Luxemburg in de Tweede Wereldoorlog

De Tweede Wereldoorlog vormt een gruwelijk hoofdstuk in de geschiedenis en het is vrij algemeen bekend hoe het de belangrijkste (oorlogvoerende) landen verging in deze periode. Maar hoe ervoeren kleinere, 'anonieme' landen de oorlogsperiode? We nemen Luxemburg onder de loep en belichten de belangrijkste gebeurtenissen in voornamelijk het tijdvak 1940 - 1945.

Voorgeschiedenis

Terwijl de politieke en militaire spanningen op vooral het Europese continent steeds verder opliepen, klampte het kleine Luxemburg zich vast aan strikte neutraliteit. Het leger van Luxemburg telde slechts enkele honderden man en vormde daarmee dus geen partij voor het machtige en voor die tijd geavanceerde leger van nazi-Duitsland. Enkele tientallen jaren eerder in de Eerste Wereldoorlog was Luxemburg al eens bezet geweest door Duitsland, terwijl het Luxemburgse leger, het Corps des Gendarmes des Volontaires in de barakken bleef. Gedurende eind 1939 en begin 1940 werden enkele maatregelen genomen, zoals het uitbreiden van de Luxemburgse strijdkrachten, het opzetten van wegblokkades bij de Duitse grens, en het opzetten van de Schuster-linie. De Schuster-linie bestond hoofdzakelijk uit betonblokken en ijzeren hekken om een eventuele Duitse opmars te hinderen.

De inval

In de vroege ochtend van 10 mei 1940 vielen de Duitsers vanuit het oosten Luxemburg binnen, terwijl tegelijkertijd óók België en Nederland aangevallen werden. De Duitsers ondervonden vrijwel geen weerstand, hoewel ze hier en daar landmijnen en opgeblazen bruggen moesten omzeilen. Het Luxemburgse leger bleef opnieuw in de barakken. Later in de ochtend overschreden Franse troepen de Luxemburgse zuidgrens en het kwam tot een kortstondig treffen met de Duitsers, waarna de Fransen weer terugtrokken in Frankrijk. Rondom het middaguur werd de hoofdstad Luxembourg ingenomen en luttele uren later had nazi-Duitsland feitelijk in heel Luxemburg de touwtjes in handen. De inval resulteerde in een vluchtelingenstroom van tienduizenden Luxemburgers naar onder meer Frankrijk. Uiteindelijk raakten zeven Luxemburgse militairen gewond, de Fransen moesten gedurende hun korte avontuur in het land vijf doden incasseren.

De bezetting

Tijdens de inval in Luxemburg hadden vertegenwoordigers van de overheid de benen genomen en dat resulteerde feitelijk in een stuurloos land in de eerste fase van de bezetting. Het doel van Hitler was om Luxemburg feitelijk te annexeren en dat gebeurde ook in augustus 1942; het werd onderdeel van het Duitse landsdeel Gau Moselland en verdween hiermee als onafhankelijke staat van de kaart. Zoals in alle andere bezette landen collaboreerden sommigen in Luxemburg ook met de Duitsers; de Volksdeutsche Bewegung (VdB) was hiervan het prominentste voorbeeld, een partij dat streefde naar Duitse annexatie van het land. Actief verzet was er ook, soms ook gewapend en dit voornamelijk in november 1944 (meer hierover onder kopje 'De bevrijding').

De (voorlopige) bevrijding

Luxemburg werd bevrijd door geallieerde troepen in september 1944, op de 10e van die maand trokken de Duitsers zich terug uit de hoofdstad zonder weerstand te bieden. Was de oorlogsperiode in Luxemburg voltooid verleden tijd? Verre van dat... Door de geallieerde opmars nam de activiteit van het lokale verzet flink toe, en dat bereikte een climax in november 1944 in het noordoosten van het land. Op 15 november 1944 merkten verzetsleden een Duitse patrouille op nabij het Luxemburgse gehucht Bettel, en de aanval werd fel ingezet; vijf van de elf Duitse soldaten werden gedood terwijl de verzetsleden géén verliezen incasseerden. De Duitsers wisten dat het kasteel van Vianden, een plaats in het noordoosten van Luxemburg, voor verzetsleden een prima uitkijkpost vormde en derhalve een groot risico voor eigen soldaten in de (wijde) omgeving. De Duitsers besloten dan ook het kasteel met geweld in te nemen, en op 19 november ging de aanval daadwerkelijk van start met 250 man van de Waffen-SS. Het dorp en het kasteel werden bestookt met granaatwerpers waarna de Waffen-SS vol in de aanval ging, maar de operatie draaide voor de Duitsers uit op een fiasco; ze hadden 23 doden te betreuren en trokken zich terug achter de Duitse grens. Het Luxemburgse verzet verloor één man.

Ardennenoffensief

Het ergste oorlogsgeweld zagen de Luxemburgers gedurende de winter van 1944-1945 tijdens het beruchte Ardennenoffensief van de Duitsers. Op 16 december 1944 openden de Duitsers een massaal offensief met fel artillerievuur, tanks en grote hoeveelheden infanterie, waarbij grofweg de noordelijke helft van Luxemburg weer onder de Duitse voet werd gelopen. Aanwezige Amerikaanse troepen in het land moesten in de eerste fase van het Ardennenoffensief het veld ruimen onder het harde oorlogsgeweld. In januari en februari 1945 drongen de Amerikanen de Duitsers geleidelijk weer oostwaarts en op 12 februari 1945 werd Vianden als laatste Luxemburgse locatie definitief bevrijd. De strijd tussen beide partijen was fel en het resulteerde in duizenden vernietigde en beschadigde woningen, 500 doden onder de Luxemburgse burgerbevolking en 45.000 vluchtelingen.