Samarkand: Een sprookjesstad aan de zijderoute

Op een deel van de zijderoute, tussen de Perzische en Chinese rijken, tussen hoge gebergtes en eindeloze woestijnen, ligt al duizenden jaren een stad. In deze stad, gelegen in het geïrrigeerde gebied tussen de rivieren Amu Darya en Syr Darya, ver weg van elke andere beschaving en tot voor kort alleen na een moeizame reis te bereiken, hebben kunst en cultuur altijd gebloeid en de hele stad tot een kunstwerk gemaakt. Wat is de geschiedenis van deze stad; Samarkand?

Vroege geschiedenis

Samarkand werd zo'n 2750 jaar geleden gesticht onder de naam Asmarakanda, hetgeen 'stenen stad' betekent in het Sogdiaans, de taal van die regio. De stad is sindsdien altijd bewoond geweest.

Toen de Achaemeniden over Perzië heersten (559 - 330 v Chr) werd Samarkand opgenomen in het zich uitbreidende Perzische Rijk. Onder de Perzen werd Samarkand de hoofdstad van de satrapie Sogdianië, dat grofweg het gebied tussen de Amu Darya en de Syr Darya rivieren besloeg. Het gebied was vruchtbaar gemaakt door middel van irrigatie en het was een rijk gebied in 'the middle of nowhere', omgeven door bergketens, woestijnen en steppen.

In 329 v Chr werd Samarkand veroverd door Alexander de Grote, die de stad kende als Maracanda. Alexander was hiermee aan de grens van de aan hem bekende wereld gekomen, iets wat hij later zou herhalen door de Indus over te steken.
In de eeuwen na Alexander bleef Samarkand een onafhankelijke stad voornamelijk bewoond door Perzen.

Samarkand en de zijderoute

De stad bloeide door haar ligging aan de zijderoute. Handelaars van het westen, het oosten en het verre oosten ontmoetten elkaar, handelden met elkaar en wisselden ideeën uit. Een bekend voorbeeld is dat de Arabieren en later de Europeanen via Samarkand de tot dan toe alleen in China bekende geheimen van het papier maken leerden. Alle volken en culturen die Samarkand bezochten of overheersten voegden iets toen aan de cultuur van de stad.

In de 6e eeuw werd Samarkand geannexeerd door het rijk van de Göktürken, de voorouders van alle Turkse volken die heersten over alle landen tussen Mongolië en de Kaspische Zee. In de 8e eeuw deed de islam haar intrede in de regio, die tot dan toe vooral nestoriaans christelijk was, en ging Samarkand deel uitmaken van het Kalifaat der Abbasiden. Gedurende de middeleeuwen wisselde de stad vaak van heersers. Turkse en Perzische rijken kwamen en gingen en lieten hun sporen na, net als de Arabieren en de Chinezen.

Samarkand was in handen van de Turkse Khwarezmdynastie van Perzië toen Genghis Khan in 1220 de stad plunderde. De Khwarezm sjah, de koning van het rijk, had de afgezanten van Genghis Khan gexecuteerd en hun hoofden naar hem teruggestuurd. Als wraak viel Genghis Khan met 200.000 man de stad aan die na een belegering van slechts vijf dagen viel. De stad werd geplunderd en grotendeels verwoest. Bijna alle inwoners; mannen, vrouwen, kinderen, dieren, werden vermoord. Dit was de zwartste bladzijde uit de geschiedenis van Samarkand.

In 1370 maakte Timoer Lenk, een Mongools-Turkse heerser en verre verwant van Genghis Khan die heerste over een rijk dat zich uitstrekte van Turkije tot India, Samarkand tot hoofdstad van zijn rijk. Vanuit alle hoeken van zijn rijk liet Timoer Lenk, kunstenaars en ambachtslieden komen om Samarkand in haar oude glorie te herstellen en de mooiste stad ter wereld te maken. De meeste gebouwen die daar nu te zien zijn stammen uit die tijd.

In de 16e eeuw heersten de Oezbeken over Samarkand die de hoofdstad van hun rijk verplaatsten naar Boechara. Samarkand verloor aan betekenis en begon te vervallen en leeg te lopen.

Samarkand in de moderne tijd

In 1868 nam de Russische generaal Alexander Abramov Samarkand in en voegde het gebied toe aan het Russische Rijk. Sinds 1888 is Samarkand bereikbaar per trein. Toen Rusland na de Russische revolutie opgedeeld werd in Sovietrepublieken ontstond Oezbekistan. Tussen 1925 en 1930 was Samarkand de hoofdstad van Oezbekistan, later werd dat Tasjkent.

Nu is Samarkand een middelgrote stad met vele prachtige turquoise-kleurige met donkerblauwe moskeeën en paleizen die je doen denken aan een sprookjesstad uit '1001 nacht', een magische stad, bijna onwerkelijk. Een stad zo afgelegen en ver van de 'beschaafde wereld' waar toch zo'n hoogstaande cultuur bestaat en heeft bestaan gedurende bijna drie millenia.