De tegenstelling tussen oost en west in 'Iskander'

Een verhandeling over de manifestatie van de bij Couperus terugkerende thematiek van de tegenstelling tussen het oosten en het westen, ditmaal in 'Iskander'. Hoe manifesteert deze zich en wat voor invloed heeft het op het hoofdpersonage en op het verhaal?

Manifestatie

Het verhaal van Alexander de Grote leent zich bij uitstek voor het aangeven van de tegenstelling tussen oost en west in de romans van Couperus. Het verhaal omvat letterlijk en figuurlijk een clash tussen twee culturen: de oosterse, Perzische cultuur en de westerse, Grieks/Macedonische. Deze tegenstelling is dus zowel in militair opzicht aanwezig, zoals ook in bijvoorbeeld Xerxes, en in cultureel opzicht, zoals in De berg van licht.

In militair opzicht is het zeer direct aanwezig in de vorm van de oorlog tussen aan de ene kant het Grieks/Macedonische leger dat symbool staat voor westerse waarden als gelijkheid en aan de andere kant het Perzische leger, met de Perzische koning die als een absoluut vorst, badend in luxe, regeert over een zee aan onderdanen, niets meer dan nietszeggende pionnen voor hem.
Ook het culturele aspect is hier zeer duidelijk aanwezig. Alexander die uiteindelijk verzwolgen wordt door het mystieke oosten, door Bagoas met zijn gekruide wijn en zijn dans. Kennelijk is de dans iets wat Couperus als iets typisch oosters beschouwd, aangezien we dat thema ook al terugzagen in De berg van licht. Hoe verder oostelijk Alexander trekt, hoe meer hij zich laat opgaan in de oosterse levenswijze van een despotisch vorst.

Invloed op het hoofdpersonage

Doordat de beide culturen zo verschillend zijn, voelde Alexander zich misschien juist aangetrokken tot het oosten. Een theorie onder historici is dat Alexander zich tot het oosten voelde aangetrokken door zijn moeder, die lid was van verschillende cultussen en altijd al een voorliefde had gehad voor het mystieke en sensuele. Hier maakt Couperus echter geen gebruik van in zijn roman, waarschijnlijk was het hem niet bekend, aangezien het perfect had gepast in zijn naturalistische opvatting. Het is aannemelijk dat Alexander aangetrokken was tot het decadente in de oosterse levenswijze, aangezien dat een vaker voorkomend thema is in Couperus’ werk.

Afgezien van de beweegredenen achter Alexander’s voorliefde voor het oosten, heeft de tegenstelling zeer zeker invloed gehad op het personage Alexander. Naarmate Alexander zich steeds meer gaat gedragen als een despoot, komt er steeds meer kritiek van de Macedoniërs. Waar hij aan het begin van zijn expeditie geliefd was bij het hele leger, is dit volkomen weg aan het eind ervan. Ook zijn naaste vrienden keren zich stuk voor stuk van hem af, iets wat de drinkpartijen en orgiën misschien wel weer in de hand werkte.

Invloed op het verhaal

De transformatie van Alexander van Griek tot Pers speelt een integrale rol in het verhaal. Net als in Xerxes is het westen in Iskander in militair opzicht de meerdere ten opzichte van het oosten, maar dat is slechts het puntje van de ijsberg. Alexander raakt geïntrigeerd door alles wat oosters is en gaat zich volledig gedragen als een oosterling. Deze transformatie is aanvankelijk geleidelijk, maar vanaf het moment dat hij in Babylon is degenereert hij in een rap tempo.

Lees verder

• Boekverslag 'Iskander' - Louis Couperus
• De tegenstelling tussen oost en west in 'De berg van licht'
• De tegenstelling tussen oost en west in 'Xerxes'