Kersttradities in Frankrijk en hun ontstaan

Een van de eerste kerstbomen die in Frankrijk werd gezet, is die van de hertogin van Orleans, Hélène de Mecklembourg. Zij bracht dit gebruik mee uit haar thuisland: Duitsland. Maar de traditie van de kerstboom zou veel ouder zijn. In 573 al zette een Ierse monnik reeds een kerstboom. Ook de kerstman kende een zekere evolutie in Frankrijk. En in de Provence heeft men wel een zeer speciale kerststal: eentje met Santons. Nog in de Provence eet men traditioneel dertien kerstdesserten, waarbij ieder dessert voor een Christelijk figuur staat.

De eerste kerstboom in Frankrijk

Hertogin van Orléans

1837. In het Palais des Tuileries, in Parijs, zet de Hertogin Van Orleans, Hélène de Mecklembourg voor de eerste maal een kerstboom op. Iedereen is verbluft. De Hertogin heeft dit gebruik meegebracht uit haar geboorteland, Duitsland. Daar is het de gewoonte om echte kerstbomen op te zetten met suikergoed en kleine cadeautjes in voor vrouwen en kinderen. Het gebruik wordt al snel overgenomen in heel Frankrijk.

Gebruik toch ouder

Toch was dit niet de eerste kerstboom die ooit in Frankrijk werd gezet. Op het einde van de zestiende eeuw was het in de Elzas de gewoonte dat er kerstbomen worden opgezet, versierd met papieren roosjes in verschillende kleuren, met appels, met hosties en met suikergoed. Maar ook in andere streken werd het stilaan overal een gewoonte. Kerstballen bestonden nog niet. In de bomen hingen kleine pakjes en snoepgoed.

Pakjes in de boom

Met een systeem gebaseerd op een loterij werden de pakjes aan de boom verloot onder de aanwezige gasten. In de pakjes zaten kleine geschenkjes zoals boeken, suikergoed, poppen en poppenspulletjes, tollen, etc.

Een kerstboom op wieltjes

In rijke gezinnen werd de boom soms op een spectaculaire manier binnengebracht. Zo is er een getuigenis uit 1855 uit Rouen, waarin verteld wordt hoe de volledig versierde kerstboom op een karretje getrokken door twee honden de huiskamer werd binnengerold. Moet een indrukwekkend en prachtig zicht zijn geweest! Door toedoen van magazines en kinderboeken raakte de kerstboom langzaam maar zeker ook tot bij de gewone mensen in de Franse huiskamers.

De eerste kerstboom ooit

537

De Christelijke traditie vertelt dat de traditie van het kerstboomzetten dateert uit 537. Toen reeds zou een Ierse monnik, Colomban, de boeren en herders verzameld hebben rond een besneeuwde kerstboom waarin een kruis flikkerde. Het kruis symboliseerde het licht gebracht door Jezus.

Middeleeuwen

Maar ook in de Middeleeuwen zijn er getuigenissen die bevestigen dat men reeds kerstbomen opzette. Daar symboliseerde de kerstboom de boom uit het Aards Paradijs, omdat de spar die als kerstboom dient nooit verwelkt en omdat groen de kleur van de hoop is. Nochtans vindt men kerstbomen vooral terug in Protestantse landen, die op die manier het zetten van een kerststal wilden vermijden.

De kerstman in Frankrijk

In Duitsland wordt Sinterklaas vervangen door de Weihnachtsmann. Emigranten nemen deze figuur, en de traditie er rond, mee naar de Verenigde Staten. In de negentiende eeuw steekt de figuur van de kerstman de Oceaan terug over en verovert hij de landen van het zuiden van Europa. Al snel neemt hij de plaats in van het kindje Jezus dat tot dan toe verantwoordelijk was voor het brengen van de cadeautjes op kerstdag. Nochtans werd hij in zeer katholieke middens geweerd als de duivel, vanwege te commercieel. Op 24 december 1951 werd het beeld van de kerstman zelfs verbrand voor de kathedraal van Lyon. Maar nu heeft hij zijn plaatsje veroverd in alle Franse huisgezinnen en brengt hij in de nacht van 24 op 25 december trouw de pakjes voor brave kindjes. Hiervoor zetten de Franse kinderen hun schoen(en) klaar op 24 december, net als wij doen voor Sinterklaas. Inderdaad, hun schoen en niet hun sok zoals in Amerika. Getuige hier de tekst van Franse kerstliedjes zoals bijvoorbeeld in "Petit Papa Noël".

Santons

In de Provence worden er in de kerststal ook een heleboel santons gezet. Santons komt van santoun, wat kleine heilige betekent. De echte Provençaalse kerststal werd in Marseille gemaakt door meester pottenbakker Lagnel. Naast Maria, Jozef, Jezus, de os en de ezel staan er nog talrijke figuurtjes uit klei. Het zijn lokale of regionale figuren. Herders, boeren, boerinnen en ambachtslui allerhande. Typisch zijn de mannenfiguren met de zwarte hoed. Herkenbare figuren in de kerststal, die het kerstgebeuren en dus de Christelijke gedachte dichter bij de mensen moeten brengen.

De dertien kerstdesserten

Nog in de Provence moeten de mensen traditioneel van de dertien kerstdesserten eten. De dertien desserten zijn onder andere een pompe à l'huile, mendiants (studentenhaver), gedroogd fruit, calissons (snoepjes), bugnes (koekjes in olie gebakken) en nougat. Oorspronkelijk stond ieder dessert voor een Christelijke figuur, nu is die betekenis grotendeels verloren gegaan.

De eerste kerststallen

Ook de Heilige Franciscus van Assisen wou Kerstmis dichter bij de mensen brengen. Hij liet dus voor de lokale boeren een kerststalletje opzetten met de Maagd Maria, Jozef, herders en de Drie Wijzen. Na de dood van Franciscus van Assisen houden de Franciscanen deze traditie in ere. De oudst gekende kerststal naast een kerk is die van Praag uit 1562.