Jan van Galen, een bekende vlootvoogd uit de 17e eeuw

Jan van Galen was een Nederlandse gezaghebber van een groep schepen. Hij werkte voor de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, die toen nog bestond uit acht onafhankelijke provincies. Wanneer hij precies geboren is, is niet helemaal bekend. Waarschijnlijk is dit ergens in 1604 geweest in Duitsland, in de stad Essen. Hij kreeg een heldenstatus toebedeeld en ligt begraven in de Nieuwe Kerk van Amsterdam.

Inhoud

• Beginjaren 1604 - 1640
• Veroveringen door Jan van Galen 1631 - 1639
• Levensloop 1640 – 1650
• Eerste Engelse Zeeoorlog 29 mei 1652 - 8 mei 1654
• De laatste dagen van Jan van Galen

Beginjaren 1604 - 1640

Jan van Galen werd als eerste geboren in het gezin van vader Johan van Galen en moeder Agneta Hekkings. Hij begon al vroeg met werken op zee en kwam op jonge leeftijd als matroos in dienst, maar klom al snel hogerop. Hierdoor was hij op zijn 26e al aanvoerder van een schip. In 1627 trouwde hij met Helena Pieters, maar het was een kort huwelijk, want Helena stierf in 1630. Jan van Galen besloot in dit jaar om op zee te gaan werken en mee te strijden voor zijn land. Hij kwam in 1630 in dienst als particuliere kapitein bij het VOC (Verenigde Oost Indische Compagnie). De VOC was een particuliere instelling die oorlogsschepen ter beschikking stelden aan de Admiraliteitscolleges van de Republiek, nu bekend als de marine. Jan van Galen streed toen mee bij de Nederlandse oorlogsvloot van Amsterdam. Van 1631 tot 1638 werkte hij op een konvooidienst, hij begeleide en beschermde een groep schepen in Het Kanaal en de Oostzee.

Veroveringen door Jan van Galen 1631 - 1639

Tijdens zijn dienst op de konvooidienst heeft Jan van Galen een aantal successen behaald en hij heeft zelfs een gouden onderscheiding gekregen in 1633, omdat hij twee schepen met hun kapitein heeft veroverd. Deze kapers waren van Franse nationaliteit en probeerden vanuit Duinkerke, Oostende of Nieuwpoort vijandige schepen aan te vallen en hun lading te veroveren. Jan van Galen heeft twee van deze Duinkerkse kapers veroverd. Niet elke verovering was echter een succes. In 1636 heeft hij een Duinkerkse kaper veroverd in Engeland, maar hiervoor werd hij wel gevangengenomen. Hij heeft een paar maanden vastgezeten en is uiteindelijk met veel pijn en moeite en na lange gesprekken weer vrijgelaten.

31 oktober 1639 - Zeeslag bij Duins

In 1639 was er een strijd gaande tussen de Spaans-Portugese vloot en de Nederlandse vloot. De Spaanse vloot zocht toen steun bij Engeland en Jan van Galen werd ingezet door admiraal Maarten Tromp om te bemiddelen en te onderhandelen met de Engelsen die neutraal waren ten opzichte van beide partijen. Dit had echter geen succes, waarop de strijd losbarstte op 31 oktober 1639. Onder aanvoering van admiraal Maarten Tromp, viceadmiraal Witte de With en commandeur Joris van Cats werd deze strijd gewonnen door de Nederlandse vloot. Jan van Galen heeft in deze zeeslag de Santa Tereza aangevallen, een ander groot schip laten zinken en hij heeft een ander schip overmeesterd en de lading tot zich genomen.

Levensloop 1640 – 1650

Jan van Galen heeft zijn hele leven op zee gewerkt. Maar hij voer niet overal, zoals andere kapiteins die in dienst waren van de VOC. Zijn werkgebied was hoofdzakelijk de Oostzee, de Middellandse Zee en het Kanaal. De Oostzee ligt tussen Zweden, Finland, Polen, Duitsland, Denemarken en de Baltische Staten. De Middellandse Zee ligt tussen Zuid-Europa, West Azië en Noord-Afrika en het Kanaal is eigenlijk een zeestraat tussen Groot-Brittannië en Frankrijk. Op deze wateren heeft hij de laatste 13 jaar van zijn leven doorgebracht.

1644 - Ruzie met Witte de With

Tijdens de oorlog tussen Denemarken en Zweden van 1643 – 1645 wilde de koning van Denemarken meer tol vragen voor het varen door de Sont naar de Oostzee. Omdat deze route zeer belangrijk was voor de Nederlandse handel kreeg Witte de With in juli 1644 opdracht van hogere hand om de blokkade van Deense schepen in de Sont te doorbreken. Met een gewapend konvooi van 42 schepen, onder leiding van admiraal Witte de With, voer Jan van Galen mee als particuliere kapitein met zijn schip de Goude Maen als ‘schout-bij-nacht’, dit betekende dat hij derde in rang was. Hij was nog steeds niet in dienst bij de marine en vond dus ook dat hij niet hoefde te luisteren naar Witte de With. Ook liet hij zich niet minderwaardig behandelen. Hierover ontstond er een grote ruzie. Jan van Galen haalde uiteindelijk zijn vlag naar beneden, trapte erop en liet zo zijn ongehoorzaamheid zien. Hij werd gearresteerd door de rechtbank van de vloot (krijgsraad) en in Kopenhagen, de hoofdstad van de tegenstander, aan land gebracht. Aan de Denen werd gevraagd om Jan van Galen vast te houden tot Witte de With weer terugkwam. Het was een beetje een rare situatie en het Deense hof wist hier niet zo goed mee om te gaan. Een Franse gezant heeft toen bemiddeld en uiteindelijk besloten om Jan van Galen vrij te laten.

1644 - 2e huwelijk

Na het overlijden van zijn eerste vrouw in 1630 is Jan van Galen een tijdlang alleen gebleven. Jaren later ontmoette hij een andere vrouw, Maria van Cracau, waar hij op 16 april 1644 in Denemarken mee trouwde. Maria was toen 27 jaar en Jan van Galen 40 jaar.

1648 - 1650 Barbarijse zeerovers

Tijdens deze periode was Jan van Galen nog steeds in dienst van de particuliere instelling en nam hij actief deel in de strijd tegen de Barbarijse zeerovers. Dit waren Noord-Afrikaanse zeerovers en stonden bekend als de schrik van de Middellandse Zee. In 1649 ging Jan van Galen met zijn schip de Goude Maen strijden tegen deze zeerovers. Hij voer als commandeur en kreeg Isaac Sweers mee, een marineofficier in opleiding (adelborst). In een verslag van 5 april 1949 geschreven door Isaac Sweers staat dat Jan van Galen op deze reis in de baai van Cadiz (een havenstad in Zuid-Spanje) werd overvallen door Spaanse boeven, terwijl hij onderweg was naar zijn schip in een sloep. Hij had 4000 gulden bij zich die hij verdiend had met het verkopen van Moorse kapers als slaaf. Ondanks dat Jan van Galen wist dat zijn bemanning niet gewapend was, koos hij voor de strijd en weigerde hij het geld af te geven. Alle bemanningsleden werden in dit gevecht neergestoken. Isaac Sweers raakte zwaargewond door twee steekwonden. Jan van Galen kreeg elf steekwonden. Het geld werd later teruggevonden door de Spaanse overheid en de daders kregen uiteindelijk de doodstraf, ze kwamen door ophanging om het leven. Jan van Galen moest lang herstellen van zijn steekwonden en besloot in 1950 te stoppen met werken. Hij had met al zijn overwinningen en behaalde successen veel geld verdiend en prijzen gewonnen. Hij verliet de zeedienst en ging rentenieren.

Eerste Engelse Zeeoorlog 29 mei 1652 - 8 mei 1654

Het rentenieren van Jan van Galen heeft niet lang geduurd, want op 13 juli 1652 werd hij door de Staten-Generaal gevraagd om het commando over te nemen van een kleine groep oorlogsschepen (flottielje) in de Middellandse Zee, onder het bevel van Joris van Cats. De Engelse-Nederlandse Oorlog was toen al een paar maanden aan de gang en kwam voort uit een handelsconflict. De handel van Engeland en Nederland liep namelijk erg goed. Maar Spanje en Frankrijk verloren veel macht, omdat het economisch niet zo goed ging, toch waren dit ook belangrijke handelslanden. Engeland heeft vervolgens aan Nederland gevraagd om te strijden tegen de Fransen en Spanjaarden en ze te verjagen uit het zeegebied, maar Nederland weigerde dit verzoek, uit angst voor aanvallen van Frankrijk. De Engelse waren hier erg boos over en zo ontstond deze eerste Engelse Zeeoorlog.

De groep oorlogsschepen, waarvoor Jan van Galen was gevraagd, had als doel om de Engelse Levantvloot tegen te houden, zodat ze niet naar huis konden varen. Jan van Galen ging dus in op het verzoek van de Staten-Generaal om mee te strijden in deze oorlog, maar wilde weer niet in dienst komen bij de officiële marine, hij stond hier negatief tegenover en wilde niet van zijn principe afwijken. Zo kwam hij weer de zeevaart in als particulier.

Jan van Galen verwees nog wel even naar zijn ruzie met Witte de With in 1645. Hij kreeg als antwoord hierop, speciale opdrachten mee voor Joris van Cats en Cornelis Tromp, waarin stond dat ze beiden Jan van Galen gehoorzaam moesten zijn. Deze Eerste Engelse Zeeoorlog werd volledig op zee uitgevochten tussen de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden en het Engelse Gemenebest en kent uiteindelijk acht zeeslagen. Deze Engelse Zeeoorlog eindigde op 8 mei 1654 met als resultaat het tekenen van het Verdrag van Westminster. Jan van Galen deed ook mee met twee andere zeeslagen tijdens deze oorlog.

Zeeslag bij Elba

Jan van Galen was ondertussen zeer bekend als bestrijder van Duinkerkers en Algerijnse zeerovers en zijn naam was groot onder de schepen, ook het varen op de Middellandse zee was hem eigen. Hij wilde graag deelnemen aan deze zeeslag, om te vechten voor zijn land en vertrok over land naar Italië. Toen hij uiteindelijk in Livorno aankwam, nam hij direct het bevel over een aantal schepen van de Nederlandse oorlogsvloot. Jan van Galen verspilde geen tijd. Hij veroverde het schip de Phoenix en verjaagde een gedeelte van de Engelse vloot in onpartijdige havens van Porton Longone en Livorno in. Hij liet zes schepen achter om de haven af te sluiten en ging vervolgens met tien schepen naar de Westkust van Italië, om daar Badiley op de wachten. Op 26 September zag hij de vijandelijke schepen tussen Elba en Monte Cristo. De eerste dag werd er heen en weer geschoten vanuit de verte, maar de tweede dag werd er zwaar gevochten. Een paar schepen van de Nederlandse vloot raakten beschadigd, want Badiley verdedigde zich goed, maar uiteindelijk moest hij vluchten nadat er brand uitgebroken was op zijn schip.

Jan van Galen achtervolgde Badiley, maar het lukte de Engelsen om in de haven van Porto Longone te komen. Jan van Galen bereikte ook de haven en wilde Badiley aanvallen, maar werd hierin gehinderd door de koning van Spanje. Elba hoorde namelijk bij Spanje en de neutraliteit van de havens mocht niet geschonden worden. Om te laten zien dat zijn waarschuwing ernst was, zette de koning van Spanje zwaar geschut op het strand. Hierop kwamen de kapiteins van beide landen bij elkaar op bezoek. Na goede gesprekken kwam er een wapenstilstand, en konden beide landen hun kapotte schepen maken. Gewonde mannen werden verzorgd en de doden werden begraven.

Ondanks alle vriendelijkheid en beleefdheid van de Engelsen bleef Jan van Galen de Engelsen bedreigen, maar wist niet zo goed hoe hij moest handelen, omdat hij bang was voor een oorlog tussen de Republiek en Spanje en hij wilde ook niet dat Livorno moeite zou krijgen met Nederland. Over deze twijfeling schreef Jan van Galen een brief aan de Staten-Generaal met daarin de vraag om nieuwe instructies. Tijdens het wachten op antwoord, voer hij eind September 1652 verder naar Livorno, terwijl hij een aantal schepen achterliet bij Elba.

Zeeslag bij Livorno

Appleton lag in de haven van Livorno en Badiley in de haven van Porto Longone, beiden ingesloten door de Nederlandse vloot en konden gescheiden van elkaar, niets tegen Jan van Galen beginnen. In november kreeg Jan van Galen antwoord van de Staten-Generaal, waarin stond dat ze zijn afwachtende houding erg kwalijk namen. Ze vonden dat hij op Elba veel doortastender had moeten zijn. Hij kreeg niet echt nieuwe instructies, maar Jan van Galen moest wel veel schade blijven aanrichten bij de Engelsen. Hij moest de Engelsen in Livorno met rust laten, maar hoefde de anderen niet te respecteren. Hierop reageerde Jan van Galen gekwetst terug, hij verdedigde zichzelf voor zijn gedrag op Elba, en vroeg of hij teruggeroepen kon worden uit deze zeeslag. Ook had hij weer last gekregen van oude wonden en was tijdens deze zeeslag door een splinter geraakt in zijn rug en had hier erg veel last van.

Op 30 november kwam er een einde aan deze rust toen de Engelsen hadden besloten om de Phoenix terug te veroveren, ze slaagden hierin en lieten het schip uit de haven komen. Deze actie had grote gevolgen, want de neutraliteit van de havens was nu geschonden door de Engelsen. Appleton werd gearresteerd en de Spaanse koning diende een aanklacht in bij Badiley. Ook stuurde hij naar de Staten-Generaal een brief met zijn excuses. Badiley heeft Appelton als gevangene naar de krijgsraad op Elba gebracht. Appleton werd veroordeeld, maar kreeg toch toestemming om tot nader orders zijn bevel weer over te nemen op zijn schip de Leopard.

De koning van Spanje was het ondertussen zat dat zijn havens zo lang bezet waren dat er geen handel mogelijk was, dat hij de Engelsen een keus gaf. Ze moesten de Phoenix weer teruggeven aan de Nederlandse vloot of ze moesten de havens ontruimen. Appleton koos voor het laatste en had een plan om Jan van Galen aan te vallen. Badiley zou ook de haven verlaten en Appleton zou Jan van Galen aanvallen, waarbij Badiley hem zou bijstaan, maar uiteindelijk is dit niet gebeurd. Appelton werd verslagen tijdens een heftige strijd en Badiley vluchtte weg. De slag van Livorno werd uiteindelijk gewonnen door de Nederlandse Vloot onder commando van Jan van Galen. Deze slag leidde tot de Nederlandse overheid in de Middellandse Zee.

De laatste dagen van Jan van Galen

Tijdens de zeeslag van Livorno raakte Jan van Galen ernstig gewond, doordat een kogel die afgevuurd was van het schip de Bonaventura zijn onderbeen zodanig beschadigde, dat chirurgen zijn onderbeen ter plekke amputeerden. Zo dapper als hij was, doorstond hij deze pijn en sprak hij de woorden “het is niet moeilijk om tijdens de overwinning te sterven voor het vaderland”. Na deze amputatie, hoewel hij verzwakt was door het bloedverlies, bleef hij het bevel voeren over de schepen. Toen hij hoorde dat Appleton verslagen was, gaf hij opdracht om Badiley achterna te gaan, maar deze was ondertussen gevlucht. Hierna keerde de Nederlandse vloot terug naar Livorno en werd Jan van Galen aan land gebracht. Hij werd verzorgd door een Nederlands gezant, Peter van der Straaten, maar helaas werd zijn toestand steeds slechter vanwege een bloedvergiftiging. Jan van Galen overleed 9 dagen later, op 23 maart 1653. Zijn lichaam werd gebalsemd en met het schip de Haarlem is Jan van Galen naar Amsterdam gebracht.

Tot Slot
Jan van Galen was een man van principe. Zo weigerde hij zijn hele leven om in dienst te gaan bij de marine en nam dus ook géén bevelen aan van bevelhebbers van de marine. Door zijn deskundigheid en bedrevenheid en grote successen werd hij toch vaak als scheepskapitein ingehuurd. Op deze manier kon hij wel eisen stellen, waardoor hij de macht kreeg over de oorlogsvloot van de Republiek. Hij werd naast vele andere helden en beroemdheden begraven in de Nieuwe Kerk in Amsterdam. Willem de Keyser en Rombout Verhulst, twee beeldhouwers maakten in 1656 een praalgraf, in opdracht van Jacob van Campen. Zijn grafdicht luidt:

“” Hier leit in 't Graf van Eer den dapperen Van Galen,
Die eerst ging buit op buit Kastiliën afhalen,
En, met een Leeuwenhert, nabij 't Toskaensche strant,
De Britten heeft verjaegt, verovert en verbrandt".