Jos Mulder-Gemmeke: verzetsstrijdster in WOII

In het verzet in Nederland ten tijde van de Tweede Wereldoorlog speelden ook vrouwen een grote rol. Eén daarvan is Jos Gemmeke. Zij werd geboren te Amsterdam in 1922 en was in de Tweede Wereldoorlog verzetsvrouw en geheimagente. Na de oorlog trok zij zich terug in de anonimiteit. In 2010 overleed Gemmeke op 88-jarige leeftijd in Den Haag. Ze was de laatste vrouw die de Militaire Willems-Orde droeg. Zij ontving deze militaire onderscheiding voor haar rol in het verzet in de oorlog.

Inhoud

• Wie was Jos Gemmeke?
• Verzetswerk
• Operatie Market Garden
• Special Operations Executive
• Na de oorlog

Wie was Jos Gemmeke?

Op 20 december 2010 overleed Jos Mulder-Gemmeke op 88-jarige leeftijd in haar woonplaats Den Haag. In diverse kranten verschenen berichten over haar overlijden, zij was namelijk de laatste vrouw die de Militaire Willems-Orde droeg. Haar uitvaart vond plaats op 27 december 2010 en bevatte een militair eerbetoon met saluutschoten. Zij had als laatste wens dat haar as werd uitgestrooid boven de Noordzee, wat zo geschiedde. Een waardig afscheid voor een ware verzetsheldin. Maar wat betekende Jos Gemmeke precies voor het verzet in de Tweede Wereldoorlog?

Bij vrouwen in het verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog denkt men vaak aan Hannie Schaft. Er zijn echter nog veel meer vrouwen die een grote rol gespeeld hebben in het verzetswerk, waar Gemmeke er één van is. Brunita Josepha, Josje, Gemmeke wordt in 1922 geboren in Amsterdam en heeft twee oudere zussen. Toen Duitsland op 10 mei 1940 Nederland binnenviel en de oorlog uitbrak, was Jos slechts zeventien jaar.

Verzetswerk

Na de inval meldde Jos zich direct bij het Westeinde Ziekenhuis in Den Haag om gewonden te helpen, deze moesten namelijk gewassen worden. Nadat Nederland capituleert, raakt ze via haar jeugdvriend Cock van Paassen betrokken bij het verzetswerk. Haar verzetswerk begint met het verspreiden van de illegale krant ‘Je Maintiendrai’, die zij samen met van Paassen oprichtte. Later nemen haar activiteiten in het verzet toe. Zij nam de schuilnaam Els van Dalen aan en onder deze naam distribueerde zij onder andere zenders en wapens, maar hielp ze ook onderduikers. Het waren risicovolle operaties.

Operatie Market Garden

In september 1944 vindt de operatie Market Garden plaats, waarbij belangrijke Nederlandse bruggenhoofden moesten worden teruggewonnen van de Duitse bezetters. De operatie mislukt echter, waardoor het westen van Nederland te maken kreeg met de hongerwinter. Na deze mislukking kreeg het verzet vanuit het hoofdkwartier van prins Bernhard in Brussel een verzoek om belangrijke informatie over troepenlocaties van de Duitse bezetters over te brengen. Gemmeke bood zich aan om de gevoelige informatie door de linies te smokkelen.

In oktober 1944 begaf zij zich per fiets door de vijandelijke linies naar Brussel om microfilms, die verstopt zaten in haar schoudervullingen, te vervoeren. Deze waren bestemd voor het Bureau Bijzondere Opdrachten, de Nederlandse spionagedienst in Londen. Hiervoor moest zij de rivieren oversteken. Bij de streng bewaakte Maasbrug bij Heusden werd zij door de Duitsers aangehouden. Net op dat moment wordt de brug beschoten door vliegtuigen van de geallieerden. De Duitsers verscholen zich, maar zij maakte van het moment gebruik om de brug over te steken. Deze verzetsactie heeft mede bijgedragen aan het ontvangen van de Militaire Willems-Orde.

Special Operations Executive

Nadat zij de opdracht succesvol heeft volbracht, wordt Gemmeke naar Londen overgebracht waar ze een opleiding kreeg bij de Special Operations Executive. Dit was een geheime Britse organisatie die de aanvallen en andere acties van de Duitsers probeerden te dwarsbomen. Bij deze organisatie werd zij opgeleid tot geheim agent. Als zij deze opleiding afgerond heeft maakt zij in maart 1945 nog een parachutesprong boven Nieuwkoop. Zij had bij deze actie wapens, voedsel en medicijnen bij zich. Ze kwam echter niet goed terecht en hield blijvende rugklachten aan de sprong over, maar zo kon zij wel haar activiteiten in het verzet doorzetten in Nederland.

Na de oorlog

Na de oorlog verbreekt zij haar contacten met het verzet en trekt zij zich terug in de anonimiteit. Jos trouwde drie keer in haar leven. In 1947 trouwde zij met Willem Fick, in 1960 met Henri Marie van Weel en in 1971 met Johan Nicolaas Mulder. Uit het eerste huwelijk werden twee kinderen geboren, de andere twee huwelijken bleven kinderloos. In 1950 ontving Jos Gemmeke de Militaire Willems-Orde voor haar activiteiten in het verzet. Zij was en is de enige vrouw, naast koningin Wilhelmina, die deze militaire orde heeft ontvangen. Haar derde echtgenoot Joop Mulder was eveneens drager van de Militaire Willems-Orde, hij maakte maar liefst 82 oorlogsvluchten. Gemmeke werd ook al onderscheiden met het Verzetsherdenkingskruis 1940-1945 en de King's Medal for Courage in the Cause of Freedom. Deze laatste onderscheiding is een Britse onderscheiding die bedoeld was voor inwoners van de bezette Europese naties die het ontsnapte Britse militairen mogelijk hadden gemaakt om te ontsnappen aan de Duitsers in de oorlog.

Ook na de oorlog bleef zij zich inzetten voor slachtoffers van oorlogsleed. Na de dood van haar man in 1991 besluit ze uit de anonimiteit te treden die zij had opgezocht na de oorlog. Ze werd voorzitter van de Koninklijke Vereniging van Ridders der Militaire Willems-Orde en was onder andere actief voor het Fonds 1815 voor hulpbehoevende oud-militairen en de Oorlogsgravenstichting. Tot aan haar dood heeft zij de oorlog met zich meegedragen. Jos Gemmeke is dan ook een verzetsheldin die nooit vergeten mag worden. In 2019 verschijnt de podcast 'Tante Jos' waarin Mijke van Wijk op zoek gaat naar het ware levensverhaal van haar oudtante Jos. Van Wijk heeft Gemmeke vlak voor het dood nog kunnen ontmoeten waardoor zij zelf in de podcast te horen is.