rome constant teisterde in die tijd. Als dat zo was dan zal Commodus alles hebben gedaan om uit zijn buurt te blijven toen hij ziek lag.
Dood in 58e levensjaar
In de film is Marcus Aurelius een beverige oude man van bijna tachtig die gemakkelijk door Commodus kan worden gewurgd. In werkelijkheid was Marcus Aurelius maar 58 jaar oud toen hij stierf.
Marcus Aurelius mag dan een filosoof zijn geweest die zelfs een filosofisch werk publiceerde, maar hij was tevens een echte strijder die een veldslag niet ontweek. Hij wordt dan ook vaak afgebeeld op een paard en niet zittend op een stoel.
De benoeming van adoptief-zonen tot keizer.
Gezien de gewoonte van het benoemen van adoptief zonen had Commodus inderdaad wel reden om bevreesd te zijn dat zijn vader hem niet tot opvolger zou benoemen. Marcus Aurelius brak echter met de traditie van de adoptiefkeizers sinds Nerva (30AD – 98AD) om een capabele adoptiefzoon als opvolger te benoemen. (Marcus Aurelius was een adoptief zoon van Hadrianus en zijn voorganger Antonius Pius was ook door Hadrianus geadopteerd.)
Zijn zoon Commodus volgde hem op, waarmee een eind kwam aan het z.g. 'Gouden Imperium van de adoptief-keizers waarin men keizer werd als men daarvoor geschikt werd geacht.'
Was Commodus werkelijk zo slecht als hij in de film wordt geportretteerd?
Afgezien van het feit dat Commodus (161-192) waarschijnlijk niet schuldig is aan een moord op zijn vader blijkt hij in de geschiedenis nog slechter te boek te staan dan de film doet geloven.
Hij werd geboren in het jaar dat Marcus Aurelius keizer werd en zijn vader deed er alles aan om zijn zoon een intellectuele opvoeding te geven. Hij moet met zijn vader meegereisd zijn in de strijd tegen de Germanen want toen hij tien was kreeg Commodus de titel Germanicus, staand voor alle troepen in Germanica. Op zijn veertiende werd hij princeps iuventutis. In 175 vertrok hij met zijn vader oostwaarts om oorlog te voeren. Toen hij enkele jaren later in triomf terug keerde ontving hij de titel imperator.
Verwend en op een voetstuk geplaatst
Dit alles doet vermoeden dat Marcus Aurelius hem als zijn enig overgebleven zoon op een voetstuk zette en hem verwende.
Het lijkt ook dat Marcus Aurelius blind was voor de evidente fouten van zijn zoon.
Faustina wist beter
Zijn moeder Faustina koesterde blijkbaar geen illusies over het karakter van haar zoon: Toen Marcus Aurelius in 175 op sterven leek te liggen liet Faustina de gouverneur van Syria, Gaius Avidius Cassius waarschuwen zodat deze in opstand kon komen om de keizerskroon te claimen. De meest voor de hand liggende reden is wel dat zij wilde verhinderen dat haar zoon Commodus keizer zou worden omdat zij vermoedde hoe rampzalig dit voor Rome zou zijn. Marcus Aurelius genas echter en sloeg de opstand neer.
Commodus' losbandigheid
Tijdens Commodus' regeringsperiode werden er allerlei feiten bekend die hem deden vergelijken met de waanzinnigheid van Nero's en Caligula's regeringsperioden: Hij zou een harem hebben van 300 vrouwen, hij pleegde incest met zijn overlevende zusters (behalve overigens met Lucilla), en iedereen die hem in de weg stond werd zonder pardon geëxecuteerd, ook Lucilla en zijn vrouw Crispina nadat hij haar van overspel had beticht. Dat laatste was uiteraard hypocriet, hij deed zelf niet anders.
Hij beging zelfs dwaasheden als het laten veranderen van de tijdsrekening naar zijn geboortejaar en veranderde zijn naam tientallen malen naar nog grootsere titels. De moordaanslagen op de gehate Commodius waren legio, maar uiteindelijk in 192 lukte het de samenzweerders om hem voorgoed van het keizerlijke toneel te laten verdwijnen.
Bestond Lucilla, de zuster van Commodus in de film?
Ja haar volle naam was: Annia Aurelia Galeria Lucilla (149-183). Zij was inderdaad de dochter van Marcus Aurelius en Faustina de Jongere, echtgenote van Lucius Verus en zuster van Commodus.
- In 161 werd de 12-jarige Lucilla verloofd met de 31-jarige Lucius Verus, medekeizer van haar vader. Vanwege haar jonge leeftijd werd het huwelijk een paar jaar uitgesteld. In 164 toen zij 15 jaar was reisde zij naar Efese in Griekenland en trouwde Verus daar waardoor ze de titel Augusta (keizerin) kreeg. Dit laatste verklaart waarom ze in de film naast Commodus staat - zij is keizerin op eigen titel, met haar zoon Lucius uit haar huwelijk met Verus (waarover in de geschiedenis niets bekend is). Lucilla werd na de dood van Verus in 169 op 20-jarige leeftijd weduwe.
- In de film wordt op een incestueuze relatie met Commodus geïnsinueerd, maar hoewel Commodus er inderdaad sexuele relaties met andere zusters van hem onderhield werd juist van Lucilla gezegd dat dit niet het geval was. In de film zelf weet ze elke keer onder zijn avances uit te komen.
- In 183 raakte zij samen met Commodus' vrouw Crispina betrokken bij een complot om zich te ontdoen van haar broer Commodus. De aanslag mislukte en zij werd verbannen naar Capri, waar zij spoedig daarna werd geëxecuteerd.
Het beeld in de film dat ze haar broer overleeft is dus niet juist.
Was er inderdaad een senator Gracchus in het complot van Lucilla?
Nee, de naam Gracchus kwam gedurende de regering van Commodus in de senaat niet voor. Uiteraard zal Lucilla het complot niet op eigen houtje hebben gesmeed en zullen er zeker senators in het complot hebben gezeten. Vermoeddelijk hebben de filmmakers gebruik gemaakt van de 'legenden' rondom de Gracchus-broeders die omstreeks 137BC leefden. Tiberius Gracchus was een filosoof en wilde het Romeinse grootgrondbezit beperken. Dit viel bij de meeste rijke Romeinen niet in goede aarde en hij werd na een inval in de Senaat samen met 300 volgelingen gelynched.
Bestond het dat een keizer zoals Commodus in de arena een gladiator bevocht?
Ja, inderdaad. Commodus had de gewoonte om zich in de arena te laten zien als grote jager: hij doodde bijvoorbeeld staand vanaf een hoog platvorm 100 luipaarden met 100 speren. Hij nam het graag op tegen gladiatoren die wel uitkeken dat ze hem verwondden of doodden, alhoewel men zich kan afvragen of zulke gevechten voor hen wel een goede afloop hadden.
Dit element is dus in de film correct.
Werd Commodus inderdaad gedood in de arena vechtend tegen een gladiator?
Nee, Commodus stierf niet voor de ogen van het Romeinse volk in de arena, zoals de film suggerreerde. Hij stierf in 192 aan een moordaanslag die waarschijnlijk werd georganiseerd door het hoofd van zijn Pretoriaanse Garde Laetus, zijn kamerheer Ecletus en zijn concubine Marcia. Marcia zag haar kans om hem op de avond van de jaarwisseling te vergiftigen en liet hem daarna voor alle zekerheid wurgen door een slaaf/gladiator die Narcissus heette.
Conclusie
Er zijn inderdaad enige historische onjuistheden in de film Gladiator aan te wijzen. Aan de andere kant zijn deze historische onjuistheden blijkbaar gemaakt in het voordeel van het verhaal. Al met al is de film niet veel bezijden de waarheid en de feiten.
Lees verder