Marinus van de Lubbe, gerehabiliteerd

Hij werd verdacht van het in brand steken van de Rijksdag in Berlijn in februari 1933. Alhoewel zijn schuld nooit echt bewezen is werd hij veroordeeld tot de doodstraf. In 1967 werd zijn doodstraf omgezet in gevangenisstraf. In 1998 werd een aanvang genomen rehabilitatie, welke definitief werd op zijn sterfdag in 2008.

Algemeen

Ruim 70 jaar nadat de Rijksdag in Duitsland afbrandde is de veroordeelde Marinus van der Lubbe in ere hersteld.

Marinus (Rinus) van der Lubbe

Hij is geboren te Oegstgeest op 13 januari 1909 in een straatarm gezin met vijf zoons waarvan Marinus de jongste is. Het gezin verhuist regelmatig vanwege huurschulden. Het blijft tot 1912 steeds binnen Leiden, maar uiteindelijk vertrekken ze naar Breda, Nijmegen Tiel en Den Bosch.

Wanneer Rinus 5 jaar is vertrekt zijn vader en laat zijn vrouw en kinderen in bittere armoe achter. In 1921 sterft zijn moeder op 51 jarige leeftijd na een leven waarin zij het gezin met moeite kon onderhouden. Rinus is dan pas 12 jaar oud.

Hij komt in huis bij zijn halfzuster, een dochter van zijn moeder uit een eerder huwelijk. Hier maakt hij de lagere school af en gaat naar Leiden voor een opleiding tot metselaar. Overdag werkt hij en in de avonduren volgt hij de ambachtsschool.

Stuivende kalkstof beschadigen zijn ogen halverwege de jaren ’20. Wanneer hij na het tweede ongeval weken in het ziekenhuis ligt blijkt dat zijn ogen dermate beschadigt zijn, dat hij zijn beroep niet langer kan uitoefenen. Met een invaliditeitsuitkering komt hij thuis te zitten, waardoor hij met korte baantjes zijn inkomen wat verhoogt en zo kan rondkomen.

Rinus en het communisme

In 1925 meldt hij zich als lid aan bij de Leidse afdeling van de communistische jeugdbond “De Zaaier”, waar hij twee jaar later onenigheid over krijgt met zijn zwager. Dit is voor hem het moment om op zichzelf te gaan wonen.

Al snel werd hij ook lid van de CPH, de Communistische Partij Holland. Hij probeerde jonge (werkeloze) werkers voor de partij te rekruteren, organiseerde demonstraties en hield lezingen.

Zijn diepste wens is om in de Sovjet Unie te bezoeken maar de financiën om daar te komen ontbraken hem. Hij gaat in het voorjaar van 1931 op weg, maar komt niet verder dan de Duitse stad Berlijn. In de herfst eindigt zijn reis, geheel berooid, in Joegoslavië.

De Rijksdag

Wanneer hij begin 1933 verhuist naar Duitsland, begint hij direct tegen het Nazi regime van Hitler te protesteren, deze was namelijk sinds 30 januari 1933 rijkskanselier van Duitsland.

Op 27 februari 1933 brandde de Rijksdag in Berlijn af, waarna Van der Lubbe (die bij de brand aanwezig was) werd opgepakt. De brand werd als aanleiding gebruikt om met politieke tegenstanders, zoals de communisten, hardhandig af te rekenen. Het hoofdkantoor van de KPD werd doorzocht en er volgenden arrestaties van duizenden partijleden.

Hij bekende pas nadat hij gemarteld was, ook gaf hij aan de enige dader te zijn. Samen met
vier andere communisten stond hij terecht. Deze verdachten waren: Ernst Torgler, de fractievoorzitter van de Duitse communisten (KPD); Georgi Dimitrov en 2 andere Bulgaren. Deze andere vier verdachten wisten zich zo goed te verdedigen dat vrijspraak volgde. Rinus echter werd schuldig bevonden en ter dood veroordeeld.

Op 10 januari 1934 werd hij, slechts 24 jaar oud, in Leipzig onthoofd en begraven in een anoniem graf op het Südfriedhof.
De brand van eind februari 1993 wordt gezien als de beslissende gebeurtenis in de machtsovername in Duitsland door de grondlegger van het nationaal socialisme, Adolf Hitler. Historici denken nog steeds dat Van der Lubbe mogelijk als werktuig door nationaal socialisten of communisten voor deze daad is gebruikt.

Gedenksteen

Sinds 13 januari 1999 is het graf niet langer anoniem en draagt het een gedenkteken, dankzij de Stichting een graf voor Marinus van der Lubbe. Deze stichting is opgericht op 13 januari 1998, een jaar voordat het gedenkteken werd geplaatst.

Het grafmonument is gemaakt door Sluik / Kurpershoek. Een tweede gedenksteen staat in Leiden bij de Morspoort, de geboortestad van Rinus. Er waren plannen voor een derde steen in Berlijn, maar vanwege de vele commotie staat deze nu op het terrein van het Deutsches Theater.

Rehabilitatie

Al in 1967 werd de doodstraf van Marinus van der Lubbe omgezet in negen jaar gevangenisstraf. De Duitse Bondsdag nam in 1998 een wet aan waardoor straffen van nazi’s kunnen worden kwijtgescholden. Deze wet maakte het mogelijk dat het federaal parket in Berlijn kon besluiten Van der Lubbe te rehabiliteren.

Het strafvonnis dat in 1934 werd uitgesproken is op 11 januari 2008 definitief opgeheven. Dit is op zijn sterfdag in Berlijn bekendgemaakt. Bijna driekwart eeuw na zijn onthoofding is Marinus van der Lubbe juridisch gerehabiliteerd.

Gedicht van Willem Elsschot

Dit is het beroemde gedicht dat de Vlaming Willem Elsschot in 1934 schreef over Van der Lubbe.

“Jongen, met je wankel hoofd
aan den beul vooruit beloofd,
toen je daar je lot verbeidde
stond ik wenend aan je zijde.

De operette duurde lang:
van bet wraakhof naar ’t gevang,
van ’t gevang weer naar bet hof
in de boeien van den mof.

Veertig haarden dorst je ontsteken,
duizend haarden zou men wreken,
maar je beulen stonden paf
toen je zweeg tot in je graf.

Dokters, rechters, procureuren,
allen zij je komen keuren,
allen vonden je perfect,
en toen heeft men je genekt.

’t Had de Koningin behaagd,
dat je gratie werd gevraagd,
maar zulk een viezen jongen
wordt meestal niet aangedrongen.

Lang heeft men geprakkezeerd
wat een mens het meest onteert,
hangen, branden, vierendelen
Of gewoon als varken kelen.

Toen heeft men het mes gekozen,
om je toch eens te doen blozen,
want zo’n gala met wat bloed
doen een hakenkruizer goed.

Jongenlief, zoals je ziet
Leiden krijgt je resten niet
Hitler laat zich niet ontrukken
want hij houdt van die twee stukken.

Holland vraagt nu onverdroten
of je niets werd ingespoten,
maar die vuige, laffe moord
vindt het minder ongehoord.

Laat het stikken in zijn centen,
in zijn kaas en in zijn krenten,
In zijn helden, als daar zijn:
Tromp, De Ruyter en Piet Hein.

Moog je geest in Leipzig spoken
tot die gruwel wordt gewroken,
tot je beulen, groot en klein,
door den Rus vernietigd zijn”.