De post in de tijd van de Romeinen

Het eerste en zeer prille begin van de Nederlandse postgeschiedenis ligt in de tijd van de Romeinen. De lage landen stelden in deze tijd in politiek en intellectueel opzicht weliswaar nog weinig voor, maar doordat de helft van het tegenwoordige Nederland onderdeel van het Romeinse rijk geworden was, vond het eerste postvervoer er al vroeg plaats. De Romeinen staan daarmee aan de basis van het Nederlandse briefverkeer. Zowel wat betreft het woord ‘post’ als wat de organisatie van het postverkeer betreft liggen bij hen namelijk de wortels van het huidige idee van post versturen. De Romeinen drukten dus een stevig stempel op wat het Nederlandse briefverkeer zou worden.

Waar komt het woord ‘post’ vandaan?

De post is al zo oud als de weg naar Rome. Het woord ‘post’ is namelijk afgeleid van het Latijnse woord ‘posita’. Dat waren plaatsen waar koeriers langs hun route konden overnachten en waar paarden gewisseld konden worden. Een brief moest namelijk soms een erg lange reis door het Romeinse Rijk afleggen. De keizer verzond immers vele brieven, die naar alle uithoeken van zijn rijk moesten gebracht worden. Deze brieven werden onder meer door paarden of postkoetsen verstuurd. Om het transport te bespoedigen konden onderweg paarden verwisseld worden bij de 'posita'. Vermoeide paarden werden dan namelijk omgeruild voor paarden die voldoende energie hadden om een volgende etappe af te leggen.

Het Romeinse postnetwerk

Geïnspireerd door een Perzisch voorbeeld rolden de Romeinen zelf een postaal netwerk uit. Zij maakten hierbij gebruik van een uitgestrekt wegennetwerk door hun gehele rijk. Rome vormde hierin de spil.

Cursus Publicus

De naam van de Romeinse vervoersdienst luidt ‘cursus publicus’. Deze naam wordt pas in de vierde eeuw na Christus voor het eerst genoemd. Voor die tijd werd de dienst 'vehiculatio' of 'cursus vehicularis' genoemd. Deze dienst was opgericht door keizer Augustus om het transport van goederen, brieven en personen op efficiënte wijze te organiseren, waarbij onderscheid gemaakt werd tussen het snelle transport en het vervoer dat trager plaats mocht vinden. Een van de taken van de vervoersdienst was het begeleiden van het transport van officiële brieven van onder meer de keizer richting de bestuurders van zijn rijksprovincies. De cursus publicus was daarmee een zeer belangrijke schakel in het bestuur van het omvangrijke Romeinse rijk.

Middels een uitgebreid systeem van plaatsen, waar koeriers en paarden konden rusten, werd het poststelsel gereguleerd. Zoals genoemd, werden deze rustplaatsen aangeduid als 'posita'. Als er paarden gewisseld konden worden, werden ze 'mutationes' of 'mutatio posita' genoemd. Verder waren er verblijfplaatsen met de naam 'mansiones' of 'mansio posita', waar een overnachting voor de koerier en zijn paard mogelijk was. Een dergelijk systeem van vaste plaatsen waarlangs het postvervoer kon worden gereguleerd, hadden de Romeinen van de Perzen afgekeken.

Voor het onderhoud van de vervoersdienst hoefde de gebruikers ervan niet of maar gedeeltelijk een bijdrage te leveren. Er waren namelijk regels in het Romeinse Rijk, die inhielden dat de lokale bevolking de cursus publicus moest voorzien van de benodigdheden. De bevolking was dan bijvoorbeeld verplicht om voedsel of dieren aan de vervoersdienst af te staan wanneer er transport door hun gebied moest plaatsvinden.

Overigens was de cursus publicus niet de enige transporteur van brieven. Vele epistels werden namelijk ook door slaven, kennissen of soms zelfs door de afzender zelf bezorgd.

Berichtenverkeer in de oudheid

In de oudheid en ook in het Romeinse rijk bleef de omvang van het postvervoer vrij beperkt. Velen waren nog ongeletterd en vooral de intellectuele bovenlaag hield zich bezig met het schrijven van brieven. Per brief werd dan ook niet zelden één rit gereden van de afzender naar de ontvanger. Van een systeem van het verzamelen en sorteren van post was dus nauwelijks of geen sprake. De adressering van Romeinse brieven was dan ook vrij kort. Met het vermelden van alleen de naam en de woonplaats kon veelal worden volstaan.

Post in de Nederlanden

De lage landen waren in de oudheid erg afgelegen. Ze vormden een uithoek van het Romeinse rijk en slechts de helft van het huidige Nederland was onder Romeins bestuur. De Rijn vormde namelijk de noordgrens van het rijk van de Romeinen. Langs deze rivier lag een verharde weg die langs de Romeinse forten voerde. De voorlopers van steden als Utrecht en Nijmegen konden hiermee aangedaan worden. Langs deze weg zullen de brieven door de Nederlanden vervoerd zijn om de Romeinse bestuurders berichten vanuit Rome te laten krijgen. Een paard of postkoets zullen hierbij als vervoersmiddelen gediend hebben.

De inhoud van dergelijke brieven verschilde sterk. Soms betrof het informatie over een opstand onder de Germanen of over een machtsstrijd te Rome. Een andere keer ging het slechts om een administratieve zaak als de belasting die door de bevolking aan het Romeinse bestuur afgestaan werd. In een bescheiden vorm werd zo de toon gezet van de omvang die het postverkeer later in Nederland zou krijgen.