De ondergang van Jeanne d'Arc: Van kroning tot brandstapel

Na de dood van koning Karel VI van Frankrijk, was er geen duidelijke opvolger; dit resulteerde in een oorlog voor de troonopvolging tussen Engeland en Frankrijk, waarbij de Bourgondiërs kant kozen voor de Engelsen. In deze oorlog zou Jeanne d'Arc met haar optreden geschiedenis schrijven; haar opkomst en ondergang tijdens het conflict zouden de Fransen verenigen en de naam Jeanne d'Arc zou vele eeuwen later nog symbool staan voor de eenheid van Frankrijk. Zowel vanuit de loopgraven van de Eerste Wereldoorlog als vanuit het verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog zou de naam Jeanne d'Arc gebruikt worden om de Fransen te verenigen tegen vreemde overheersers.

Jeanne d'Arc

Jeanne d'Arc werd geboren als een boerenmeisje uit het dorp Domremy. Als jong meisje hoorde ze stemmen, waarvan ze dacht dat deze van heiligen kwamen. Het waren deze stemmen die haar de tocht deden maken naar de Dauphin, de troonopvolger, van Frankrijk om hem te laten kronen tot koning te Reims. Hoewel het leven van Jeanne d'Arc vanaf haar geboorte tot aan het moment waarop ze de koning wist te laten kronen te Reims veelal wordt gezien als het belangrijkste gedeelte van haar leven, is haar leven na de kroning van de koning minstens zo interessant. De periode na de kroning van Karel VII tot koning wordt veelal gezien als de ondergang van Jeanne d'Arc, maar juist na haar ondergang zou haar invloed des te groter worden en zou haar naam Frankrijk verenigen.

Voorbereidingen voor een aanval op Parijs

Na de kroning van Karel VII wilde Jeanne d’Arc meteen Parijs innemen. Parijs was immers nog bezet door de Bourgondiërs. Karel besloot echter om te gaan onderhandelen met Filips de Goede (de hertog van de Bourgondiërs). Hieruit kwam een wapenstilstand van 14 dagen. De Engelsen gebruikten deze wapenstilstand om Parijs te versterken met een extra leger.

Karel kon dus Parijs niet meer innemen, die was te sterk bezet. Daarom ging hij kleinere steden innemen. Sommige steden onderwierpen zichzelf zelfs vrijwillig aan Karel VII. Hierna trok Karel op naar Chateau Thierry, slechts 92km van Parijs vandaan. Toen de inwoners van deze stad Jeanne d’Arc zagen, gaven ze zich meteen over. Jeanne d’Arc was echter nog steeds niet tevreden; het leger van Karel trok om Parijs heen in plaats van er direct op af! De discipline onder de troepen leed hieronder, er waren te weinig militaire uitdagingen. Jeanne d’Arc liet daarom ook geen mogelijkheid onbenut om te laten weten dat ze Parijs wilde innemen. Zij dacht dat zij en haar stemmen door het achterblijven van een aanval op Parijs aan invloed begonnen in te boeten.

Uiteindelijk besloot Karel dan toch om de voorbereidingen voor een aanval op Parijs te treffen. Belangrijk hierbij was het om een aantal omliggende plaatsen in bezit te krijgen (Senlis, Soissons, Compiègne, Beauvais en Creil). Dit ging zonder veel problemen, overal werd hij met vreugde onthaald. Karel liet de tegenstanders van hem de steden zonder problemen verlaten. Een van deze tegenstanders die zijn stad moest verlaten was Pierre Cauchon, een ambitieuze bisschop. Hij verweet Joan d’Arc het verlies van zijn stad.

Wapenstilstand en de versterking van Parijs

Te Compiègne kwam een Bourgondische delegatie met Karel onderhandelen over een mogelijk vredesverdrag. Jeanne d’Arc werd ondertussen steeds ongeduldiger; de aanval op Parijs moest volgens haar zo snel mogelijk ingezet worden! De omstandigheden voor een aanval waren nu zeer gunstig; enkele eenheden die in Parijs zaten, moesten elders in het gebied van de Bourgondiërs ondersteunen en waren dus noodgedwongen uit de stad weggetrokken. Karel VII liet zich echter niet overhalen door Joanne, hij verwachtte meer van de onderhandelingen. De onderhandelingen leverden echter alleen weer een wapenstilstand op tot Kerstmis.

Waarom aarzelde Karel VII zo lang? In augustus had Karel een geheime wapenstilstand getekend met de hertog van Bourgondië. De Bourgondiërs zouden Parijs verdedigen tegen de Engelsen en zouden de poorten voor Karel VII openen als deze Parijs zou aanvallen. Karel VII moest dan wel nog even geduld hebben, want eerst moesten alle tegenstanders van Karel VII in Parijs ontwapend worden. In het geheim werd de wapenstilstand door de Bourgondiërs echter gebruikt om Parijs te versterken! De wapenstilstand werd dus gebruikt om elkaar te bedriegen.

Enkele aanvoerders van het Franse leger kwamen er later achter dat Parijs versterkt werd; de grachten werden uitgediept, er kwamen kanonnen op de muren, enz.

Jeanne d'Arc valt Parijs aan

Joanne had in die tijd een andere uitdaging; het magische wapen dat ze had gevonden door de stemmen in een kapel, was gebroken toen ze daarmee een soldatenhoer een flinke klap verkocht in een driftbui. Dit maakte ook indruk op de bijgelovige koning Karel. Het wapen leek niet te herstellen, door geen enkele wapensmid. Dit werd beschouwd als een voorteken dat het gedaan was met het geluk van Joanne… Het is dan ook niet ondenkbaar dat dit incident het zelfvertrouwen en de invloed van Joanne heeft doen afnemen. Dat leek trouwens sowieso al minder te zijn, sinds de kroning van de koning.

Begin september begon dan de aanval op Parijs. Hierbij wisten ze een gedeelte van de stadsmuur te veroveren en wist Joanne zelfs een nieuwe degen te stelen van een Bourgondiër tijdens de aanval! Verder in de aanval werd Joanne echter geraakt door een pijl in het dijbeen en werd haar schildknaap doodgeschoten. Ze kroop naar een plek vanwaar ze beschut was, en bleef liggend op de grond aanwijzingen geven voor de aanval. In Parijs inmiddels, was de stad in rep en roer; men was bang dat de stad al verloren was… Toen men echter hoorde dat Joanne gewond was, kwam hun moed en stijdlust terug, ze verdedigden zich toen zo fel dat de Fransen moesten terugtrekken, tot ongenoegen van Joanne.

Jeanne d'Arc boet aan invloed in

Een aantal soldaten weet de mislukte aanval aan Joanne; ze dachten immers dat er niets kon gebeuren zolang de Maagd in hun midden was; zij had beloofd dat Parijs van hun zou worden! Joanne probeerde nog een nieuwe aanval op te zetten, maar Karel VII was hier tegen. Karel wilde geen bloedvergieten en probeerde via vreedzame weg Parijs in handen te krijgen, door te onderhandelen met de hertog van Bourgondië. Joanne had er toen geen zin meer in; ze wilde dan gewoon naar huis om haar leven verder in rust door te brengen. De koning liet dit echter niet toe. Onderhandelingen met de hertog van Bourgondië leden ertoe dat de hertog Parijs vreedzaam zou overdragen na een bepaalde periode. Dit was echter bedrog; de tijd werd gebruikt om de samenwerking met de Engelsen nog beter te maken!

Na een periode van een aantal weken, kon Joanne weer aan het werk om het leger aan te voeren tegen een aantal opstandige steden. Bij La Charité had ze echter weer weinig geluk; de aanval mislukte. Toch werd Joanne d’Arc en haar familie door de koning in de adelstand verheven.

De hertog van Bourgondië leverde Parijs nog steeds niet over aan Karel VII. Wel wilde de hertog een aantal steden rond Parijs in ruil voor de deal; die kreeg hij ook, met uitzondering van Compiègne. Die stad wilde zich niet aan de deal houden en weigerde zich onder de hertog van Bourgondië te scharen. Joanne voelde zich inmiddels een beetje nutteloos en sloot zich op eigen gelegenheid aan bij een garnizoen in de buurt van Compiègne om de vijand op de huid te zitten. Karel VII kreeg inmiddels het bedrog van de hertog van Bourgondië door en besloot weer te strijden! Essentieel hiervoor was het bezit van Compiègne, waar Joanne naar toe werd gestuurd. Ze was er toch al in de buurt.

Jeanne d'Arc wordt gevangengenomen

Tijdens haar strijdtochten kreeg Joanne in april te horen van haar stemmen dat ze hoe dan ook voor 24 juni gevangen genomen zou worden. Vanaf toen begon Joanne zich niet meer te bemoeien met het aanvoeren van het leger, maar liet ze dit aan het legercommando over. In de volgende periode bleek steeds dat Joanne psychisch ingestort was en dat ze het moeilijk had. Ze liet ook al aan anderen merken dat ze verraden was en spoedig dood zou gaan. 23 mei 1439 werd Joanne uiteindelijk gevangen genomen door de Bourgondiërs buiten de muren van Compiègne.

De aanloop naar het proces van Jeanne d'Arc

De hertog van Bourgondië was in zijn nopjes met de gevangenneming van Joanne en liet dit ook door zijn hele gebied bekendmaken. In Parijs zat de grootinquisiteur van de kerk, die zodra hij dit hoorde meteen Joanne wilde hebben voor een “verdenking van ketterij”. De grootinquisiteur was nooit zo’n fan van Joanne geweest, aangezien zij dacht te weten wat er in de toekomst gebeurde. De haat kwam met name doordat de grootinquisiteur politiek de keuze had gemaakt voor de Bourgondiërs. Ook Pierre Cauchon, die uit zijn stad gedreven was door Karel en dit aan Joanne weet, wilde Joanne hebben. Hij werkte inmiddels voor de Engelsen en kreeg hen zover om ook geld te bieden voor Joanne. Koning Karel deed echter helemaal niks om joanne vrij te krijgen. Joanne zelf probeerde te ontsnappen en werd hierdoor overgeplaatst naar een stad die verder van de Franse legers vandaan lag, in de buurt van Cambrai. Daar waren twee oudere dames die zeer gesteld raakten op Joanne, die zorgden er uiteindelijk voor dat Joanne niet aan Pierre Cauchon werd uitgeleverd. Joanne kreeg echter wel te horen dat er plannen waren voor haar uitlevering en probeerde weer te ontsnappen, door vanuit een toren van twintig meter hoog te springen. Ze overleefde met een hersenschudding en werd weer gevangengezet. De Bourgondiërs werden nu wel bang; als Joanne dood zou gaan, zouden ze kunnen fluiten naar het geld voor de uitlevering. Tevens bleken de Fransen steeds dichter bij hen in de buurt te komen; de successen van de Fransen bleven zich opstapelen. Joanne werd verder weg geplaatst, in de buurt van Arras (Atrecht).

Helaas voor de twee oudere dames, werd uiteindelijk een verdrag getekend; Joanne werd verkocht aan de Engelsen. Meteen werd een proces opgezet tegen haar, onder leiding van zowel de grootinquisiteur als Pierre Cauchon. In haar gevangenschap werd zij voortdurend gekweld door de Engelse bewakers, die haar kuisheid meerdere malen als een kans zagen om haar te kwellen. Alle intieme bezigheden moest ze verrichten in bijzijn van de Engelse bewakers, die haar continue aanraakten. Joanne was constant bang voor verkrachting. Ondertussen vlotte de voorbereidingen voor het proces niet zo goed; uit alle onderzoeken bleek dat Joanne geen heks was en nog steeds een maagd was. Cauchon moest dus steeds zijn best doen om al die onderzoeken steeds uit het proces te houden en te zoeken naar gegevens die wél zouden wijzen op hekserij of ketterij. Enkele personen uit de kerk hadden ook al bedenkingen geuit bij de werkwijze van Cauchon, maar die kregen al snel te horen dat zij het voor hun kiezen zouden krijgen als ze niet mee zouden werken met Cauchon en de Engelsen.

Het proces van Jeanne d'Arc

Tijdens het proces bleek steeds hoe scherp Joanne van tong was; haar repliek op Cauchon was steeds zo sterk dat het proces zeer chaotisch en slecht overkwam! Ze liet zich absoluut niet intimideren, en beloofde bijvoorbeeld alleen de waarheid te zeggen over zaken met betrekking tot het geloof, niet over zaken die alleen voor de koning bestemd waren. Cauchon bleef echter proberen om met fraude het proces te beïnvloeden. Zo probeerde hij zelfs verklaringen van Joanne, die waren opgeschreven, te veranderen! Gelukkig waren er een hoop kerkelijken die zich continue verzette tegen Cauchon en dit schijnproces en Joanne probeerden te ondersteunen of protesteerden tegen het slechte proces.

Uiteindelijk tekende Joanne een verslag om haar “misdaden” af te zweren. Ze kon niet lezen, dus waarschijnlijk tekende ze omdat haar beloofd werd dat ze dan niet meer de Engelse bewakers zou hebben, maar (zoals in die tijd gewoonlijk) bewakers van haar eigen geslacht zou krijgen. Cauchon vermeldde dat Joanne nu niet op de brandstapel hoefde, maar een levenslange gevangenisstraf kreeg. In tegenstelling tot wat haar beloofd was, werd ze echter weer terug naar de Engelse bewakers gebracht. De Engelsen waren ondertussen boos dat Joanne niet op de brandstapel belandde; dat was hun immers beloofd! Cauchon meldde echter dat ze haar nog wel te pakken zouden krijgen.

Jeanne d'Arc op de brandstapel

Uiteindelijk werd de toestand in de cel met de Engelsen weer zo erg dat Joanne haar afzwering weer introk. Cauchon had hiermee wat hij wilde; Jeanne had haar eigen doodvonnis getekend. In mei werd Jeanne naar de brandstapel gebracht. Daar stond een bord met de tekst:

“Jeanne, die zichzelf de Maagd noemt, een leugenaarster, onheilbrengster, volksmisleidster, tovenares, bijgelovige, godslasteraarster, loochenares van het geloof in Jezus Christus, opschepster, een afgodendienares, een wrede en losbandige vrouw, een aanroepster van boze geesten, afvallig, schismatisch en ketters.”

Cauchon meldde voordat de brandstapel werd aangestoken nog aan Jeanne:

“Wij beslissen dat jij, Jeanne, als verrot lid zult worden afgerukt van de Kerk, omdat wij niet willen dat andere leden door die etter worden aangetast, en jij wordt dus overgegeven aan de wereldlijke macht. Wij werpen je van ons af, wij laten je los en bidden dat dezelfde wereldlijke macht je mild zal behandelen en niet tot de doodstraf of verminking van je ledematen overgaat.”

Hij wist echter dat Jeanne toch verband zou worden; het was meer een formaliteit: De kerk doodde immers niemand, dat deed de wereldlijke macht. Dat de kerk wel iemand veroordeelde, zodanig dat die ter dood werd veroordeeld, deed er dan even niet toe.

Bij het aansteken van de brandstapel wist Jeanne zich zo christelijk te gedragen, door te bidden e.d., dat vele mensen tranen in hun ogen kregen. Een ooggetuigenverslag meldde zelfs dat ook Cauchon natte ogen had! Terwijl Jeanne brandde waren haar laatste woorden: “Jezus” De as van Jeanne werd in de Seine gestrooid; er mocht niets van Jeanne overblijven waar men naar toe zou kunnen trekken als een bedevaartsoord.

Na de dood van Jeanne d'Arc

Het verbranden van de 19jarige Jeanne had bij vriend en vijand veel indruk gemaakt. Sommigen dachten dat ze vervloekt waren omdat ze een heilige verbrand zouden hebben! Veel Engelse soldaten, die geholpen hadden bij de brandstapel maken e.d. meldden zich bij kloosters e.d. om gered te worden.

Vrij snel na haar dood raakte heel Frankrijk ervan overtuigd dat de Maagd groot onrecht was aangedaan. Ook de koning, Karel VII, kreeg veel kritiek dat hij niks gedaan had. Steeds meer Fransen raakten ontroerd door wat Jeanne voor Frankrijk had gedaan en dat ze daarvoor haar leven had gegeven! De verdeelde opinie tussen de Fransen raakte daardoor steeds meer op hand van de dode Jeanne, en Cauchon en degenen die haar hadden veroordeeld moesten zelfs vrezen voor hun leven. De bewondering voor de dode Jeanne werd zelfs zo sterk dat deze de Fransen wist te verenigen en het verzet tegen de Engelsen deed oplaaien! Parijs, dat eerst op hand van de Bourgondiërs en de Engelsen was geweest, begon steeds meer richting Frankrijk te neigen. Toen de Engelse koning hier op bezoek kwam, werd hij zelfs uitgejoeld! Enkele jaren later wonnen de militairen van Frankrijk steeds meer gebied terug van de Engelsen; ze hadden vrijwel heel Frankrijk veroverd, alleen Calais was nog van de Engelsen vanaf 1452. Parijs werd al in 1436 weer Frans.

In 1456 werd het proces tegen Jeanne herzien en werd er volledig eerherstel voor haar geëist door de Kerk zelf. In 1803 verhief Napoleon haar tot “symbool voor alle Fransen” In 1909 werd ze zalig verklaard door de kerk, en in 1920 werd ze tot heilige verklaard door de Kerk. Dit was ook het gevolg van de Eerste Wereldoorlog; in de loopgraven riepen de Franse soldaten haar vaak aan tijdens het vechten. Ook tijdens de Tweede Wereldoorlog was Jeanne d’Arc symbool van het Franse verzet, ze was te vinden op vele posters. Nu nog is er een oorlogsschip van de Franse marine dat naar haar vernoemd is, terwijl in Frankrijk normaal gesproken staat en religie sterk gescheiden is en zoiets ondenkbaar zou zijn! Met betrekking tot het horen van stemmen zijn er tegenwoordig vragen rondom haar psychische gesteldheid, maar een definitief antwoord hierop is nog niet gevonden…