De Olympische Spelen in de oudheid: Van ontstaan tot sporten

De Olympische Spelen waren oorspronkelijk feesten ter ere van de Griekse goden. Het waren Panhelleense feesten wat betekende dat alle Grieken mochten deelnemen en elkaar konden uitdagen. Dit deden ze in tal van sporten zoals hardlopen, discuswerpen, vechtsporten zoals pankration, boksen en worstelen maar ook hielden ze paardenraces. De winnaar kreeg, of zorgde zelf voor, eeuwige roem. De Olympische Spelen in de oudheid verliepen echter wat anders dan de huidige Olympische Spelen. Bovendien waren de Olympische Spelen niet de enige sportspelen. Zo waren er nog de Pythische, Istmische en Nemeïsche Spelen maar de Olympische Spelen zijn de enige die de vooruitgang van de tijd hebben overleefd.

• Panhelleense feesten: het ontstaan van spelen ter ere van de goden of mythologische helden
• Spelen stonden gelijk aan vredestijd
• Wat is een Olympiade?
• Voor wie waren de Olympische Spelen?
• Hoe verliep de voorbereiding van de atleten op de Olympische Spelen?
• Soorten sporten die men tijdens de Olympische Spelen beoefende
• Prijzen voor de winnaars op de Olympische Spelen
• Roem voor de winnaar
• Einde van de Olympsiche Spelen

Panhelleense feesten: het ontstaan van spelen ter ere van de goden of mythologische helden

Hellas is een ander woord voor Griekenland en de inwoners van Hellas werden Hellenen genoemd, Grieken dus. 'Pan' betekent dan weer 'alle'. Dus Panhelleense feesten waren feesten voor alle Grieken. Dat konden theaterfeesten zijn maar ook sportfestijnen. Er waren vier belangrijke sportspelen. Enkel de Olympische Spelen hebben de vooruitgang van de tijd overleefd.

Ontstaan van de Olympische Spelen

In 776 v.C. ontstonden de Olympische Spelen. Ze werden gehouden in Olympia. Het begon met een hardloopwedstrijd. Later werden er andere sporten beoefend tijdens de spelen.

De Olympische Spelen werden gehouden ter ere van Zeus, de oppergod, maar Pelops, een mythologische figuur, zou aan de basis liggen van het ontstaan. Pelops was namelijk verliefd op Hippodameia, de dochter van koning Oinomaos. Die koning wou niet zomaar de hand van zijn dochter weggeven en daagde Pelops uit tot een wagenrace. Hippodameia kocht echter de wagenknecht van haar vader om en gaf hem de opdracht om de assen van haar vader's wagen te vervangen door staven van was. Dit liep uiteraard verkeerd af en de wedstrijd werd haar vader fataal. Om zijn overwinning te herdenken zou Pelops de Olympische Spelen oprichten.

Ontstaan van de Pythische Spelen
De Pythische Spelen werden bijna 200 jaar later georganiseerd, namelijk in 586 v.C. Ze gingen door in de heilige stad Delphi. Oorspronkelijk was het een muziekwedstrijd die om de acht jaar georganiseerd werd.

Men organiseerde deze spelen om de vier jaar en ze waren ter ere van Apollo, de god van muziek, licht en toekomst. Hij zou de grondlegger zijn van deze spelen nadat hij de vorige bewoner van het heiligdom dat er stond, de reuzenslang Python, versloeg.

In het heiligdom, het orakel, zat de Pythia, een priesteres die de toekomst voorspelde. Ze deed dit door heel bizarre uitspraken te doen waarbij dubiositeit troef was. Zo was er eens een een zwangere vrouw die een bezoek bracht aan de Pythia. Ze wou weten of ze een jongen of een meisje zou baren. De Pythia antwoordde: Jongen niet meisje. Het antwoord was niet echt helder aangezien het ter interpretatie vatbaar was. Zo kon men de boodschap interpreteren als: jongen, niet meisje of jongen niet, meisje.

Ontstaan van de Isthmische Spelen

De Istmische Spelen ontstonden in 582 v.C. Ze gingen door in Korinthe. Het concept van de Isthmische Spelen was gelijkaardig aan de Olympische Spelen alleen voegden ze er in de 4e eeuw v.C. muziek en dichtkunst aan toe. Deze spelen vonden om de twee jaar plaats.

Over het ontstaan van de Isthmische Spelen heerst nogal wat onduidelijkheid. Enkele bronnen verklaren het ontstaan als een herinnering aan Melikertes. Deze jongen zou namelijk door zijn moeder Ino in de zee gesleurd zijn tijdens een woedende bui. Ino veranderde in een zeegodin, Leucothea genoemd, en Melikertes werd Palaemon, een goddelijke kind.

Andere bronnen verklaren het ontstaan echter als een eerbetoon aan Poseidon, de god van de zee en het paard. Zijn zoon, Theseus, een Atheense held, zou ze hebben georganiseerd ter ere van zijn vader.

Het ontstaan van de Nemeïsche Spelen

De Nemeïsche Spelen ontstonden in 573 v.C. en gingen door in Nemea. De stad Kleonai, maar ook de grotere stad Argos, stonden in voor de organisatie van de Spelen. Ze waren ter ere van Zeus en vonden dan ook plaats dicht bij zijn tempel. Deze spelen werden georganiseerd tijdens het eerste en het derde jaar van elke Olympiade.

De Nemeïsche Spelen waren genoemd naar de Nemeïsche leeuw. Het verslaan van deze leeuw was één van de twaalf werken van Hercules, de zoon van Zeus. Hij kon de leeuw, die een onkwetsbare huid had, enkel verslaan door hem met zijn armen te wurgen.
Hij zou dan ook de grondlegger geweest zijn van deze spelen maar ook van de pankration, één van de disciplines die beoefend werden tijdens de Olympische Spelen.

Spelen stonden gelijk aan vredestijd

Wanneer de Olympische Spelen in aantocht waren, doorkruisten herauten in de lente het hele land om een godsvrede af te kondigen. Dit betekende dat zolang de Olympische Spelen duurden er zelfs niet aan oorlogsvoering gedacht mocht worden, laat staan het ook te doen. Wanneer men toch besloot om de godsvrede niet te respecteren, werd dit beschouwd als een aanval op de goden.

Wat is een Olympiade?

De Grieken drukten hun tijdrekening uit in Olympiaden. Een Olympiade is een tussenperiode van vier jaar tot aan de volgende Olympische Spelen. Na elke Olympiade kwamen er veranderingen omtrent de organisatie van de verschillende spelen. Zo groeide het aantal sporten waarin men elkaar kon uitdagen, waren er meer wedstrijddagen of veranderde men de volgorde van het gebeuren.

Voor wie waren de Olympische Spelen?

Atleten

Wanneer men wou deelnemen als atleet aan de spelen moest men aan een aantal voorwaarden voldoen.

• Men moest een Griek zijn.
• Men mocht geen misdrijven gepleegd hebben, omdat die de toorn van de goden kon opwekken.
• Men moest man zijn. Om zich hiervan te verzekeren moesten de atleten, alsook hun trainers, naakt zijn bij de wedstrijd.
• Een bepaalde leeftijd hebben. Zo waren er jongenswedstrijden voor jongens van 12 tot 18 jaar. Wanneer je 18 was, nam je deel aan de wedstrijden van de mannen.

De reden dat enkel mannen deelnamen als atleten was eenvoudig. Men zag de trainingen als een basis om later uit te groeien tot een degelijke soldaat. Aangezien vrouwen geen soldaat hoefden te worden, stopten ze ook geen energie in het trainen van vrouwelijke atleten.

Vrouwen niet toegelaten

Enkel niet-gehuwde vrouwen mochten aanwezig zijn op de Olympische Spelen. Maar aangezien Griekse vrouwen al op jonge leeftijd, vanaf 13 jaar, uitgehuwelijkt werden, kan men ervan uitgaan dat er slechts weinig vrouwen kwamen kijken. Wanneer getrouwde vrouwen toch kwamen kijken, werden ze hiervoor bestraft. Als straf werden ze van de kliffen gegooid die zich bevonden langs de weg naar Olympia.

Uitzondering

Er was echter één uitzondering op het verbod van vrouwen op de spelen. Zo mocht de priesteres van Demeter wel naar de Olympische Spelen komen kijken.

Hoe verliep de voorbereiding van de atleten op de Olympische Spelen?

Tien maanden voor de Olympische Spelen begonnen, trainden de atleten in hun eigen polis. Een maand voor de Olympische Spelen begonnen, moesten de atleten in Olympia zelf trainen. Wanneer bleek dat bepaalde mannen helemaal niet voldeden aan het beoogde niveau werd hun deelname alsnog geannuleerd.

Soorten sporten die men tijdens de Olympische Spelen beoefende

Discuswerpen

De discus die men gooide, woog twee tot zes kilo en had groeven aan beide zijden. Voor de discus geworpen werd, wreef de atleet de discus en zijn hand in met as. Zo kon hij voorkomen dat de discus zou wegglijden. Er was eveneens een scheidsrechter aanwezig om te kijken of de worp wel correct werd uitgevoerd.

Vechtsporten allerlei: boksen, pankration, worstelen

Vechtsporten kon men indelen in drie categorieën: worstelen, boksen en pankration. De vuisten van de boksers waren omgord met leren riemen. Wanneer een atleet een slag probeerde te ontwijken, werd dit beschouwd als oneervol. Ook mochten atleten niet achteruitgaan tijdens een kamp omdat dit een bewijs was van lafheid. Deze kampen waren meestal een beproeving op vlak van uithoudingsvermogen, spierkracht, incasseringsvermogen en behendigheid. Een kamp werd beëindigd wanneer één van de deelnemers het opgaf.

Pankration was een combinatie van worstelen en boksen. Er waren maar weinig regels. Zo mochten ze de tegenstander niet bijten of krabben. Ook mocht men hen de ogen niet uitsteken tijdens de Olympische Spelen. In Sparta organiseerde men hun eigen sportwedstrijden en daar werd het wel toegestaan om de ogen van de tegenstander uit te steken.

Bij het worstelen was het gevecht afgelopen nadat de atleet drie maal op de grond was geworpen.

Bij andere gevechten, zoals het boksen, liep het pas af wanneer één van de twee atleten zijn arm in de lucht stak en hiermee aangaf dat hij wou opgeven of indien hij knock-out werd geslagen.

Hardloopwedstrijden

In een stadion organiseerde men de loopwedstrijden. Dit stadion had een lengte van 212 meter maar de piste zelf was iets minder dan 200 meter. De sprint die men er organiseerde, waarbij de atleten éénmaal 212 meter moesten lopen, gaf men dan ook de naam van het gebouw waar men het liep, namelijk stadion. De lange sprints bestonden uit twee stadions heen en terug. Ze werden diaulos genoemd.

Men organiseerde echter niet alleen sprints. Zo had men de hippios, vier stadions en organiseerde men een duurloop met wapens. De lengte hiervan kon variëren. Ook was er een estafette met toortsen.

De 45000 toeschouwers die in het stadion aanwezig konden zijn, juichten hun atleten toe tijdens hun wedstrijd.

Paardenraces of wagenrennen

De paardenraces waren voornamelijk weggelegd voor de aristocratie, de rijken. Het was namelijk zo dat niet de menner of de jockey gekroond werd bij het winnen van een race maar wel het paard en de eigenaar van dat paard.

Er werden verschillende soorten wagenrennen georganiseerd. Zo hadden ze wedstrijden met vierspan maar ook met tweespan. Ook had men wedstrijden waarbij de menner zonder zadel op het paard moest zitten.

De paardenraces waren steeds heel spannend omdat toeschouwers er vaak konden zien hoe er heftige botsingen waren tussen paarden, hoe wagens kantelden of assen braken. Vaak vielen er dan ook doden en waren er per race wel een paar gewonden.

Men zette niet alleen paarden in. Er zijn tijdens de 5e eeuw v.C. ooit ezels gebruikt geweest om de wagens voor te trekken.

Vijfkamp of pentatlon
Men hield vanaf 708 v.C. ook een vijfkamp of pentatlon. Hierbij daagden mannen elkaar op één namiddag uit in vijf sporten. Ze deden dit in het verspringen, discuswerpen, speerwerpen, lopen en worstelen.

Alhoewel deze atleten meer moesten kunnen, was het prijzengeld bij de vijfkamp toch lager. De atleten kregen echter wel veel bewondering van de toeschouwers aangezien hun lichaam, door de combinaties van sporten die ze beoefenden, beschouwd werd als het meest goddelijke lichaam van alle atleten.

Prijzen voor de winnaars op de Olympische Spelen

De prijzen waren in natura. Zo kreeg men vaak een groot aantal amforen, een soort van vazen. Deze vazen waren rijkelijk versierd en op zich al heel wat waard. Maar de inhoud van de vazen was nog waardevoller aangezien ze gevuld waren met olijfolie van de hoogste kwaliteit.

De winnaar kreeg eveneens een lauwerkrans op zijn hoofd. Deze kon gemaakt zijn van olijftakken, selderij, dennentakken of lauriertakken. Niet alle atleten waren echter opgezet met deze prijs, ook al was de krans goddellijk.

Soms hadden ze zo'n mooie prestatie neergezet dat ze standbeelden kregen om hen zo van eeuwige roem te verzekeren.

Roem voor de winnaar

Liederen ter ere van de winnaar

In het oude Griekenland verwierf de winnaar roem dankzij de vele liederen die aan de winnaar opgedragen werden. De dichters die de liederen samenstelden, zorgden er zo voor dat de namen van de winnaars verspreid werden over geheel Griekenland. De dichters deden dit niet altijd uit bewondering voor de winnaar. Vaak kregen ze de opdracht van de winnaars om deze epinikiaoden, lofliederen, te schrijven en waren ze er voor betaald.

De geschreven liederen werden vaak live door een koor gezongen op de Olympische Spelen of op één van de drie andere grote Panhelleense Spelen zoals de Pythische, Nemeische en Isthmische Spelen. Ook werden de liederen gezongen wanneer de winnaar naar huis terugkeerde en gehuldigd werd door het publiek.

Standbeelden en openbare gedenkstenen

Niet enkel liederen bezorgden de winnaars eeuwige roem. Ook lieten ze standbeelden maken. Deze standbeelden benadrukten hun imago van goddelijke, niet te overwinnen wezens.

Men liet eveneens openbare gedenkstenen plaatsen om zich te verzekeren van eeuwige roem.

Einde van de Olympsiche Spelen

Dankoffer en huldiging volgens specifieke rituelen

De spelen eindigden steeds met een dankoffer ter ere van Zeus. Zo werden er 100 ossen geofferd. Tijdens het dankoffer werden alle winnaars gehuldigd. De winnaars werden telkens aangekondigd door een heraut. Deze heraut riep niet enkel de naam van de winnaar af maar ook die van zijn ouders en de polis, een stadstaat, waarin hij leefde.

Kronen van de winnaars op de Olympische Spelen
Nadat de namen van de winnaars werden verkondigd, sneed een jongen met een gouden sikkelmes een twijg van de heilige olijfboom, die voor de gelegenheid versierd was. Een jurylid of organisator van de spelen, die een purperen kleed aanhad, zette de krans, gemaakt uit die heilige twijgjes, op het hoofd van de kampioen. Hierdoor werd de atleet en zijn polis gewijd door Zeus.

Lees verder

• Griekse goden: Van Zeus tot Apollo, een fascinerend palet
• Het Grieks theater tijdens de klassieke oudheid