Halloween, griezelen in het donker

De avond voor Allerheiligen is het Halloween. Kinderen komen angstaanjagend verkleed langs de deur om snoepgoed te halen. De kreet ‘trick or treat’ is overal te horen. Een uitgeholde pompoen , de Jack O’Lantern, staat naast de deur om de demonen buiten te houden. In Amerika werd Halloween razend populair maar de wortels van dit oeroude feest liggen in Ierland. De oude Kelten vierden het einde van het jaar in de nacht van Samhain.

Inhoud

• Samhain is het begin
• Romeinen en christenen
• Halloween in Amerika
• Pompoenen, trick or treat en enge kostuums
• Heksen en zwarte katten
• Halloween is oranje en zwart

Samhain is het begin

Samhain was het Keltisch oudjaar. De oogst zat erop en de donkere winter begon. Grote vuren verlichtten de nacht van Samhain die meestal viel op 31 oktober. De druïden, Keltische priesters, brachten offers aan de goden. Er waren vooral dierenoffers maar waarschijnlijk werden ook mensen geofferd op het vuur. Men vroeg de goden om hulp voor de oogst van het volgend jaar maar vooral om bescherming. Tijdens Samhain was namelijk meer aan de hand.
De scheiding tussen de aarde en het rijk van de doden was tijdens de nacht van Samhain dunner dan ooit. Dierbare overledenen konden weer terugkeren naar de aarde en familieleden en vrienden bezoeken. Daarvoor was men dankbaar, maar de donkere kant van Samhain was minder leuk. Niet alleen goedaardige zielen konden makkelijk de aarde bereiken. Voor kwaadaardige zielen en demonen was het ook eenvoudig om op pad te gaan en die wilde je niet tegenkomen. Lantaarns in de vorm van uitgeholde knollen met een lichtje werden bij de deur gezet om het kwaadaardigs buiten te houden. Veel mensen liepen verkleed of gemaskerd rond en probeerden zoveel mogelijk op demonen te lijken. Een duivelachtig wezen zou je minder snel aanvallen wanneer hij dacht dat jij ook uit het dodenrijk kwam.

Samhain was een combinatie van dankbaarheid voor het afgelopen oogstjaar en angst voor alles dat in het donker op je loerde.

Romeinen en christenen

De Romeinen die in dit gebied kwamen dachten wat te herkennen in dit feest. Feralia was het Allerzielen van de Romeinen. Tijdens Feralia werden de overledenen van het afgelopen jaar herdacht. Daarnaast was er een vrij onbekende godin Pomona , haar symbool was de appel en ze werd gezien als een godin van vruchten en gewassen. Rituelen rondom deze godin leken (heel in de verte) op de rituelen tijdens Samhain. Elementen van Feralia en de rituelen rond Pomona werden deels opgenomen in Samhain.

De jonge christelijke kerk was natuurlijk niet te spreken over al dit heidens ‘bijgeloof’. Je kunt natuurlijk een dergelijk feest gaan verbieden maar meestal werkt dat niet. Zoals met zoveel heidense feesten werd Samhain gekerstend, het werd een christelijke feestdag. De kerk had een gedenkdag die Allerheiligen werd genoemd. Op deze dag werden alle heiligen en martelaren van de christelijke kerk herdacht. Allerheiligen had lang geen echt vaste datum maar in 873 werd dit officieel 1 november. Enkele eeuwen later werd 2 november Allerzielen. Zo werd het Keltische oogstfeest een keurig christelijk feest. Maar een ramp voorkwam dat Samhain voorgoed uit de geschiedenis verdween. Een artikel over Allerheiligen en allerzielen staat hier: Allerzielen en allerheiligen

Halloween in Amerika

Halverwege de 19e eeuw mislukt de oogst in Ierland en veel Ieren vertrekken naar Amerika. Men hoopte hier een betere toekomst op te bouwen en de hongersnood en ellende achter zich te laten. Maar de begintijd was zwaar en veel Ieren zochten steun bij elkaar. Het vieren van de feesten van ‘thuis’ was een mooie reden om samen te komen en de heimwee het hoofd te bieden. Samhain werd Halloween, de avond voor Allerheiligen. Halloween is de verbastering van Alle Hallows’ Eve, Allerheiligenavond. (‘hallow’ is heilige)

Pompoenen, trick or treat en enge kostuums

De Ieren gebruikten vroeger nooit pompoenen maar uitgeholde rapen of aardappelen. Pas in Amerika werd het gebruikelijk om een pompoen uit te hollen om er een lichtje in te plaatsen. De pompoen heet een Jack O’Lantern. (of jack-o-lantern) De naam is ontstaan naar aanleiding van een oud verhaal over Jack de smid. Jack weet de duivel die hem komt halen enkele malen voor de gek te houden. De duivel moet hem steeds laten staan en Jack denkt dat hij uit de zorgen is.

Uiteindelijk sterft Jack en hij staat voor de hemelpoort bij Petrus. Die ziet geen goedheid in de smid en stuurt hem weg. Dan besluit Jack aan te kloppen bij de hellepoorten. De duivel is nog steeds boos en weigert de poorten te openen. De arme Jack roept dat hij toch niet alleen in het donker kan blijven! De duivel (toch niet de beroerdste misschien) werpt hem een gloeiend kooltje uit de hel toe. Jack stopt het kooltje in een uitgeholde raap om het te beschermen tegen de wind. Op de nacht van Halloween zwerft de arme Jack met zijn lichtje langs de huizen, niet welkom in de hemel of in de hel.

Trick or treat, betekent ‘geef me snoep’! In het oude Ierland werd eten bij de voordeur gezet om dolende geesten buiten te houden. Soms gingen mensen langs de deuren om offers te halen. Wie het iets minder had kon zo iets bij elkaar sprokkelen voor de komende koude winter. Maar ook het christelijk geloof kende een dergelijk gebruik. In de nacht voor Allerheiligen werden ‘zielenbroodjes’ uitgedeeld aan de armen. Zo’n broodje stond letterlijk voor een ziel. In het rooms-katholieke geloof dacht men dat de meeste zielen eerst gelouterd moesten worden voordat ze in de hemel terecht konden komen. Die tijd van loutering konden de levenden iets korter maken door te bidden voor de overledene, een mis bezoeken of een ‘zielenbroodje’ weggeven. Uitdelen van voedsel hoort hierdoor al lang bij Halloween.

De ‘treat’ waarmee gedreigd wordt is misschien een variant van ‘Mischief Night’. Op ´Mischief Night’ mochten de Britten zoveel mogelijk kattekwaad uithalen. Het was allemaal vrij onschuldig, tenminste in onze ogen, maar kende ook wel enkele ernstige uitwassen. Er is nooit echt een vaste datum voor ‘Mischief Night’ maar het is zeer waarschijnlijk dat Halloween en Mischief Night tenslotte samen werden gevierd, de treat en de trick komen dan samen.

Tijdens Halloween ben je zo eng mogelijk verkleed. Probeer op een kwaadaardige ziel of demon te lijken en je hoeft niet meer bang te zijn. Daar ging het om tijdens Samhain, de boosaardige demonen voor de gek houden. Al dit kwaadaardigs liet je met rust wanneer ze dachten dat jij ook uit de hellepoorten was gekomen!

Heksen en zwarte katten

Een heks is het sterkst op de avond van Halloween. In de oude Keltische samenleving was de angst voor heksen groot en ook de bijbehorende zwarte katten kon je maar beter niet tegenkomen. De magie van de dames kende in de donkere nacht van Samhain bijna geen grenzen. Allerlei spreuken moesten de heksen in bedwang houden. Maar er waren enkele helden die wel eens zo´n kwaadaardig wezen tegen wilden komen. Daar was (en is) een manier voor, trek je kleren binnenstebuiten aan en loop de hele avond van Halloween achteruit. Precies om 12 uur kijk je achterom en wanneer de magie heeft gewerkt staat er een heks voor je neus.

Halloween is oranje en zwart

De kleuren van Halloween zijn oranje en zwart. Het oranje is de kleur van de offervuren die de Kelten brandende hielden tijdens de nacht van Samhain en soms nog langer. Oranje is ook de kleur van de natuur. De natuur heeft zijn herfstkleur aangenomen en de kleuren zijn oranje, bruin en een beetje groen. Oranje is de kleur van de Jack O’Lanterns die proberen de duivels buiten te houden. Tenslotte is oranje natuurlijk de kleur van het hellevuur, tenminste dat denken we toch?

Zwart is de kleur van de dood en van de nacht. De heksen droegen zwarte gewaden en waren altijd vergezeld van hun boosaardige zwarte katten. De Kelten geloofden dat deze katten niet echt dieren waren maar demonen die de vorm van een kat aan konden nemen.