Ben Hur: De feiten achter Hollywood

De epische film Ben Hur onderging in bijna 100 jaar 4 remakes (herverfilmingen). Aan het verhaal in deze film veranderde weinig. Op hoeveel waarheid rusten de historische feiten uit deze film? Ben Hur is een Paas-film?

Ben Hur, de film (verhaal van 1959)

Judah en Messala

De film begint 26 jaar na de geboorte van Jezus. Judah Ben Hur stamt af van een prominente en zeer rijke koninklijke familie in Jeruzalem. Een vroegere Romeinse vriend van hem Messala wordt aangesteld tot tribuun van de Romeinse legioenen in Israël en begeleidt de nieuwe gouverneur (prefect) van Jeruzalem Valerius Gratus. Judah is aanvankelijk blij Messala terug te zien, maar het blijkt dat hun levens nogal uiteen zijn gelopen en hun meningen over vooral politiek lopen sterk uiteen: Messala is een typische trotse Romein geworden terwijl Judah Ben Hur's hart ligt bij de Joodse ideologiën en de Joodse 'zaak'. Messala wil dat Judah voor hem spionneert en zijn landgenoten verraadt. Judah weigert dat en ze gaan boos uit elkaar. Judah's dienaar en diens dochter Esther komen 'thuis' en Judah geeft Esther haar vrijheid om in Antiochië te gaan trouwen.

De vallende dakpan

Als de familie Ben-Hur vanaf het dak van hun huis naar de intocht kijken van de nieuwe gouverneur Valerius Gratus wordt er per ongeluk door Tirzah een dakpan van het muurtje op het dak gestoten. De dakpan valt dichtbij de gouverneur en doet zijn paard steigeren waardoor hij tegen een muur valt. Romeinse soldaten, denkend dat het een aanslag betreft van die eeuwige halsstarrige Joden, stormen het huis van Ben Hur in. Messala, die onderdeel is van de inkomst-stoet neemt de indruk van de soldaten dat het hier een moordaanslag op Valerius Gratus betreft niet weg, ook al overtuigt hij zichzelf van Judah's onschuld en de familie Ben-Hur wordt gevangen genomen.

Judah Ben-Hur wordt zonder vorm van proces naar de havenstad Tyrus gebracht om daar als galeislaaf te dienen. Hij was nog in staat om door te dringen tot Messala, maar die zei dat de Joden hem meer zullen vrezen als hij zijn vriend straft. Als Judah wordt weggesleept zweert hij wraak te nemen op Messala. Judah's moeder Miriam en zijn zus Tirzah blijven gevangen achter in Jeruzalem's gevangenis. Op weg naar Tyrus, bij Nazareth geeft een zorgzame man hem te drinken als de Romeinen hem water weigeren. Jaren later zal Judah zich realiseren dat dit Jezus Christus was.

Judah in Rome

Na drie jaar als galeislaaf aan een schip geketend te hebben gezeten wordt Ben-Hur overgebracht naar het vlaggenschip van consul Quintus Arrius. Tijdens een zeeslag tegen Macedonische piraten wordt het schip van Arrius geramd en zinkt. Judah redt Arrius het leven dankzij het feit dat hij was losgemaakt van zijn ketenen op geheim bevel van Arrius. Uit dankbaarheid neemt Arrius Judah als slaaf onder zijn hoede. Als Judah trofeeën voor Arrius verdient in Rome omdat hij een superbe wagenmenner blijkt te zijn en hij zelfs opvalt bij Keizer Tiberius wordt hij door Arrius geadopteerd. Hoewel Judah in Rome aanzien en rijkdom verkrijgt wil hij toch naar Jeruzalem terug gaan om zijn moeder en Tirzah te zoeken.

Judah terug in Jeruzalem

Als Judah terug in Judea is ontmoet hij Balthasar van Alexandrië en de Arabische sjeik Ilderim. Balthasar was jaren geleden aanwezig in de stal bij de geboorte van Christus. Ilderim bezit vier prachtige witte Arabische paarden, alle genoemd naar een ster en vraagt Judah om de paarden voor hem te mennen in een grote race in het circus van Jeruzalem. De race zal worden gehouden voor de nieuwe gouverneur van Israël: Pontius Pilatus. Judah accepteert het aanbod van Ilderim als hij hoort dat Messala ook meedoet aan de race.

Judah komt na zeven jaar terug in Jeruzalem. Hij ontdekt dat Esther en Simonides zich beide nog in het overgroeide huis in Jeruzalem schuil houden en hem willen helpen zijn moeder en Tirzah terug te vinden. Simonides is door martelingen de macht over zijn beide benen kwijtgeraakt. Hij heeft een vriend gevonden in Malluch een mede-gevangene, die niet meer kan praten. Simonides was in staat om het kapitaal van de familie Ben-Hur veilig te stellen en Judah blijkt rijker dan ooit.

De melaatsheid van Miriam en Tirzah

Judah bezoekt Messala, en eist dat deze zijn moeder en Tirzah vrijlaat. Messala heeft geen enkele macht meer over Judah omdat hij door zijn adoptie van Arrius Romein is geworden. Als Tirzah en Judah's moeder uit de kerker worden gehaald blijken ze beide melaats te zijn. Melaatsen mogen niet in de stad blijven vanwege het besmettingsgevaar. Tirzah en Judah's moeder verschuilen zich buiten Jeruzalem in de 'vallei der doden'. Esther ontdekt dit, maar durft dit slechte nieuws niet aan Judah te vertellen. Ze vertelt hem daarom dat ze in de kerkers zijn gestorven.

De race tegen Messala

De dag van de race nadert, en Ilderim waarschuwt Ben-Hur dat Messala een wagen heeft bewapend met messen aan de assen. In de race gaat het er keihard aan toe. Messala schakeltvrij veel tegenstanders uit door hun wagens met de messen op de zijne te beschadigen. In een tweestrijd met Judah komt hij uiteindelijk zelf ten val en wordt daarbij door een tegenstander overreden. Judah Ben-Hur wint de race.

De melaatsen en Jezus

Als hij Messala later in de ziekenzaal van het collosseum opzoekt hoort hij dat Messala's beide benen geamputeerd moeten worden. Messala, nog steeds vol van wraakgevoelens, vertelt Judah dat zijn moeder en zuster leven en dat ze in de vallei van de melaatsen vertoeven. Dan sterft hij aan zijn verwondingen. Judah gaat naar de Vallei der Melaatsen en doordat hij bemerkt dat Esther en Malluch voedsel naar zijn moeder en Tirzah brengen kan hij ze vinden. Judah is diep geschokt door hun vergaande melaatsheid. Dan vertelt Esther over een Nazarener die mensen genezen kan in de naam van zijn God. Esther vertelt Judah wat ze heeft gehoord toen de Nazarener een bergrede hield. Judah wil er avankelijk niets van weten totdat blijkt dat Tirzah stervende is. Hoopvol geworden brengt hij Tirzah en zijn moeder naar Jeruzalem terug.

Judah is in de eerste plaats Jood

Als hij weer terug is in Jeruzalem krijgt hij een boodschap van zijn adoptief-vader Arrius door tussenkomst van Pilatus, de gouverneur van Israël. Pilatus raadt hem dringend aan terug te gaan naar Rome, omdat de gemoederen in Jeruzalem hoog aan het opzwepen zijn en hij straks erin wordt meegesleurd. Hij is nu immers Romein. Judah weigert en geeft Pilatus de ring van zijn vader terug. Hij is in de eerste plaats Jood.

Pilatus wast zijn handen in onschuld

Pilatus wordt gevraagd om zijn mening te geven over de Nazarener die gevangen is genomen door de Joden. De hogepriester Kajafas wil de Nazarener ter dood veroordeeld hebben, maar alleen de Romeinen hebben daar de macht toe. Pilatus ziet de schuld van de Nazarener niet maar omdat het volk om zijn dood roept 'wast hij letterlijk zijn handen in onschuld' en veroordeelt hij Jezus tot de dood.

Na de kruisiging

Op het moment dat Jezus weggevoerd om gekruisigd te worden komt Judah met Tirzah, Esther en zijn moeder in Jeruzalem aan. Judah herkent de veroordeelde Jezus als de man uit Nazareth die hem ondanks de aanwezigheid van Romeinse soldaten ooit te drinken gaf toen hij als slaaf naar Tyrus werd vervoerd..Hij geeft Jezus nu water als hij struikelt. Judah volgt de executie processie en is getuige van de kruisiging. Balthasar is ook aanwezig en wanneer Judah aan hem vraagt waarom dit allemaal is gebeurd zegt Balthasar dat Jezus hiervoor geboren was: om als offer de zonden van de mensheid op zich te nemen. Balthasar geeft toe dat hij in de stal was waar Jezus geboren was. Hij was een van de drie wijzen die naar jezus op zoek ging. Meteen na Jezus’ dood worden Miriam en Tirzah als door een wonder weer genezen. Ze keren terug naar hun huis. Judah zal Esther trouwen en in relatieve vrede verder leven.

Historische feiten en eventuele toetsing aan de film

De datering van de film

De film begint in het jaar 26 AD. Het belangrijkste evenement in de film tot dan toe is de inkomst van Valerius Gratus (begeleid door Messala) als gouveneur van Israël. Dit is helaas een anachronisme (misplaatsing geschiedenis-historisch in de tijd.) Valerius Gratus was gouveneur van Israël van 15AD-26AD. Hij werd opgevolgd door Pontius Pilatus (26AD-33AD). De intocht had dus van Pontius Pilatus moeten zijn en niet van Valerius Gratus.

Judah's koninklijke afkomst

Judah Ben Hur was waarschijnlijk van het koninklijk geslacht van de Judah's. In 198 v.Chr. verdreven de Seleuciden de Egyptenaren uit Juda, dat toen in een absoluut dieptepunt zat als koninkrijk tijdens en na de ballingschap naar Babelonië (onder Nebukadnezar II 605 BC – 562 BC.) Traditionele vijanden vestigden zich in de zuidelijke gebieden van Juda. In 198BC was het helemaal afgelopen met het koningsschap van Juda. Dat neemt uiteraard niet weg dat het geslacht van de koninklijke prinsen niet meer bestond. Blijkbaar leefde Juda door in de koninklijke familie Ben-Hur.

Messala de tribuun

Messala was een militair tribuun van de legioenen in Israel. Tribunus militum of krijgstribuun was de titel van een stafofficier in een Romeins legioen.Er waren zes tribuni per legioen: één tribunus laticlavius (met een brede purper band op zijn tunica) en vijf met de rang van tribunus angusticlavius (met een smalle purper band). Gezien Messala's machtspositie moeten we aannemen dat hij een tribunus laticlavius was.

Valerius Gratus

Prefect/gouveneur van Israel: Valerius Gratus was de vierde prefect van Palestina. Hij bestuurde de Romeinse provincie van 15 tot 26 AD Hij was de eerste prefect over Palestina die benoemd was door keizer Tiberius (14BC-37AD). In overeenstemming met Tiberius' gewoonte voerde Gratus relatief lang het bewind over Palestina. Gratus werd opgevolgd door Pontius Pilatus (26-36). Varus bemoeide zich met de benoemingen van de hogepriester van Jeruzalem, de sleutel figuur in het Joodse geloof en zette Ananias af te gunste van Kajafas, waarschijnlijk omdat Kajafas de verzoeken om afname van de belastingdruk niet ondersteunde.

Gevangene in Jeruzalem

Jeruzalem's gevangenis: het ligt voor de hand om te denken dat Jeruzalem's gevangenis in de Burcht Antonia was gelegen. Herodus de Grote (73 BC – 4 BC) bouwde deze burcht 25 m hoger dan de Tempel van Jeruzalem, maar met een directe ingang tot de tempel. Hij noemde de burcht naar zijn weldoener Marcus Antonius aan wie hij zijn positie als koning te danken had. Het is niet helemaal zeker of zijn paleis aan de burcht was gebouwd of als onderdeel ervan. De burcht Antonia werd bij de verwoesting van de tempel door de Romeinen in 70 AD totaal vernield. We kunnen ons afvragen of Tirzah en Miriam inderdaad in de gewelven of de kerkers van de burcht Antonia gevangen zaten. In de film wordt die indruk wel gewekt.

Galeislaaf

Galeien: Roei- en zijlvaartuigen meestal gebruikt voor de strijd op zee en bestemd om tijdens het gevecht geroeid te worden. In gebruik van de 8e eeuw voor Christus tot de 18e eeuw na Christus. De roeislaven werden aan het dek op hun banken geketend. Als ze niet hoefden te roeien rustten ze uit onder of naast de banken. De oorlogsvaartuigen in de Romeinse tijd werden triremen genoemd. De levensverwachting voor galeislaven was extreem laag: meestal haalden de galei-slaven de drie jaar niet.. Judah Ben Hur moet hebben gevraagd om van roeispaan links naar roeispaan rechts te hebben gewisseld, omdat hij in de film niet de vervorming toont die hij anders zou krijgen als hij bijvoorbeeld alleen links roeide. Arrius verbaasde zich niet dat Judah het drie jaar had uitgehouden op de galeien omdat Judah genoeg wraak in zich voelde om tot dan de galeien te overleven.

De naam Esther

Esther is naast Maria en Miriam waarschijnlijk de bekendste bijbelse naam. Er zijn controverses over waar de naam vandaan komt, de Joodse naam voor Esther was Hadassah. Esther was het Joodse meisje dat de vrouw werd van de Perzische koning Ahasverus toen de Joden in ballingschap en slavernij leefden.

Joodse oproerkraaiers

Joodse zaak: de Joden stonden in Rome bekend als lastpakken en halsstarrige rebellen. Het gouverneurschap van Palestina werd dan ook eerder gezien als een ernstige soort van verbanning dan als een eer.

Judah's adoptief vader

Quintus Arrius: De enige Quintus Arrius bekend in de Romeinse geschiedenis was die gedurende tijd van Cicero een helaas onsuccesvol kandidaat voor het consulschap in 59 BC. De naam van Judah's adoptief vader is dus waarschijnlijk fictief.

Macedonische piraten

In 6 AD bevochten de Illyrieërs een grote opstand tegen de Romeinen. Pas in de eerste eeuw na Chr. zouden de laatste Illyrische opstandelingen, vooral Dalmatiërs, door keizer Tiberius (14 - 37) worden onderworpen. Rome stichtte toen de provincie Illyricum, voormalig Macedonia. Er kon dus zowel sprake zijn van piraten als van de Macedoniërs zelf, die hun opstand op zee uitvochten met de Romeinen. Dat de vloot van Arrius won is ook in overeenstemming met de geschiedenis.

Balthasar

Volgens de overlevering over de drie wijzen uit het Oosten (de drie koningen) was hij met 20 jaar de jongste 'wijze uit het Oosten'. Hij was zwart en oorspronkelijk afkomstig uit Ethiopië. Op het moment dat hij Judah ontmoet had hij 54 jaar moeten zijn. Dit is dus niet in overeenstemming met de film.

Vallei der doden/melaatsen

Deze vallei is in de film een spectaculair gezicht. Toch is hij als zodanig niet in de historie te vinden. Er bestaat weliswaar een Jezreel vallei, vlak bij de Karmel berg, maar die ligt te ver weg van Jeruzalem om daar elke dag eten te brengen voor de melaatse Tirzah en Miriam. Historici plaatsen melaatsen oostelijk van Jeruzalem, omdat het huis van Simon de Melaatse daar in de bijbel is geplaatst vlak bij Bethune of Bethesda. Het lijkt mijns inziens eerder waarschijnlijk dat de melaatsen van Jeruzalem zich ophielde in het Westen van Jeruzalem, achter Golgotha waar de door de Joden verachte Sameritanen woonden.

Collosseum van Jeruzalem

Er bestond niet zoiets als een collosseum in Jeruzalem waar gigantische wagenrennen konden worden gehouden. Pilatus had al moeite om een aquaduct te laten bouwen, laat staan dat een andere gouveneur de moeite had genomen om een collosseum te bouwen. Een plaats voor voorstellingen van de aard die de Romeinen prefereerden was een gruwel in de ogen van de orthodoxe Joden. Het strijdperk in de film, waaraan de regisseur bijna tien minuten van wagenrennen aan besteedt is gemaakt volgens het Circus Maximus in Rome waar 300.000 plaatsen werden gebouwd. Verondersteld wordt dat tevens het hippodroom van Tyrus model heeft gestaan voor dit 'collosseum.'

Kajafas

moet wel de meest gehate priester zijn in de geschiedenis van de bijbel. Op zijn instignatie werd Jezus voor de Romeinen gevoerd en gekruisigd. Valerius Gratus had Kajafas aangesteld als hogepriester in de plaats van Annas. Annas was goedaardiger in zijn oordeel en trachtte de Joodse Raad ervan te weerhouden om Jezus verder te vervolgen. Kajafas was keihard en viel beter in de aarde bij zowel Gratus als Pontius Pilatus, hij was oneindig meer geschikt voor hun doeleinden.

Pontius Pilatus

• was een tijdgenoot van Jezus Christus en waarschijnlijk zelfs een leeftijdsgenoot.
• Hij wordt in de kerkelijke geschiedenis vaak omschreven als een weifelachtige vrij jonge man.
• Pontius Pilatus was van 26 - 36 na Chr. de 5e prefect van Judea, de belangrijkste provincie van het toenmalige Palestina dat toen onderdeel was van het Romeinse Rijk. Hij was afkomstig van het oude geslacht van de Pontii.
• De geschiedenis beschrijft hem als een harde, onbuigzame man.
• Hij kwetste de Joden diep door na verplaatsing van het Romeinse garnizoen van Caesarea naar Jeruzalem heimelijk midden in de nacht Romeinse insignia met de beeltenis van de princeps op een openbare plaats in Jeruzalem neer te laten zetten. Voor de Joden waren beeltenissen van personen een gruwel. (een van de Tien geboden.) Dit veroorzaakte een volksopstand in Caesarea.
• Ook gebruikte Pilatus geld uit de tempelkas om een watervoorziening te laten aanleggen. Tienduizenden Joden, waaronder veel Galileërs, stroomden naar Jeruzalem voor een massaal protest.
• Het is duidelijk dat Pilatus het niet makkelijk had in Judea. Om een nieuwe opstand te weren voldeed hij aan het verzoek van de Joden om Jezus van Nazareth te laten executeren. Hij waste wel openlijk zijn handen 'in onschuld' omdat hij eigenlijk geen enkele reden zag om Jezus ter dood te laten brengen.

Tyrus

was een grote stad in Libanon. In de oudheid lag het als een eiland ongeveer 800.m in zee geplaatst. Tyrus' zusterstad was de stad Carthago. Tyrus had, in tegenstelling tot Jeruzalem een beroemd 'hippodroom': waar wagenrennen gehouden werden. Verondersteld wordt dat de film haar decors gedeeltelijk richt naar het hippodroom van Tyrus.

Toepasselijke bijbelteksten met betrekking tot de film

• Tiberius: Lucas 3,1
• Kruisiging: Matt.26-27:44
• Kajafas: Lucas 3:2, Johannes !!:49, Joh.18:24-28
• Pilatus: Lucas 3,1, Handelingen 4:27, 1 Tim. 6:13
• Nazareth: Matt 2:23, Marcus 1:9, Luc. 4:24, Joh. 1:47.

Lees verder

• Gladiator: de film en de werkelijkheid
• Jezus' doodskleed: de bewijzen
• Kingdom of Heaven: de film en de werkelijkheid
• Het doodskleed van Jezus
• Uw Nederlandse voorouders: de Salische Franken of Sicambri