Ontwikkeling van de Habsburgse Nederlanden

Met het overlijden van de laatste mannelijke hertog van Bourgondië in 1477 kwamen de Bourgondische gebieden in handen van zijn twintigjarige dochter Maria van Bourgondië. In de gebieden die Maria in handen kreeg heerste veel onrust en onvrede en om haar hoofd boven water te houden trouwde ze een machtig man uit het Huis Habsburg, Maximiliaan I, de aartshertog van Oostenrijk. Toen Maria kort na haar huwelijk overleed kwamen de gebieden die eeuwen in handen van het Bourgondische Huis waren geweest in handen van het Huis Habsburg. Er brak voor de "Habsburgse" Nederlanden een geheel nieuwe periode aan die werd gekenmerkt door een strijd om de macht, het geloof en de handel. Tegen het einde van de vijftiende eeuw waren de Habsburgse Nederlanden de onderdrukking zat en kwamen massaal in opstand.

Inhoud

• Bourgondische Nederlanden
• Huis Habsburg
• Ontwikkeling Habsburgse Nederlanden
• De Nederlandse Opstand

Bourgondische Nederlanden

De grondlegger van het Bourgondische Huis was de eerste hertog van Bourgondië, Filips de Stoute. Filips had, net als veel leiders uit zijn tijd, een droom en dat was zijn hertogdom laten uitgroeien tot een nieuwe wereldmacht. In de jaren daarna werkte Filips hard aan het realiseren van zijn droom en het ene na het andere gewest werd aan de personele unie van Bourgondië toegevoegd. Toen het in de dertiende eeuw de beurt was aan Karel de Stoute om de leiding over de Bourgondische gebieden op zich te nemen kreeg hij het al snel aan de stok met de Franse koning Lodewijk XI. Karel plunderde de Bourgondische schatkist om de oorlog tegen Frankrijk te kunnen financieren maar vond helaas al spoedig de dood in de Slag bij Nancy. Na Karel's overlijden stond zijn dochter Maria voor de zware taak de Bourgondische gebieden bij elkaar te houden.

Huis van Bourgondië
Toen de Franse koning Jan II (1319-1364) overleed werden zijn gebieden verdeeld onder zijn zoons. Het hertogdom Bourgondië kwam in handen van zijn zoon Filips de Stoute (1342-1404) en Filips werd hierdoor stamvader van het Bourgondische Huis. Als zoon van een koning was Filips zich er terdege van bewust dat meer land ook meer macht betekende en hij begon al snel aan de uitbreiding van zijn gebieden. In de loop der jaren wisten Filips' opvolgers zijn uitbreidingen voort te zetten maar hoe meer gebieden er aan de personele unie werden toegevoegd hoe meer problemen dit met zich meebracht. Sinds 1337 waren Engeland en Frankrijk met elkaar in oorlog verwikkeld en dit deed de handel, in met name de Bourgondische Nederlanden, geen goed. Het gevolg was dat de hertogen van Bourgondië moesten schipperen tussen de Engelse, om hun handelsbelangen veilig te stellen, en de Franse, om hun landsbelangen veilig te stellen. Toen Karel de Stoute (1433-1477) aan de macht kwam werd hij gedwongen zijn handelscontacten met Engeland te verbreken om de vrede met Frankrijk te bewaren. Toen de Engelse legers kort daarop Frankrijk binnenvielen weigerde hertog Karel een kant te kiezen en verklaarde de Bourgondische gebieden neutraal. De "weigering" van Karel om de Franse troepen te helpen was tegen het zere been van de Franse koning Lodewijk XI (1423-1483) en toen de oorlog tussen Frankrijk en Engeland in 1453 werd beëindigd besloot koning Lodewijk XI wraak te nemen op Karel de Stoute.
Maria van Bourgondië (1457-1482)
Hertog Karel liet op zijn beurt de aanval van Lodewijk XI niet onbeantwoord. Hij plunderde de Bourgondische schatkist, stelde een groot Bourgondisch leger samen en stortte zich in de strijd. Helaas voor Karel vond hij al snel de dood in de Slag bij Nancy en koning Lodewijk XI maakte van deze onverwachte gelegenheid handig gebruik. Al snel na de dood van Karel marcheerde Lodewijk en zijn legers het hertogdom Bourgondië binnen. De dochter van Karel, Maria van Bourgondië (1457-1482), was net twintig toen ze te horen kreeg dat haar vader om het leven was gekomen in de Slag bij Nancy. Aangezien Maria, Karel's enige erfgenaam was rustte de zware taak om de Franse koning het hoofd te bieden op haar (jonge) schouders. Maria wist niet waar ze moest beginnen, haar Bourgondische leger was verslagen in de Slag bij Nancy en geld had ze niet meer door haar vaders greep uit de schatkist. Maria had de situatie niet meer in de hand en vroeg haar Staten-Generaal om hulp. De Staten-Generaal confronteerden Maria direct met de heersende onvrede in de Bourgondische Nederlanden en presenteerden haar een lijst met wensen en klachten. Ook gaf de Staten Maria te kennen dat ze bereid waren haar als vorstin van de Bourgondische Nederlanden te erkennen en haar strijd tegen Frankrijk financieel te ondersteunen, mits Maria op haar beurt de eisenlijst van de Staten-Generaal zou inwilligen.

Het Groot-Privilege

Maria had weinig keus en stemde al snel toe met de eisenlijst van haar Staten-Generaal. De afspraken die werden gemaakt werden vastgelegd in het zogenaamde Groot-Privilege en waren vooral gericht op het beperken van de centrale Bourgondische macht. Sinds de hertogen van Bourgondië aan de macht waren in de Bourgondische Nederlanden werd het inrichten van een centraal bestuur steeds belangrijker. De steden in de Nederlanden waren het hier niet mee eens omdat op deze manier hun handelsbelangen werden geschaad. Onder druk van de steden probeerden de Staten-Generaal de centrale macht via het Groot-Privilege te dereguleren en zo de macht weer terug te brengen naar de Provinciale-Staten. Een aantal afspraken uit het Groot-Privilege waren onder andere:

• Het was de vorst(in) niet langer toegestaan belastingen aan te passen, in te voeren of te heffen.
• De vorst(in) mocht zonder toestemming van de Staten-Generaal niet trouwen of een ander land en/of gebied de oorlog of vrede verklaren.
• Het Parlement van Mechelen werd gedwongen tot aftreden en alle Bourgondische ambtenaren werden vervangen door "Nederlandse" ambtenaren die werden gekozen door de Staten-Generaal. Tevens nam het nieuwe parlement zitting onder de naam (Hoge) Raad van Mechelen.
• De Algemene Rekenkamer in Mechelen werd gesloten omdat deze te veel onder Bourgondische invloed stond. De oude Rekenkamer in Den Haag werd in ere hersteld en nam de taken van de Mechelse Rekenkamer over.
• Alle regeringsbrieven dienden vanaf de invoering van het Groot-Privilege in het Nederlands te worden opgesteld. Hiermee werd de Franse taal van de Bourgondiërs uit de regeringskringen verdreven.

Na het tekenen van het Groot-Privilege keerde de rust onder de Nederlandse steden weer terug en Maria en haar Staten-Generaal stelden zichzelf een volgend doel; een machtige echtgenoot voor Maria vinden die de Franse koning Lodewijk XI kon verslaan. Aangezien er van Franse zijde weinig hulp te verwachten viel lieten Maria en haar Staten hun oog vallen op het machtige Huis Habsburg wat onder andere de leiding had over Duitsland en het Heilige Roomse Rijk.

Huis Habsburg

In de twaalfde eeuw werd er voor het eerst melding gemaakt over een nieuwe Zwitserse dynastie. Het betrof het Huis Habsburg wat zichzelf vernoemd had naar de gelijknamige plaats Habsburg. De leden van de dynastie wisten hun macht in razend tempo uit te breiden en rond de vijftiende eeuw waren veel vorsten afkomstig of lid van het Habsburgse Huis. Vanaf 1438 speelden de leden van het Huis een belangrijke rol in het Heilige Roomse Rijk aangezien de aankomende twee eeuwen vrijwel alle Rooms Duitse keizers uit dit Huis afkomstig zouden zijn. Toen Maria en haar Staten op zoek gingen naar een geschikte echtgenoot behoorde de Habsburgse dynastie tot de machtigste van Europa en het was dan ook niet verwonderlijk dat Maria juist in deze familie een geschikte echtgenoot vond. Maria had haar oog laten vallen op Maximiliaan I, de aartshertog van Oostenrijk én de zoon van de Duitse koning en latere Rooms Duitse keizer Frederik III. De Staten-Generaal keurden Maria's keus goed en ze trok richting Duitsland om koning Frederik III een verzoek te doen.

De hand van Maximiliaan I
Met de toestemming van haar Staten-Generaal op zak reisde Maria naar Duitsland en vroeg daar aan keizer Frederik III (1415-1493), geheel tegen de heersende gebruiken in, om de hand van zijn zoon Maximiliaan I (1459-1519). Keizer Frederik zag op zijn beurt een uitbreiding richting de Bourgondische Nederlanden wel zitten, want onder leiding van Maria bestonden deze nog steeds uit:

• De hertogdommen Bourgondië (al was deze in handen van de Franse koning), Brabant, Limburg en Gelre.
• De graafschappen van Lothier, Luxemburg, Artesië, Charolais, Vlaanderen, Henegouwen, Holland, Zeeland, Zutphen en de Franche-Comté (ook wel vrij Bourgondië genoemd).
• En het markgraafschap Namen.

Keizer Frederik en Maximiliaan stemden met het voorgestelde huwelijk in en op 19 augustus 1477 werden Maria en Maximiliaan in de echt verbonden. In opdracht van zijn vader Frederik bracht Maximiliaan een enorm Oostenrijks leger op de been en trok ten strijden tegen de Franse koning Lodewijk XI. In 1479 kwam er een einde aan de strijd tussen Bourgondië en Frankrijk toen Maximiliaan de Franse troepen wist te verslaan in de Slag bij Guinegate. Het huwelijk van Maria en Maximiliaan was in dat opzicht geslaagd en gelukkig schonk Maria haar man ook nog een opvolger: Filips de Schone (1478-1506). Na Filips volgde er nog een dochter: Margaretha van Oostenrijk (1478-1530) en een zoon Frans (1481) die helaas kort na zijn geboorte overleed. Met de geboorte van een opvolger en het verslaan van de Franse koning leek de toekomst van de Bourgondische Nederlanden in rustiger vaarwater te komen, maar toen Maria op vijfentwintigjarige leeftijd onverwachts overleed door een ongelukkige val van haard paard, bleek niets minder waar.

Habsburgse Nederlanden

Met het overlijden van Maria gingen haar titels over op haar vierjarige zoon Filips de Schone en kwam er na eeuwen een einde aan de Bourgondische heerschappij in de Nederlanden. Aangezien Filips als kleuter nog te klein was om zelf te regeren nam zijn vader Maximiliaan deze taak voor hem waar. Onder leiding van Maximiliaan gingen de Nederlanden een geheel nieuw tijdperk tegemoet wat begon met de verandering van de naam van Bourgondische - naar Habsburgse Nederlanden. De afspraken van het Groot-Privilege waren gemaakt voordat Maria met Maximiliaan trouwde en Maximiliaan was dan ook niet van plan om zich aan deze afspraken te houden. Geheel tegen de wil van de Staten-Generaal in ging Maximiliaan opnieuw de strijd met Frankrijk aan om het hertogdom Bourgondië te heroveren en schond hierbij meerdere afspraken uit het Groot-Privilege. De steden zagen hun handel weer in de knel komen en kwamen steeds meer in opstand. Onder druk van de steden besloten de Staten-Generaal Maximiliaan ter verantwoording te roepen maar dit bleek helaas zonder succes. Toen bleek dat de Staten-Generaal geen grip op Maximiliaan hadden nam het gewest Vlaanderen het heft in eigen handen. Ze legde contact met de Franse koning Lodewijk XI en zworen trouw aan de Franse kroon. In ruil voor hun trouw beloofde koning Lodewijk XI Vlaanderen te steunen bij een opstand tegen Maximiliaan.

Oorlog en vrede

Vlaanderen keerde zich, gesteund door Frankrijk, tegen Maximiliaan en weigerde nog langer om de door hem ingevoerde belastingen te betalen. Zonder de financiële steun uit Vlaanderen kon Maximiliaan zijn strijd tegen Frankrijk wel vergeten en hij startte direct de onderhandeling met het gewest. De onderhandelingen liepen al snel vast toen bleek dat Vlaanderen niet tot onderhandelen bereid was. Vlaanderen had maar één doel en dat was vrede tussen Maximiliaan en Frankrijk. Onder druk van Vlaanderen en de Staten-Generaal tekende Maximiliaan op 23 december 1482 de Vrede van Atrecht, maar onder protest. In de vredesovereenkomst verklaarde Maximiliaan dat hij geen verdere aanvallen meer tegen Frankrijk zou ondernemen en om Maximiliaan ook in de toekomst in toom te houden werd zijn dochter Margaretha van Oostenrijk verloofd met de Franse troonopvolger Karel VIII (1470-1498). Toen de Franse koning Lodewijk XI overleed bleek hoe boos Maximiliaan was over het verdrag wat hij onder dwang had moeten tekenen. Hij verzamelde een leger en nam wraak op Vlaanderen door de Vlaamse stad Gent met de grond gelijk te maken. Toen de opvolger van Lodewijk XI, Karel VIII, aan de leiding kwam verslechterde de band tussen Maximiliaan en Frankrijk nog verder toen Karel VIII het huwelijk van Maximiliaan met Anna van Bretagne (1477-1514) ongeldig liet verklaren en zelf met haar trouwde. Op deze manier zette Karel niet alleen Maximiliaan een hak maar wees hij ook zijn verloofde Margaretha van Oostenrijk (de dochter van Maximiliaan) de deur.

Ontwikkeling Habsburgse Nederlanden

In 1496 werd Filips de Schone meerderjarig verklaard en Maximiliaan trad af als regent van de Nederlanden. Filips was door zijn voornamelijk "Nederlandse" opvoeding van mening dat het Nederlands handelsbelang boven het algemene Habsburgse belang moest worden gesteld. En deze instelling maakte hem al snel geliefd onder zijn bevolking. In hetzelfde jaar dat Filips officieel de leiding over de Nederlanden in handen kreeg stapte hij ook in het huwelijksbootje met Johanna van Castilië en Aragón. Toen Johanna's broer plotseling overleed maakte dit Filips en Johanna, na enige strijd met hun (schoon)vader Ferdinand II van Aragón, tot koning en koningin van Castilië. Helaas overleed Filips de Schone al kort na zijn kroning en het regentschap van de Nederlanden kwam opnieuw in handen van Maximiliaan. Deze had het op zijn beurt te druk met zijn Heilige Roomse Rijk en stelde zijn dochter Margaretha van Oostenrijk aan als landvoogdes van de Nederlanden.

Filips de Schone (1478-1506)
Na het overlijden van zijn vrouw Maria bleef Maximiliaan alleen achter met twee kleine kinderen. Aangezien een man met zijn status het veel te druk had om zich met de opvoeding van zijn kinderen bezig te houden bracht hij Filips onder bij zijn oma Margaretha van York (1446-1503). Zijn dochter, Margaretha van Oostenrijk, was door het tekenen van de Vrede van Atrecht verloofd met de Franse troonopvolger en ging per schip richting het Franse hof om in de leer te gaan als toekomstig koningin. Filips' oma Margaretha woonde in Mechelen, het voormalig centrum van de Nederlanden, en Filips kwam tijdens zijn opvoeding veelvuldig in contact met de adellijke elite van zijn toekomstige gebieden. Door de invloed van de adel op zijn jeugd was Filips, net als veel van zijn onderdanen, de mening toegedaan dat het handelsbelang van de Nederlanden boven het algemene Habsburgse belang moest worden gesteld. In tegenstelling tot zijn vader Maximiliaan riep Filips de Staten-Generaal regelmatig tezamen om overleg te plegen of wetswijzigingen voor te stellen. Hij vergrootte zijn populariteit verder toen hij niet alleen de strijd met de nieuwe Franse koning Karel VIII wist te stoppen maar ook de banden met het Franse koningshuis wist te herstellen door Vlaanderen als Frans leen te erkennen.

Koning van Castilië

In 1493 keerde Margaretha van Oostenrijk weer terug naar de Nederlanden nadat haar verloofde, de Franse koning Karel VIII, haar had afgewezen en was getrouwd met Anna van Bretagne. Maximiliaan besloot hierop voor zijn beide kinderen een huwelijk te arrangeren met de kinderen van Ferdinand II (1452-1516), koning van Aragón en Isabella I (1451-1504), koningin van Castilië. Maximiliaan en het Spaanse (de gebieden Castilië en Aragón vormden de basis voor het Spaande koninkrijk) koningspaar werden het al snel eens en in 1496 stapte, tijdens een zogenaamd dubbelhuwelijk, Filips de Schone in het huwelijksbootje met Johanna van Castilië en Aragón (1478-1497) en zijn zus Margaretha huwde de broer van Johanna, Johan van Castilië en Aragón (1478-1497). Helaas voor Margaretha overleed haar man Johan vijf maanden na de huwelijksdag aan de gevolgen van tuberculose zonder een erfgenaam achter te laten. Deze droevige gebeurtenis bracht voor Filips één groot voordeel met zich mee. Na het overlijden van Johan en de oudste zus van Johanna, was Johanna nu de volgende in lijn voor de Spaanse troonopvolging. Toen in 1504 Johanna's moeder, Isabella van Castilië, overleed werden Filips en Johanna hiermee officieel koning en koningin van Castilië. Helaas was (schoon)vader Ferdinand II het niet eens met de vererving. De oude man kon het niet verkroppen dat zijn Spaanse koninkrijk door deze vererving in handen van het Huis Habsburg viel. Na het overlijden van zijn vrouw benoemde Ferdinand II zichzelf dan ook als regent van Castilië en regeerde op oude voet verder. Een strijd tussen Filips en zijn schoonvader was het gevolg en uiteindelijk besloot de Spaanse Cortes (Spaanse hofraad) tussen beiden te komen. Zij wezen Filips aan als koning van Spanje aan de zijde van zijn vrouw koningin Johanna.

Johanna de Waanzinnige
Vanaf het moment dat Johanna en Filips elkaar leerden kennen was het liefde op het eerste gezicht. Johanna was stapelgek op haar man en reisde hem overal achterna. Helaas was Johanna niet erg sterk qua geestelijk gestel en tijdens haar huwelijk had ze meerdere keren last van kleine zenuwinzinkingen. Toen Johanna's geliefde Filips kort na de kroning onder verdachte omstandigheden overleed ging Johanna steeds vreemder gedrag vertonen. Het begon met haar weigering om haar man te begraven. In plaats van een begrafenis liet Johanna Filips balsemen en opbaren in een loden kist en overal waar ze ging nam ze Filips in zijn loden kist met zich mee. Daarnaast stond de kist standaard op haar slaapkamer zodat ze elke ochtend bij het ontwaken meteen kon kijken of Filips al weer tot leven was gekomen en elke ochtend wachtte Johanna opnieuw een grote teleurstelling. Uiteindelijk wist haar vader Ferdinand II Johanna te overtuigen van het feit dat Filips begraven moest worden en na lange tijd gaf ze eindelijk toe. Ferdinand liet Johanna daarna opsluiten en haar zes kinderen: Eleonora (1498-1558) - Karel V (1500-1558) - Isabella (1501-1526) - Ferdinand (1503-1564) - Maria (1505-1558) en Catharina (1507-1578) werden bij familie ondergebracht of bij andere vorstenhuizen indien ze waren uitgehuwelijkt.
Karel V (1500-1558)
De oudste zoon en opvolger van Filips en Johanna was Karel V. Helaas was de kleine Karel pas zes jaar oud en zelf niet in staat om te regeren toen zijn vader overleed. Wederom was het opa Maximiliaan die het regentschap over de Nederlanden op zich nam, maar aangezien Maximiliaan in zijn hoedanigheid als Rooms Duitse keizer, het veel te druk had zich met de Nederlanden te bemoeien stelde hij zijn dochter en Karel's tante, Margaretha van Oostenrijk, aan als landvoogdes van de Nederlanden. Karel, die van huis uit officieel Karel van Luxemburg heette, werd op zijn zesde wel officieel de landsheer van de Nederlandse gewesten en in 1516 werd hij gekroond tot koning Karel I van Spanje. Drie jaar later kreeg Karel naast zijn titel koning Karel I van Spanje ook nog de titel Rooms Duitse keizer toebedeeld maar onder de naam Karel V. Omdat de keizerlijke titel de hoogste van al zijn titels was ging Karel van Luxemburg uiteindelijk de geschiedenisboeken in als keizer Karel V. Aangezien zijn vele verplichtingen had Karel V het, net als zijn opa Maximiliaan, te druk om zich actief met de Nederlanden bezig te houden en hij vroeg zijn tante Margaretha van Oostenrijk al snel na zijn aanstelling om weer aan te treden als landvoogdes.
Margaretha van Oostenrijk (1480-1530); Landvoogdes der Nederlanden
Toen opa Maximiliaan werd aangewezen als regent van Karel V vroeg hij zijn dochter Margaretha van Oostenrijk om landvoogdes van Karel's gebieden te worden. Margaretha accepteerde haar vaders verzoek en koos als huis het Hof van Savoye in Mechelen. Margaretha stond in haar manier van leiding geven volledig in dienst van het Habsburgse Huis en hield de Staten-Generaal buiten haar beslissingen. Ze steunde haar neef Karel V door dik en dun en had zelfs een grote vinger in de pap bij zijn verkiezing tot keizer van het Heilige Roomse Rijk. Het was de steden in de Nederlanden al snel duidelijk dat het beleid van Filips de Schone definitief tot het verleden behoorde en de onrust nam gestaag toe. Ondanks de toenemende onrust stond het algemene beleid van Margaretha bekend als gematigd en onder haar beheer heerste er relatieve rust en een toenemende welvaart. Daarnaast ging Margaretha verder waar haar broer Filips de Schone was gestopt met het samensmelten van de Nederlanden tot één geheel. Margaretha wist de gewesten Friesland en Groningen onder Habsburgs beheer te brengen en op een paar kleine gewesten na was de samensmelting van Nederland zo goed als compleet. In de periode dat Margaretha aan de macht was in de Nederlanden kwamen er ook een aantal nieuwe stromingen binnen het christendom opgang die met name Karel V een doorn in het oog waren.
Maria van Hongarije (1505-1558); Landvoogdes der Nederlanden
In 1530 kwam een einde aan de heerschappij van Margaretha toen zij overleed op tweeënvijftigjarige leeftijd. Karel V had het nog steeds veel te druk met allerlei andere werkzaamheden en vroeg zijn jongere zus Maria van Hongarije om landvoogdes te worden. Maria wilde haar broer heel graag dienen maar had ook haar twijfels of ze geschikt was om deze belangrijke positie op zich te nemen. Nog voor Maria één jaar oud was had haar opa Maximiliaan een goed huwelijk voor haar weten te sluiten met de troonopvolger van Hongarije en Bohemen, Lodewijk II (1506-1526). Als gevolg van deze verloving was Maria opgeroeid aan het Hongaarse hof en wist hierdoor vrijwel niets over de Nederlanden. Uiteindelijk woog het belang om haar broer te helpen het zwaarst en Maria vestigde zich, in tegenstelling tot haar voorgangers, in het oude kasteel van de Bourgondiërs in Brussel. Maria verplaatste hiermee het centrum van de Nederlanden van Mechelen naar Brussel. Maria nam haar taak als landvoogdes uiterst serieus en zorgde ervoor dat de Nederlanden zowel bestuurlijk als territoriaal gezien een geheel werden. Daarnaast maakte ze zich doorlopend zorgen over de Franse dreiging die ze het hoofd moest bieden en drong er meerdere malen bij haar broer Karel op aan dat hij preventief de aanval op Frankrijk moest openen. Karel vond daar en tegen dat een vrouw zich niet met oorlogsvoering of politiek moest bemoeien en sloeg haar advies in de wind. Enige tijd na de waarschuwing van Maria vielen de Franse troepen de Nederlanden binnen en Maria verbaasde vriend en vijand door tijdens het beleg van Metz zelf het slagveld op te galopperen om haar broer Karel te steunen in zijn strijd tegen de Franse koning. Maria stond bekend om haar grote intelligentie en ze deed hard haar best om de gewoonten en gebruiken van de Nederlanden te leren kennen. Maar ondanks alle moeite die ze deed bleef ze van Huis uit een Habsburgse die, net als veel van haar voorgangers, de belangen van Habsburgse dynastie boven die van de Nederlanden stelde.

De Nederlandse Opstand

Sinds de eerste hertog van Bourgondië diverse Nederlandse gebieden aan zijn personele unie wist toe te voegen was het gedaan met de bestuurlijke vrijheid van de Nederlanden. Omdat de Bourgondische gebieden een enorme omvang hadden was er grote behoefte aan enige vorm van centraal bestuur en aan dit verzoek werd al snel voldaan. De Nederlandse steden waren in tegenstelling tot de Bourgondiërs helemaal niet blij met deze centrale bemoeienis omdat het centrale bestuur vooral naar het grote geheel keek en daarbij de Nederlandse handelsbelangen volledig uit het oog verloor. Met de komst van de leiders van het Huis Habsburg nam de belangrijkheid van het centrale bestuur nog verder toe en de macht van de lokale bestuurders in de Nederlanden verder af. Toen er vanaf de veertiende eeuw ook nog bemoeienis vanuit Habsburgse kant kwam met het geloof dat de inwoners van de Nederlanden moesten belijden was voor de Nederlanden de maat vol.

Geloof

Gedurende de middeleeuwen was het geloof van groot belang voor de inwoners van de Nederlanden en in het christendom was vooral het katholicisme erg populair. Andere geloofsovertuigingen of -meningen waren nog vrijwel onbekend en discussie over welk geloof leidend hoorde te zijn was de Nederlanden tot nog toe bespaard gebleven. Maar toen in de veertiende eeuw de Moderne Devotie op gang kwam, kwam hier al spoedig verandering in. De Moderne Devotie vond niet veel volgelingen in de Nederlanden maar veel inwoners werden voor het eerst met het feit geconfronteerd dat er ook op het gebied van het geloof een keuze bestond. Na de Moderne Devotie kwam het protestantisme in opkomst en hier konden met name veel noordelijke inwoners van de Nederlanden zich goed in vinden. Het protestantisme was een schop tegen het zere been van de zwaar katholieke Karel V die met lede ogen toezag hoe het geloof aan aanhangers won in zijn Nederlandse gebieden. Om een einde aan het protestantisme te maken trad Karel V met harde hand op. Hij vaardigde in 1550 een plakkaat (wetsverordening) uit die korte tijd later de bijnaam het Bloedplakkaat zou krijgen. Karel V liet door middel van het plakkaat weten dat het verboden was om:

• Ketterse boeken en/of afbeeldingen te bezitten, te schrijven, te verspreiden of te drukken.
• Ketterse of tegendraadse religieuze bijeenkomsten bij te wonen.
• Ketters in huis te hebben of onderdak te bieden.
• Een ander of tegendraads geloof te prediken

Voor eenieder die zich niet aan de regels van het plakkaat hield volgde de doodstraf door middel van de brandstapel. In de noordelijke gebieden waar de macht van Karel en zijn landvoogdes Maria van Hongarije een stuk kleiner was werden de regels met betrekking tot het plakkaat vrijwel niet nageleefd of gecontroleerd, maar in het zuiden van de Nederlanden was het andere koek. Omdat in het zuiden onder andere de regering gevestigd was werd er hier veel strenger toegezien op de naleving van het plakkaat en onder leiding van Karel werd er zelfs een inquisitie aangesteld die met hun schrikbewind er voor diende te zorgen dat de burgers zich zouden gedragen als trouwe katholieken.

Economie

Hoe harder Karel V de ketters aanpakte des te minder geliefd maakte hij zich bij zijn Nederlandse bevolking. Naast de Nederlandse handelsbelangen die voortdurend werden geschaad door hun vorst kregen de Nederlanders nu ook nog eens een geloof opgedrongen waar ze niet op zaten te wachten. De onrust nam in alle hevigheid toe en om de spanning nog verder op te voeren raakte de economie ook nog in het slob. De grootste boosdoener van de economische malaise was keizer Karel V. Door de vele oorlogen die hij had gevoerd als koning van Spanje was het land in de financiële problemen geraakt en werd in de jaren daarna meerdere keren failliet verklaard. Het Spaanse faillissement had haar uitwerking op de gehele handel in Europa en zo ook op die van Nederland. Naast het Spaanse faillissement veroorzaakte Karel ook nog ruzie met Engeland en Frankrijk en vooral de ruzie met Engeland trof de Nederlanden hard. Vlaanderen, die volledig afhankelijk was van haar lakennijverheid, kwam ernstig in de financiële problemen toen Engeland de wolhandel met Nederland stop zetten ten gevolge van het conflict met Karel V. Toen de Nederlanden en Frankrijk in 1564 ook nog werden getroffen door een zeer zware winter mislukten grote delen van de oogst en de honger nam langzaam toe. De honger, de strijd om het geloof en de ruzie met Engeland en Frankrijk waren voor de Nederlanden genoeg om massaal in opstand te komen tegen hun vorst Karel V.