Sinterklaas door de eeuwen heen

In de 13e eeuw begonnen mensen in West-Europa de viering van Sint-Nicolaas, welke in die tijd de meest aanbeden heilige en patroon was. Sint-Nicolaas wordt nu in de volksmond Sinterklaas genoemd.

Sinterklaas in de Middeleeuwen

Voor de feestdag van Sinterklaas werden een kinderbisschop en enkele assistenten gekozen onder de vele arme kinderen van de stad. Deze kinderen kregen tot 28 december voedsel en geschenken. De overige arme kinderen van de stad kregen geld en een vrije dag op 6 december zodat ze het feest konden vieren. Later trakteerde men alle arme kinderen op snoep en geschenken, het had zich dus ontwikkeld tot een volksgebruik. Jaren erna kregen ook schoolkinderen en koorknapen traktaties.

Utrecht was de eerste stad waar de kinderen hun schoenen konden zetten bij de schoorsteen. Dit was al in de eerste helft van de 15e eeuw. In veel plaatsen in Nederland - vooral op de waddeneilanden - hebben ze hun eigen nieuwe tradities die ieder jaar gevierd worden onder de naam Sinterklaas. Deze tradities hebben weinig met de oude traditie te maken.

Later begonnen burgers met kermissen en hielden ze markten in hun straten. Op deze plaatsen schonken jongelui elkaar harten van suikergoed en vrijers en vrijsters van speculaas (speculaaspoppen). Leden van Nicolaas-broederschappen organiseerden behalve processies en missen ook maaltijden. Maar de Rooms-katholieke kerk verzette zich tegen deze wereldse uitingen van het heiligenfeest. Sinterklaas werd tot en met het begin van de 20e eeuw alleen gevierd in de grotere steden.

Sinterklaas in de 16e en 17e eeuw

Na de hervorming verbood de gereformeerde kerk de viering van Sinterklaas, maar dankzij een kinderopstand werd het sinterklaasfeest geaccepteerd. Alleen de sinterklaasmarkten op de straten werden uiteindelijk verboden. De redenen voor het voortbestaan van het feest waren dat ze vanwege economische redenen belang hadden bij rust en dat het feest altijd een belangrijke traditie was geweest in het huiselijke leven.

Sinterklaas in de 18e en 19e eeuw

Tussen 1750 en 1850 probeerde de hogere stedelijke burgerij om het sinterklaasfeest te beschaven, maar de elite was tegen leegloperij en verval en was daarom tegen het sinterklaasfeest dat mensen op straat vierden. Maar ze waren niet tegen de huiselijke viering. In die tijd gebruikten de burgers de Sinterklaastraditie om hun kinderen harder te laten werken op school en te gehoorzamen aan hun ouders. Anders zouden ze geen beloning krijgen van Sint-Nicolaas. Als het kind lui was, zou Sinterklaas hem of haar een straf geven. Daarom werd de traditie in die eeuwen een feest van opvoeders. In de latere 19e eeuw begonnen dezelfde tradities te ontstaan die ze tegenwoordig in Nederland vieren. Een reden is het prentenboekje van de onderwijzer Jan Schenkman. In dat boek stonden elementen zoals de aankomst van Sinterklaas uit Spanje, zijn intocht in de stad, bezoek aan school en pakjes.

Sinterklaas in de 20e eeuw

In de 20e eeuw waren er nog steeds grote regionale en sociale verschillen in de viering van het feest. Pakjesavonden werden alleen in de steden gevierd. In de kleinere dorpjes waren ze al wel begonnen met het zetten van de schoen voor de schoorsteen. Het was alleen in de burgerlijke kringen waar Sinterklaas zelf kwam om de cadeautjes uit te delen. De eerste intocht van Sinterklaas in Amsterdam was in 1934. De kleine kinderen gingen langs de huizen gekleed als Zwartepiet en vroegen naar stoute kinderen, strooiden pepernoten en vroegen om geld of snoep.

Sinds de jaren dertig gaven ook de kinderen cadeautjes aan hun ouders op 5 december. Tegelijk veranderde Sinterklaas van een strenge tot een aardige Sint die ook cadeautjes gaf aan stoute kinderen. Vooral na 1945 begonnen ook volwassenen met het vieren van Sinterklaas. Ze gaven cadeautjes, maakten surprises en wisselden gedichten uit. Er werd veel geschreven in de kranten over de intochten, op deze manier ontstond er een nationaal gevoel voor het feest. Vanaf de jaren 60 werd het feest ook op televisie uitgezonden.

Samenvatting

Sinterklaas werd voor het eerst gevierd in West-Europa in de 13e eeuw. Een kinderbisschop en assistenten werden gekozen voor de feestdag en kregen tot 28 december voedsel en geschenken. De overige arme kinderen van de stad kregen geld en een vrije dag op 6 december. De burgers begonnen in de Middeleeuwen met kermissen en markten op 5 december. Sinterklaas werd tot en met de 20e eeuw alleen in de grotere steden gevierd.

Na de reformatie werden de sinterklaasmarkten verboden, maar het sinterklaasfeest vierden ze nog steeds in huiselijke kring. In de 18e en 19e eeuw zeiden de ouders tegen hun kinderen dat als ze harder op school werkten en gehoorzamer zouden zijn zij een beloning zouden krijgen van Sinterklaas. Maar als de kinderen lui waren zouden ze een straf van Sinterklaas krijgen.

De eerste intocht van Sinterklaas in Amsterdam was in 1934 en tegelijk veranderde Sint-Nicolaas in een aardige Sint die ook cadeautjes gaf aan stoute kinderen.

Lees verder

• Geschiedenis van Sinterklaas van geboorte tot sterfte