De tegenstelling tussen oost en west in 'Xerxes'

Een verhandeling over de manifestatie van de bij Couperus terugkerende thematiek van de tegenstelling tussen het oosten en het westen, ditmaal in 'Xerxes' Hoe manifesteert deze zich en wat voor invloed heeft het op het hoofdpersonage en op het verhaal?

Manifestatie

De tegenstelling tussen oost en west is heel direct aanwezig in Xerxes, namelijk in de vorm van een oorlog tussen de twee culturen. Wat hier vooral een belangrijke rol speelt is de manier waarop de oosterse Perzen geregeerd worden door een absoluut vorst avant la lettre, die geen enkele tegenspraak duldt en als gevolg daarvan fout op fout stapelt. Uit het volgende fragment wordt meteen duidelijk hoe de hiërarchie binnen het Perzische Rijk was.

“(…) velen, zo ver, van de mindere groten, hoorden Xerxes niet. Dit deed er weinig toe: zij waren het steeds eens met de grotere groten, die wel konden vernemen wat de Basileus zeide met welluidende stem.”

Met andere woorden, de machtsstructuur binnen het rijk was zeer hiërarchisch ingedeeld met personen met weinig invloed die deden wat degenen deden met meer invloed en dat ging zo door tot de hoogste schakel, namelijk de koning. De westerse Grieken daarentegen hebben een democratie op basis van gelijkheid en komen zo tot de, naar later blijkt, juiste beslissingen.
Ook in de basis waarop men handelt is er een duidelijke tegenstelling te vinden. De Perzen laten zich volledig leiden door een koning die handelt op basis van eerzucht, terwijl de Grieken rationeel handelen en samen de beste oplossing bedenken.

Invloed op het hoofdpersonage

Deze tegenstelling heeft, kort gezegd, vrij weinig invloed op het personage, of in ieder geval op zijn gedrag. Xerxes heeft in zijn hoogmoedigheid slechts één ding voor ogen en dat is de wereldalmacht, al het andere is volgens hem nietig en onbelangrijk en zo behandelt hij het ook. Hem, als Koning der Koningen, komt nou eenmaal de wereldalmacht toe:

“(van toch-willen-begrijpen-doen, dat de wereld-almacht een doel van eerzucht was, zeer veroorloofd de Koning der Koningen, dat is: de Koning der Perzen)”

Natuurlijk wordt Xerxes wel gevormd door zijn omgeving en zijn afkomst, die als verklaring kunnen gelden voor zijn hoogmoedigheid, maar de tegenstellingen tussen de oosterse en westerse cultuur heeft geen directe invloed op het hoofdpersonage.

Invloed op het verhaal

De oorlog tussen de Perzen en de Grieken is in alle opzichten een typische cultuur-clash met aan de ene kant het vrije, rationele westen en aan de andere kant het tirannieke, sensuele oosten. Hoewel dit zonder meer een belangrijk thema is in het verhaal, ben ik van mening dat deze strijd niet beslecht is op basis van de tegenstelling tussen de beide culturen, maar op basis van een ander thema dat veel meer op de voorgrond treed, namelijk de hoogmoedigheid van Xerxes. Het fatalistische in Couperus voert hier mijns inziens de boventoon en niet de strijd tussen het oosten en het westen.
Hoewel het niet de doorslaggevende factor is, is de tegenstelling wel een factor die zeker aanwezig is. De hoogmoedigheid van Xerxes wordt gevormd door zijn omgeving en zijn afkomst, waar hij namelijk verafgood wordt en niemand hem durft tegen te spreken. De invloed is er dus wel degelijk, maar vooral indirect.

Lees verder

• Boekverslag 'Xerxes of de hoogmoed' - Louis Couperus
• De tegenstelling tussen oost en west in 'De berg van licht'
• De tegenstelling tussen oost en west in 'Iskander'