Brabantse kunstschilders van de negentiende eeuw

Beroemde kunstschilders zijn meestal te herkennen aan een speciale manier van schilderen of het veelvuldig toepassen van een bepaald genre. Die kenmerken passen in de regel in een tijdsbeeld hoewel er door de eeuwen heen ook altijd kunstschilders zijn geweest die hun tijdgenoten ontsprongen door vernieuwend werk. Maar kunst herkennen vanuit een bepaalde streek is niet zo makkelijk. Toch wordt bijvoorbeeld gesproken over zogenaamde Brabantse kunst. Het komt er daarbij echter vooral op neer dat het kunstschilders zijn die geboren zijn in Brabant of er lange tijd gewoond en gewerkt hebben.

Brabantse kunstschilders met opleiding in buitenland

Aan het eind van de achttiende eeuw en het begin van de negentiende volgden bijna alle uit Brabant afkomstige kunstenaars hun opleiding buiten Brabant. Brabantse kunstschilders sloten zich soms aan bij de Hollandse schilders van interieurs en genretaferelen. Schilders van de familie Knip volgden hun opleidingen in Frankrijk. Weer anderen studeerden in Antwerpen. Daarom is er weinig sprake van een bepaalde overeenkomst tussen hen met uitzondering van de gebroeders van Spaendonck die beiden vooral bloementaferelen schilderden.

Begin negentiende eeuw

Het begin van de negentiende eeuw kende twee groepen Brabantse kunstschilders waarvan de eerst geboren groep vooral actief was rond 1800 en de tweede tussen 1800 en 1820 met onder meer:

Rond 1800

Naam	Geboren	Plaats	Gestorven	Plaats
Nicolaas Frederik Knip	1741	Nijmegen	1808	Den Bosch
Gérard van Spaendonck	1746	Tilburg	1822	Parijs
David Kleyne	1753	Bergen op Zoom	1805	Middelburg
Adriaen de Lelie	1755	Tilburg	1820	Amsterdam
Cornelis van Spaendonck	1756	Tilburg	1839	Parijs
Quirinus van Amelsfoort	1762	Den Bosch	1820	Den Bosch

Tussen 1800 en 1820

Naam	Geboren	Plaats	Gestorven	Plaats
Jacobus Cornelis Huysmans	1776	Breda	1859	Ginneken
Josephus Augustus Knip	1777	Tilburg	1847	Berlicum
Mattheus Derk Knip	1785	Tilburg	1845	Vught
Frederik Willem Knip	1788	Deb Bosch	1821	Den Bosch
Hendrik Turken	1791	Eindhoven	1856	Luik

Oprichting tekenscholen in Den Bosch en Breda

In 1917 werd bij Koninklijk besluit bepaald dat alle grote Nederlandse steden een tekenschool moesten hebben waar gratis les moest worden gegeven. Met name in Den Bosch en Breda ontstonden scholen waar later beroemd geworden kunstenaars lessen volgden. Overigens was de Bossche tekenacademie met de naam Académie Impériale et Royale de Peinture, Sculpture et Architecture al in 1812 opgericht en werd in 1828 omgevormd tot de Koninklijke School voor Nuttige en Beeldende Kunsten. Op initiatief van die school werden in 1828 en 1839 exposities gehouden van levende kunstenaars waar ook kunstenaars van elders aan deelnamen en er zodoende een vruchtbare uitwisseling ontstond.

Vervolg negentiende eeuw

Een derde groep kunstschilders in volgorde van geboortedatum uit de negentiende eeuw was vooral actief tot het midden van de eeuw waartoe behoorden:

Tussen 1820 en 1850

Naam	Geboren	Plaats	Gestorven	Plaats
Henricus Weingärtner	1791	Den Bosch	1858	Terheijden
Johannes Antonius van der Ven	1799	Den Bosch	1866	De Mortel
Dominicus Franciscus Dubois	1800	Brugge	1840	Den Bosch
Willem Verbeet	1801	Den Bosch	1840	Den Bosch
Petrus van Schende	1806	Terheijden	1870	Brussel
Thomas van Leen	1807	Den Bosch	1882	Den Bosch
Constantinus Cornelis Huysmans	1810	Breda	1886	Den Haag
Daniël Nederveen	1811	Den Bosch	1891	Den Bosch
Christiaan Cornelis Kannemans	1812	Breda	1884	Breda
Remigius Haanen	1812	Oosterhout	1894	Aussee
Adriana Haanen	1814	Oosterhout	1895	Oosterbeek
Jacobus van Dijc	1817	Waalwijk	1896	Oisterwijk
Barent Johannes Cornelis Weingärtner	1837	Oosterhout	1896	Oosterhout

Herleving kerkelijke kunst met kruiswegstaties

Tegen het midden van de negentiende eeuw begon in Noord Brabant een herleving van de kerkelijke kunst na ongeveer twee eeuwen weinig activiteiten op dat gebied. Vooral bij nieuw te bouwen kerken was er vraag naar kunstwerken. Temeer omdat rond 1840 de bisschoppen voorschriften uitvaardigden voor het aanbrengen van kruiswegstaties. Belangrijk in dit verband waren ook de restauraties van de Sint Jan die in 1858 aanvingen.

Ongerept landschap als onderwerp

Vanaf de eerste helft van de negentiende eeuw trok het ongerepte landschap ten noordoosten van Breda kunstenaars aan. De grote aantrekkingskracht van die streek kwam door de combinatie van stuifzand, bossen en hei. Van het gebied maakte Daniël Theodoor Gevers van Endegeest een grote hoeveelheid tekeningen welke door hun topografie nog steeds belangrijk zijn. Schilders die hier werkten waren vooral de Bredase schilders Jacobus Cornelis Huysmans, zijn zoon Constantinus Cornelis Huysmans, Remigius Haanen uit Oosterhout, zijn zwager Petrus Kiers en Henriëtte Knip. Zelfs buitenlanders streken in het gebied neer zoals de Amerikaan Eastman Johnson.

Dongen en Heeze en Vincent van Gogh

In 1864 kwam de schilder August Allebé naar Dongen en verzamelde voor korte of langere tijd steeds meer schilders om zich heen die in Dongen werkten. Ook schilders van de Haagse School als Jozef Israëls en Salomon van Witsen streken hier neer. Een ander Brabants dorp met aantrekkingskracht voor kunstenaars was Heeze. In het werk van kunstenaars uit Dongen en Heeze staat niet zozeer het landschap centraal maar meer de mens die in hun ogen op primitieve en vaak armoedige manier een bestaan probeerde op te bouwen. In dit kader hoort ook Vincent van Gogh maar hoewel hij in Brabant is geboren bracht hij maar weinig tijd door in Brabant.

Tweede helft negentiende eeuw

Een vierde groep kunstschilders was vooral actief in de tweede helft van de negentiende eeuw met kunstenaars als:

Tussen 1850 en 1900

Naam	Geboren	Plaats	Gestorven	Plaats
Louwrens Hanedoes	1822	Woudrichem	1905	Woudrichem
Carel Jozef Grips	1825	Grave	1920	Vught
Joseph Graven	1836	Den Bosch	1877	Rotterdam
Hendrik van der Geld	1838	Elshout	1914	Den Bosch
Gerard Leonardus van Genk	1843	Bergen op Zoom	1870	Borgerhout
Vincent Willem van Gogh	1853	Groot-Zundert	1890	Auvers-sur-Oise
Dorus Hermsen	1871	Den Bosch	1931	Den Haag
Frans Kops	1873	Den Bosch	1951	Den Bosch

Trek naar grote steden

Na 1880 raakte Brabant weer wat achterop in de kunst omdat steeds meer kunstschilders naar de grote steden trokken zoals Amsterdam. Ook kon de kunstopleiding van Den Bosch steeds minder leerlingen met talent vasthouden.