Het Asklepieion van Kos

Het Asklepieion van Kos is dé archeologische bezienswaardigheid van het eiland. Het ontstaan, de ontwikkeling en de huidige vorm staan in dit artikel centraal.

De mythologie van Asklepios

Asklepios is een van de belangrijke figuren uit de Griekse mythologie. De zoon van Apollo en Koronis, werd door Cheiron (een paardmens) opgevoed. Apollo gaf hem de gave om pijn te verlichten en Cheiron leerde hem de geneeskunst. Asklepios werd zo een kenner en leraar van de geneeskunst; hij werd uiterst populair met zijn gave om allerlei soorten ziekten te kunnen genezen en mensen van hun pijnen te kunnen verlichten. Na verloop van tijd ontstond echter het gerucht dat hij in staat was zelfs doden weer tot leven te kunnen wekken en dit gerucht alarmeerde de oppergod Zeus. Vanzelfsprekend wilde Zeus niet dat de mensen aan zijn almachtigheid zouden gaan twijfelen en om dat te voorkomen bracht Zeus een einde aan het leven van Asklepios door hem met zijn bliksem te doden. Het werk van Asklepios werd echter voortgezet door zijn vrouw en zijn kinderen die hij de geheimen van de geneeskunst zelf had onderwezen.

De verering van Asklepios: van halfgod tot god

Asklepios werd geboren als halfgod, omdat zijn vader een onsterfelijke god was en zijn moeder een sterfelijk mens was. Na zijn dood rond 500 voor Christus werd hij echter tot god verheven en werden er talloze heiligdommen ter ere van hem opgericht. Het belangrijkste van deze Asklepios-heiligdommen werd rond 500 voor Christus gesticht in Epidaurus. Deze plek trok vanaf dat moment duizenden gelovigen uit heel Griekenland die genezen wilden worden. De gelovigen offerden eerst aan Asklepios om daarna deel te nemen aan reinigingsrituelen waardoor de mensen lichamelijk en geestelijk voorbereid werden op de toegang tot het heilige bouwwerk. In dit zogenaamde enkoimeterion verscheen de god in hun dromen waarin hij de gelovigen de juiste therapie voor hun ziekte of kwaal toonde. Eenvoudige ziektes werden genezen terwijl de gelovigen sliepen, voor de moeilijkere ziektes gaf hij zijn priesters de opdracht de door hem toegeschreven therapie toe te passen.

De verering van Asklepios werd ten tijde van de Peleponesische oorlog overgebracht van Epidaurus naar Attika omdat de bevolking van Epidaurus grotendeels was overleden aan de ziekten en verwondingen die de oorlog met zich meebracht. Rond 420 voor Christus werd Asklepios, die veranderd was in een slang, door een priester naar Athene gebracht waar zijn heiligdom werd gesticht in de schaduw van de Akropolis.

De invloed van Hippokrates

Hippokrates, de vader van de geneeskunde, werd rond 460 voor Christus geboren uit een asklepiaden-familie op Kos en overleed rond 370 voor Christus in Thessalie. Hij leefde in een periode waarin de geneeskunde zich wetenschappelijk begon te ontwikkelen. Van groot belang hierbij was de veranderende instelling van de mensen. Men geloofde niet meer dat er een god was die ziekten veroorzaakte maar ziekten zouden iets natuurlijks zijn waarop een geneeswijze gevonden moest worden en daar ging Hippokrates aan werken. Hij stichtte het Asklepieion op Kos, zijn medische school waar hij voor de eerste keer zijn welbekende eed aflegde. Om toegelaten te worden en om zelfstandig te kunnen werken als arts moesten zijn leerlingen dezelfde eed afleggen. Deze eed wordt vandaag de dag nog steeds door artsen afgelegd.

Geschiedenis van het Asklepieion

Het Asklepieion van Kos is aan het begin van de 20ste eeuw ontdekt door de Duitse archeoloog Rudolf Herzog, nadat een lokale antiquair, Zarraphtis, hem op het idee had gebracht op deze plek op te gaan graven. Op 7 oktober 1902 begonnen de opgravingen aan het stylobaat van de tempel, op 9 oktober werd de eerste inscriptie gevonden en op 14 oktober werd er een zuil gevonden met daarop een eergebod. Daarmee werd het bestaan van het Asklepieion bevestigd. Het bestaan van de cultus van het Asklepieion op Kos werd vervolgens bevestigd door inscripties die dateren vanaf 300 voor Christus en door munten die dateren vanaf 200 jaar voor Christus.

Na een aardbeving in 1933 is de site verder opgegraven door Italiaanse archeologen, die het monument eveneens restaureerden tot de vorm die het Asklepieion vandaag de dag heeft.

De site

Het Asklepieion is gelegen op een helling van de Oromedon-berg, enkele kilometers buiten Kos-stad. Het ligt te midden van een cypressenbos, ooit gewijd aan Apollo en sinds 366 voor Christus gewijd aan Asklepios, en beslaat drie terrassen die met elkaar verbonden zijn door middel van trappen. Het vroegste bouwwerk dat op deze plek werd neergezet voor de verering van Asklepios was een op zichzelf staand altaar dat gebouwd werd tussen 350 en 330 voor Christus. Pas vanaf de eerste helft van de derde eeuw voor Christus (300-250 v. Chr.) nam het heiligdom de huidige terrasvorm aan en staat de plek bekend als het Asklepieion. Het laagste terras kon men bereiken met een trap van 24 treden, men stond dan voor een stoa die de west-, noord- en oostkant van het terras omgaf en waarin zich kamers bevonden voor de genezing en behandeling van zieken. De stoa dateert uit de derde eeuw voor Christus en was uitgevoerd in de Dorische orde, daarmee vormde het één van de vroegste bouwwerken van het Asklepieion. Aangezien er verder geen gebouwen stonden in het midden van dit terras wordt aangenomen dat er in de Hellenistische periode, en wellicht ook na die tijd nog, op de open ruimte festivals voor de verering van Asklepios plaats vonden. Het terras wordt afgesloten door een massieve muur die het middelste terras ondersteunt en waarin een trap is verwerkt naar het middelste terras.

Het middelste terras bereikte men met deze trap van 30 treden en diende voor de verering van de goden. Zodra men de trap had beklommen zag men recht voor zich het marmeren altaar van Asklepios. De decoratie en deze beelden die dit altaar naar alle waarschijnlijkheid heeft gehad, waarvan nu echter niets meer over is, zou het werk zijn geweest van de zonen van de beeldhouwer Praxiteles. Ten westen van dit altaar bevond zich de vroegste tempel van het Asklepieion, daterend uit de derde eeuw voor Christus. De Ionische zuilen, die zich alleen bevonden in de portico, hadden rijkelijk beschilderde kapitelen. In de cella bevindt zich een kist waarin de duurdere votiefoffers bewaard werden en helemaal achterin de cella bevindt zich de basis van een beeld van Asklepios. Ondanks dat er relatief veel bekend is over deze tempel is er vrijwel niets van overgebleven.

Op het hoogste terras, dat met het middelste terras verbonden is door een trap met 60 treden, bestaande uit drie trapdelen, stond de grote Dorische tempel van Asklepios, uit de tweede eeuw voor Christus (ca. 170-150 voor Christus). De tempel was omgeven door een collonade van dertig Dorische zuilen en in de tempel bevond zich wederom een beeld van Asklepios, waarvan nu alleen nog de opening te zien is waarin de basis van het beeld stond. Het hoogste terras was aan de oost-, zuid- en westkant omsloten door een simpele stoa met een dak dat steunde op houten zuilen om zo schaduw te creëren. In de tweede eeuw voor Christus, nadat de tempel gebouwd was, werd de houten stoa vervangen door een marmeren stoa in de Dorische orde.

Het Asklepieion is vervolgens een aantal keren getroffen door aardbevingen waardoor veel van de gebouwen al in de oudheid waren beschadigd. Gevolg hiervan was dat, toen de Romeinen bezit namen van Kos, er een aantal dingen veranderden aan het Asklepieion. Zo is er op het laagste terras aan de oostkant van de stoa in de derde eeuw een badcomplex gebouwd waarvan vandaag de dag nog muurschilderingen en grondmozaïeken te bewonderen zijn. In de muur die het tweede terras ondersteunt zijn nissen aangebracht waarin onder meer een waterreservoir uitkomt. In de tweede helft van de tweede eeuw na Christus is ten oosten van het altaar van Asklepios een kleine Romeinse tempel ter ere van Apollo gebouwd in de Korintische orde. Op het derde terras werden aan de oost- en westzijde van de stoa kamers gemaakt die waarschijnlijk bedoeld waren voor bezoekers. Het uitzicht vanaf het hoogste terras is dan ook magnifiek: Kos-stad aan de voet van de berg, de zee en de kust van Turkije.

Na de derde eeuw kwam het Asklepieion in een periode van verval, mede doordat er wederom een aantal aardbevingen plaats vonden. Uiteindelijk werd de tempel van Asklepios, op het hoogste terras, in de Byzantijnse periode verbouwd tot kerk en deed het Asklepieion in de middeleeuwen dienst als steengroeve voor de bouw van een kasteel door soldaten van de Order van Sint John van Jeruzalem. Vanaf dat moment wordt de plek verwaarloosd.

Architectonische antecedenten

Vanaf 500 voor Christus breidde de verering van Asklepios zich uit over Griekenland waardoor er een aantal belangrijke cultusplaatsen ontstonden verspreid over zowel het vasteland als de Griekse eilanden. De belangrijkste cultusplaatsen waren Epidaurus, Athene, Korinthe, Kos, Knidos en Pergamon. Aangezien het Asklepieion van Kos niet tot de vroegste Asklepios-heiligdommen behoort zal er bij de bouw van het Asklepieion van Kos ongetwijfeld zijn gekeken naar andere heiligdommen. De cultus van Asklepieion verspreidde zich ook buiten Griekenland, bekende cultusplaatsen in het Middellandse Zeegebied zijn Ampuria in de buurt van Barcelona, Braga in het noorden van Portugal en Philae in Egypte.

Lees verder

• De vroege geschiedenis van het Griekse eiland Kos
• De Griekse bouwkunst
• De geschiedenis van de Minoïsche beschaving op Kreta
• De klassieke oudheid: invloed en overblijfselen