Wie was Lodewijk XIV? Van geboorte en kroning tot einde!

Lodewijk XIV spreekt ook vandaag nog tot de verbeelding. Geen enkele andere wereldlijke leider liet ooit zo’n majestueus paleis voor zichzelf bouwen als hij. Versailles is niet enkel een toonbeeld van pracht en praal die dagelijks door duizenden bezoekers wordt bezocht. Het is ook het symbool van hoe decadent deze absolute vorst leefde terwijl zijn eigen bevolking zware belastingen moest betalen om aan zijn wil te voldoen. Hoe was het mogelijk dat het nog heel wat decennia duurde voor men in opstand kwam? Wie was Lodewijk XIV? Waarom noemt men hem ook de zonnekoning? Hoe bestuurde hij Frankrijk?

Wat vooraf ging…

Zijn geboorte

Lodewijk XIII huwde met Anna van Oostenrijk met de bedoeling om snel een gezin te stichten. Het kind bleef echter lang op zich wachten. Gedurende 22 jaar bleef het koppel kinderloos. Maar in 1637 kwam hier verandering in. Anna was zwanger! Toen ze de baby voor het eerst voelde bewegen, op 12 april 1638, was er ’s avonds een spetterend vuurwerk in Parijs om dit te vieren.
Op 5 september 1638 beviel Anna van een zoon, zoals een astroloog in januari reeds voorspeld had. Bij de geboorte had een andere astroloog uitgerekend dat de regering van deze toekomstige vorst lang, hard en gelukkig zou zijn.

Zijn jeugd
Toen Lodewijk slechts 5 jaar was, volgde hij zijn vader op. In realiteit namen zijn moeder en haar raadgever, kardinaal Mazarin, het regentschap op zich. Lodewijk kon onmogelijk veel zeggenschap hebben aangezien hij nog niet kon lezen of schrijven. Het schrijven werd hem snel bijgebracht en twee jaar later moest hij elke dag de geschiedenis van zijn voorvaderen aanhoren. Hij was 10 jaar toen het parlement van Parijs in opstand kwam tegen de belastingheffingen van Mazarin. Deze oppositie werd gekend onder de naam ‘fronde’. Het hof vluchtte voor deze oppositie en moest zelfs uit armoede de kroonjuwelen verpanden. De adellijke generaal Condé zou het oproer neerslaan maar voelde zich aan de kant geschoven na zijn daad en begon zelf opnieuw een oproer. Deze vernedering vanwege het Parlement en de adel zal in de ziel gegrift blijven van Lodewijk XIV.

Zijn kroning

Tijdens zijn ballingschap werd Lodewijk meerderjarig verklaard. Omwille van het oproer moest hij echter nog twee jaar wachten op zijn koningskroning. In 1654 zalfde de bisschop van Reims hem uiteindelijk tot koning. Omdat de bisschop deze kroning had uitgevoerd, verwierf hij hiermee een sacrale en helende macht. Het is zelfs zo dat hij deze macht ook zal gebruiken om op bepaalde feestdagen zieken te genezen door zijn zegenende handen op hen te leggen. Op zo’n dagen boden wel 1500 tot 2000 personen zich aan voor dit helende ritueel. De personen die in de rij stonden, waren vaak zelfs van buiten Frankrijk.
De bisschop gaf hem niet enkel helende handen maar ook een ring. Deze ring werd hem aan de linker middenvinger geschoven en stond symbool voor zijn huwelijk met Frankrijk. De onderdanen zagen in zijn figuur dan ook het hele, verenigde Frankrijk.

Waarom noemt men hem ook de zonnekoning?

Lodewijk XIV koos zelf in 1662 de zon als symbool. Hij had een grote fascinatie voor de zon en ook zijn devies ‘ Nec pluribus impar’ verwijst hiernaar. Vrij vertaald betekent het dan ook ‘ Boven de sterren verheven’. Al van zijn dertiende bleek hij de zon te adoreren. Als kind danste hij vaak als sterdanser in het hofballet. Hij was een opvallend goed danser maar nam het liefst de rol op van de rijzende zon. Wanneer hij dit deed, voelde hij zich als de Bijbelse koning David, die ook voor zijn volk danste.

Hij zag het koningschap als iets groots en nobel. Bovendien was het een bron van verrukking. Vandaar dat hij ook de zon nam als symbool die volgens hem dezelfde eigenschappen heeft.

Buiten de zon was hij eveneens gefascineerd door de vroegere Romeinse keizers. Hij vergoddelijkte ze. Na de fronde werd hij al juichend onthaald in Parijs. Hierop liet hij een standbeeld maken en plaatsen in Parijs waarbij hij afgebeeld werd als een halfgod in een Romeins gewaad.

De persoonlijkheid van Lodewijk XIV

Naar raadsmannen werd geluisterd

De Franse koning was geen genie maar werkte hard en stiptheid was voor hem van groot belang. Bovendien liet hij zich omringen door goede raadsmannen die hij met zorg had uitgekozen. Hij was ambitieus en luisterde enkel naar verstandig advies. Hij werd graag geraadpleegd van alles wat er gebeurde in zijn rijk en verbood de staatssecretarissen ook maar iets te ondernemen zonder hem te informeren en toestemming te vragen voor uitvoering van besluiten, het geven van vrijgeleide of paspoorten of dergelijke zaken.

L' état c'est Louis XIV

L’état c’est moi waren geen betekenisloze woorden toen hij ze uitsprak. Het was hoe hij dacht en door het leven ging. Tot in het kleinste detail waren zijn gang, houding en gelaat edel, groots en majesteitelijk.
Tijdens audiënties en ceremoniën maakte hij een zo’n grote indruk op mensen dat ze vaak in verwarring gebracht waren en niet goed meer wisten hoe ze moesten spreken.

Hij hield zoveel als mogelijk de staatsaangelegenheden geheim. Zijn ministers vertrouwde hij enkel de uitvoering van zijn plannen toe, ook al zaten ze in de raad. Hij deed dit enkel nadat hij die plannen reeds goed overwogen had en reeds een beslissing had genomen. Hij praatte met niemand anders over staatsaangelegenheden. Deze houding zorgde ervoor dat de buitenwereld duidelijk werd gemaakt dat deze vorst niet te beïnvloedden was, noch door zijn ministers, noch door andere wereldlijke leiders of vertegenwoordigers.

Meester in het veinzen!

Omgekeerd wou hij van alles op de hoogte zijn. Dit deed hij door steeds uit te horen wat zijn ministers, presidenten, rechters en dames wisten. De ministers konden hem inlichten over staatszaken, presidenten over de parlementen, rechters over de geringste voorvallen en de dames over de verhoudingen die er al dan niet waren. Hij werd beschouwd als een meester in het veinzen met de ogen van een vos.

Door al deze informatie waarover hij beschikte waren er maar weinig mensen die hij van naam niet kende. Hij wist eveneens onmiddellijk de gewoontes van deze persoon. Hij was heel scherpzinnig en had dadelijk iedereen door. Bovendien had hij een uitstekend geheugen en vergat nooit een naam of een gezicht, ook al had hij die maar eenmaal gezien of gehoord.

Het Franse Rijk

Absolutisme?

Het gezag van Lodewijk XIV werd als absoluut omschreven maar eigenlijk moet dit wat worden geduid in de tijd waarin hij leefde. Zo was er in die periode nog geen telefoon, internet, snelwegen of dergelijke waardoor informatie niet snel kon doorsijpelen naar het hof en omgekeerd. Dit zorgde ervoor dat de greep op de verre adel in de randgebieden van het rijk beperkter was.

Verschillende hertogdommen en graafschappen hadden zelfs hun eigen tolgrenzen en er waren wel 400 wetboekjes in voege. Deze wetboekjes waren uiteraard verschillend waardoor men, dus afhankelijk van het gebied waarin je de feiten pleegde, anders kon berecht worden.

Ook op gebied van taal was er een verschil. Zo sprak of verstond men niet altijd het Frans zoals het gesproken werd in Parijs. Wanneer iemand dus verhuisde naar een andere stad kon het zijn dat hij geconfronteerd werd met een taalprobleem. Ook werden er vaak andere gewichten of maten toegepast en werd er betaald met andere munten.
Toen Lodewijk XIV hier een einde aan wou maken stootte hij op privileges, vrijheden en rechten van standen, provincies en corporaties. Hij kon dit onmogelijk afschaffen. Het enige wat hij kon doen is ze proberen te controleren en als een soort van scheidsrechter op te treden om zo conflicten, waarin de belangen van de verschillende partijen botsten, te voorkomen.

De komst van intendanten

Lodewijk XIV schafte nieuwe staatsambten aan, de intendanten. Hiermee verstevigde hij wel de centrale greep. Een voorbeeld hiervan was het leger. Voor de komst van Lodewijk XIV was de koning afhankelijk van de wil van de adel om al dan niet mee te vechten. Deze adel kocht gewoon zijn functie af en was dus niet altijd even bekwaam. Lodewijk had het geld van de adel nodig dat hij verdiende door functies en titels te verkopen maar wou ook een degelijk leger die hem trouw was en waar hij altijd op kon rekenen. Vandaar de komst van de intendanten. Ze werden gekozen uit de burgerij en werden opgeleid tot beroepsofficieren. Deze beroepsofficieren werden lieu-tenant of plaatsvervangers van een kapitein of kolonel. Zo kon de adel blijven pronken met de titels maar werden ze officieel buiten spel gezet. Het beroepsleger van de koning bestond toen uit 175.000 man en kon in een mum van tijd aandikken tot 400.000 in oorlogstijd.

De intendanten waren niet enkel de ruggengraat van het leger maar ook van het rijk. Terwijl de adellijke gouverneurs in Versailles zaten bestuurden zij de provincies. De intendanten zaten processen voor, inden belastingen, zorgden voor de veiligheid, controleerden de staat van wegen, bruggen en havens. Ze ronselden soldaten en inspecteerden kanaalwerken. Zo werden de privileges van de adels op een effectieve maar wel dure manier omzeild.

Het paleis van Versailles

Toen kardinaal Mazarin stierf in 1661 besloot Lodewijk XIV een persoonlijk beleid te voeren. Dit persoonlijk beleid hield ook in dat hij zijn stempel wou drukken op het koninklijk jachtslot. Jules Hardouin-Mansart en Charles le Brun kregen dan ook de opdracht om het interieur en de nodige verbouwingen uit te voeren. De tuinaanleg was weggelegd voor André le Nôtre. Twintig jaar later zal de koning het koninklijk slot inpalmen als regeringscentrum.
Toen hij dit deed waren er 36000 arbeiders en 6000 paarden aan het werk, vooral in de tuinen. Niet enkel de koninklijke familie verbleef er maar ook de hele hofhouding. Dit getal liep al snel op, van 600 tot 4000 mensen.

Het leven aan het hof

Iedereen wou dicht bij de koning verblijven. Het leven aan het hof was dan ook een leven vol vertier. Men kaartte er voor grote sommen geld of men deed mee aan de jacht. Jachtstoeten telden wel zo’n 900 à 1000 honden. s’ Avonds genoot men van balletten, traktaties, vuurwerk of toneel.

Het hofleven verliep volgens de dagorde van de zonnekoning. Dat begon met het wekken, het opfrissen en het aankleden van de koning. Bij dit feit alleen al waren er 400 edellieden betrokken. De hooggeplaatsten boden de koning zijn hemd aan. Iedereen had zijn rolletje al was het maar toekijken.

Lodewijk at steeds in het openbaar en werd omringd door wel 20 knechten die toezagen hoe hij elke hap doorslikte. Bovenop de knechten had hij nog een publiek van nieuwsgierigen die graag zagen hoe hij at en hoe de adel hem diende volgens een strenge etiquette. Het schenken van wijn alleen al vergde vier personen die een ceremonie uitvoerden van wel 5 minuten. De schotels met eten werden gedragen door een edelman vanuit de keuken, die een halve kilometer verwijderd was van de tafel van de koning. De stoet van schotels en edellieden werd voorafgegaan door een deurwaarder, een voorproever en een hofmeester met daarachter nog eens 3 fuseliers.

Versailles, symbool voor grootsheid?
Het paleis met zijn vele ramen werd dan ook het symbool voor de grootsheid van Frankrijk onder Lodewijk XIV. Van buiten was het sober en classicistisch maar binnenin kon je heel wat barokke weelde bewonderen. De hoofdtoegangslaan alleen al is 122.5 m breed. Als je weet dat de Champs Elysées ‘maar’ 66 m breed is kan je het je wellicht beter voorstellen.

In de tuin tref je 1400 fonteinen en er werden zo’n 25.000 bomen aangeplant om zo een bos te creëren. Het (ver)bouwen van het paleis en het aanleggen van de tuin van Versailles kostte Frankrijk handenvol geld. Daarbovenop kwam de grote kost van het beroepsleger die samen met Versailles een financiële ruïne werd voor Frankrijk.

Het einde van Lodewijk

Ondanks zijn grandeur en wijs beleid was er toch een schaduwkant. De adel at uit zijn hand zolang hij voor hen een goede gastheer was. Door zijn verblijf in Versailles echter vervreemde hij van de bevolking van Parijs. De sfeer verkilde hierdoor en de Franse bevolking stond niet meer ten volle achter de koning.

Bovendien begon hij last te krijgen van lichamelijke kwalen. Heel wat mensen die hem lange tijd omringd hadden stierven , waaronder de dauphin. Het moet de vorst bitter gestemd hebben toen hij zelf stierf op 77-jarige leeftijd en hij zijn rijk moest overdragen aan een vijfjarige kleinzoon.