Zwitserland in de Tweede Wereldoorlog

De Tweede Wereldoorlog vormt een gruwelijk hoofdstuk in de geschiedenis en het is vrij algemeen bekend hoe het de belangrijkste (oorlogvoerende) landen verging in deze periode. Maar hoe ervoeren kleinere, 'anonieme' landen de oorlogsperiode? We nemen Zwitserland onder de loep en belichten de belangrijkste gebeurtenissen in voornamelijk het tijdvak 1940 - 1945.

Voorgeschiedenis

Ten opzichte van het buitenland voer Zwitserland al langer een strikte en consequent neutrale koers, en het lukte het land ternauwernood om uit het oorlogsgeweld van de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) te blijven. Gezegd moet worden dat gedurende deze periode veelvuldig het Zwitserse grondgebied betreden werd door soldaten van oorlogvoerende landen, en dit leidde soms tot militair geweld binnen de grenzen. Toen in 1939 letterlijk en figuurlijk het startschot klonk van de Tweede Wereldoorlog met de Duitse invasie in Polen, werd geheel Zwitserland in een tijdsbestek van slechts drie dagen gemobiliseerd. De 'gewapende' neutraliteit moest het land helpen om ook nu weer buiten het oorlogsgeweld te blijven.

1940-1945: neutraliteit blijft behouden

Haast wonder boven wonder wist Zwitserland in de oorlogsjaren de neutraliteit te bewaren, terwijl de omliggende gebieden gebukt gingen onder vernietigend oorlogsgeweld en keiharde repressie. Dit werd bewerkstelligt door een combinatie van militaire afschrikking, economische concessies aan nazi-Duitsland, en feitelijk ook gewoon puur geluk. De Zwitsers hadden alle reden om een militaire invasie te vrezen, want de Duitsers hadden al plannen om Zwitserland aan te vallen, dit in de vorm van Unternehmen Tannenbaum (Operatie Tannenbaum). De vorm van dit voorgestelde militair offensief werd gedurende de oorlogsjaren meerdere keren aangepast, maar kort door de bocht kwam het neer op een invasie van 300.000 tot 500.000 Duitse en Italiaanse militairen vanuit praktisch alle kanten. Na D-Day, de invasie van westerse geallieerde troepen in Normandië, werd het plan in de ijskast gezet en zou uiteindelijk nooit uitgevoerd worden. Noemenswaardig was het feit dat het nazi-standpunt ten opzichte van Zwitserland gekenmerkt werd door pure minachting; Adolf Hitler noemde de Zwitsers "een vijand van het nieuwe Duitsland" en het land zelf "een puist in Europa". Zwitserland zou geen bestaansrecht meer hebben en diende opgedeeld te worden tussen het Duitse Rijk en bondgenoot Italië.

Gewapende incidenten

Zwitserland wist de neutrale status te bewaren, maar bleef desondanks niet geheel gevrijwaard van de oorlog dat woedde rondom het land; gedurende de invasie in Frankrijk in mei en juni 1940 schonden Duitse vliegtuigen het Zwitserse luchtruim bijna 200 keer, wat leidde tot elf neergeschoten Duitse vliegtuigen door Zwitsers afweervuur. Zwitserland staakte het neerhalen van vliegtuigen na klare dreigementen van Hitler. In het kader van schendingen van de neutraliteit van het land gingen de geallieerden echter ook niet vrijuit; het prominentste incident vond plaats op 1 april 1944, toen Amerikaanse vliegtuigen de plaats Schaffhausen in het uiterste noorden van Zwitserland bombardeerden. Dit bleek een vergissing te zijn, want de Amerikanen waren in de veronderstelling dat ze een Duitse stad bestookten. Het abusievelijke bombardement leidde tot circa 40 doden, aanzienlijke schade in Schaffhausen, en een sterk verminderde sympathie van de Zwitsers voor de (westelijke) geallieerden. Sterker nog: de Zwitsers zouden voortaan buitenlandse militaire vliegtuigen boven het eigen grondgebied zonder pardon uit de lucht schieten, óók van de geallieerden.

Toch zouden er nog meerdere incidenten komen; in februari 1945 vielen 18 doden door geallieerde bombardementen in vooral opnieuw Noord-Zwitserland. Op 4 maart 1945 moesten Basel en Zürich geallieerde bommen incasseren, waarbij in Zürich vijf doden vielen. Terwijl Amerikaanse diplomaten en politici de politieke gevolgen van zulke incidenten trachtten te beperken, waren sommige elementen in het Amerikaanse leger van mening dat Zwitserland deze bombardementen verdienden, omdat het land vol zou zitten met sympathisanten voor nazi-Duitsland.
Gedurende de Tweede Wereldoorlog ontving Zwitserland 300.000 buitenlanders waarvan de meesten vluchtelingen waren, maar onder hen waren ook ruim 100.000 buitenlandse militairen die geïnterneerd werden.

Financiële handel in opspraak

In de oorlogsjaren kochten de Zwitsers grote hoeveelheden goud van de Duitsers. Een aanzienlijk deel van dit goud bleek geroofd te zijn van centrale banken van bezette landen en zelfs van velen die de dood tegemoet traden in de concentratiekampen. Ter verdediging van de Zwitsers kan gesteld worden dat ze enkele jaren min of meer volledig economisch afhankelijk waren van nazi-Duitsland en bondgenoten, puur omdat Zwitserland gedurende een periode geheel 'omsingeld' was door grondgebied dat gedomineerd werd door As-mogendheden.