Redbad (Radboud), koning der Friezen - biografie

Redbad is één van de beroemdste Friese koningen. Er zijn eigenlijk weinig historische feiten over hem bekend, maar er bestaan wel buitengewoon veel legendes, sagen, mythes en sprookjes over deze koning van Friesland. Die volksverhalen zijn ook de inspiratiebron voor de film 'Redbad' die in 2018 verscheen.

Biografie van Redbad

Geboorte

Het is onbekend in welk jaar Redbad werd geboren. Waarschijnlijk werd hij rond het jaar 680 gekroond tot koning der Friezen. Hij was de opvolger van koning Aldgisl. In veel latere verhalen wordt Aldgisl beschouwd als de vader van Redbad, maar er zijn geen oude bronnen die dat bevestigen.

Koning of hertog?

Had de Friese leider Redbad wel echt de adellijke titel van koning? In oude Angelsaksische bronnen wordt Redbad inderdaad een 'rex' genoemd, oftewel een koning. In oude Frankische bronnen noemt men hem echter een 'dux', oftewel een hertog. Er zijn diverse theorieën waarmee men die tegenspraak probeert te verklaren.

Sowieso bestaat er veel historische onduidelijkheid over de oorsprong van het Friese koningschap. Volgens sommige mythische verhalen begon het Friese koningschap al bij de mythische Koning Friso rond het jaar 320 voor Christus; de mythe over Friso is een mooi verhaal, doch volslagen fictie.

In werkelijkheid ontstond er pas vele eeuwen later een Fries koningschap. Oorspronkelijk had het Friese volk waarschijnlijk niet één centrale leider, behalve in oorlogstijd. De krijgsheer die hen dan leidde, werd beschouwd als een soort 'Dux' (Hertog). Op den duur kreeg hun militaire leider echter ook in het dagelijks leven, buiten oorlogstijd, meer centraal gezag. Waarschijnlijk zijn de Friezen in de vijfde of zesde eeuw hun leider gaan beschouwen als hun koning ('Rex'). Een Friese leider uit die periode was de mysterieuze koning Audulf.

Franken versus Friezen

In de zevende en achtste eeuw waren met name de leiders van de Franken het er niet mee eens dat de Friese leider de titel van koning droeg. De Franken waren in die periode de grote politieke en militaire tegenstanders van de Friezen. Deze Franken beschouwden zichzelf als de grote supermacht in de westelijke gebieden van het continent Europa. Andere volkeren in deze streken moesten ‘onderhorig’ (onderdanig) aan hen zijn. De Frankische leiders waren er dus ook op tegen dat de Friezen te veel macht of vrijheid zouden hebben. Zij weigerden de leider van de Friezen te erkennen als een echte 'Koning van Friesland' en noemden hem dus waarschijnlijk om politieke redenen hertog (dux), aangezien dat een lagere adellijke rang is.

Oorlogen

De eerste decennia van het koningschap van Redbad verliepen globaal gezien niet erg succesvol op politiek en militair gebied. Op het slagveld leden de Friezen diverse grote nederlagen tegen de Franken. Politiek gezien werden ze daardoor deels ook werkelijk 'horig' (onderdanig) aan de Franken.

Volgens de legendes zou dat echter radicaal veranderd zijn na de dood van de Frankische leider Pepijn, in het jaar 714. Er brak toen chaos uit in het rijk van de Franken en daarvan zouden de Friezen, onder de glorieuze leiding van Redbad, gebruik hebben gemaakt om een imponerende reeks militaire successen te boeken.

De Friese victorie

De Friezen heroverden in eerste instantie onder meer Dorestad en Utrecht. Het leger van Redbad reisde vervolgens langs de Rijn naar Keulen, waar ze het Frankische leger versloegen van Karel Martel (de grootvader van Karel de Grote). Door deze militaire zeges kreeg het Friese Rijk (Friesland) in die periode de grootste omvang die zij ooit zou hebben.

Overlijden

Deze periode van grote victorie was echter slechts van korte duur. Terwijl Redbad nog bezig was met het maken van plannen voor allerlei nieuwe veldtochten, werd hij door een zware ziekte getroffen. Daar zou hij in 719 aan zijn overleden. Na zijn dood werden grote delen van het Friese Rijk al snel weer heroverd door de Franken.

Bekende verhalen over de Friese koning Redbad

Bijna bekeerd: hemel of hel?

Toen Redbad de koning van Friesland was, was dit nog een 'heidens' land, al was het christendom wel met een opmars bezig. Veel verhalen over Redbad gaan ook over zijn omgang met het christendom. Volgens een beroemd verhaal was de Friese koning op een dag zo zeer overtuigd geraakt door de christelijke missionaris Wulfram, dat hij besloot om zich te laten dopen.

Er werd een grote ceremonie georganiseerd ter ere van dit belangrijke historische moment. Maar vlak voordat Redbad definitief gedoopt zou worden, vroeg hij aan Wulfram of hij in het hiernamaals zijn overleden familieleden zou zien. De missionaris moest hier ontkennend op antwoorden. Redbad werd nu immers christen en zou naar de hemel gaan. Al zijn Friese familieleden waren echter heidenen en zouden in de hel zijn. Redbad besloot toen, op allerlaatste moment, om zich niet te laten dopen. Hij ging na zijn dood liever naar de hel, waar hij al zijn heidense familieleden en vrienden weer zou ontmoeten, dan dat hij eeuwig in de hemel zou moeten leven tussen allerlei christenen.

Dood of eeuwig levend?

Volgens de historici is koning Redbad waarschijnlijk in het jaar 719 overleden. De vertellers van verhalen over Redbad hebben in de loop der eeuwen echter weinig rekening gehouden met dat feit. Zo bestaan er diverse beroemde 'sagen over de koningen Karel en Redbad'. De Frankische koning Karel die naast Redbad in deze verhalen de hoofdrol speelt, is Karel de Grote die echter pas is 747 (of 748) werd geboren, dus bijna dertig jaar na de dood van Redbad.

Er zijn ook verhalen waarin wordt beweerd dat koning Redbad eigenlijk nooit is overleden. (Zulke verhalen bestaan ook over andere beroemde mythische leiders, zoals koning Arthur en keizer Barbarossa.) Eén van die verhalen is een sprookje getiteld: 'De boer die uit de pijp van koning Redbad wilde roken'. In dit verhaal woont Redbad, vele eeuwen na zijn officiële dood, in het geheim nog in een grot, in één van de kliffen van het Gaasterland. Overdag slaapt hij, maar 's nachts doolt hij vaak door die streek.

Theun de Vries en Redbad

In zijn jonge jaren was de schrijver Theun de Vries (1907-2005) zeer gefascineerd door de Friese koning Redbad. In zijn debuutbundel 'Friese Sagen' (1925) staan twee verhalen waarin Redbad een hoofdrol speelt: 'Redbald en Wulfram' en 'Odins Stad'. In 1934 publiceerde De Vries een roman over Redbad, getiteld 'Koningssage'. Dit gaat over een liefdesgeschiedenis tussen de jonge ‘Koning Radbod’ en Theusinde, de dochter van een priester.

Kasteel Radboud (Rabbaud) bij Medemblik

Bij de haven van Medemblik in Noord-Holland bevindt zich een kasteel dat in de volksmond eeuwenlang 'Kasteel Rabbaud' werd genoemd. Men vermoedde namelijk dat dit kasteel door de Friese koning Redbad zou zijn gebouwd. In werkelijkheid werd het pas in 1288 gebouwd, in opdracht van de Hollandse graaf Floris V.

De ware gelovigen in de legendes over koning Redbad beweren echter dat de latere versie van het kasteel inderdaad uit de 13e eeuw stamt, maar dat daaronder ergens in de grond de geheime fundamenten liggen van een veel ouder fort, dat daadwerkelijk door Redbad zou zijn gebouwd. Die oude Friese fundamenten zijn overigens nog nooit door historici gevonden.

Het kasteel droeg in het verleden de naam 'Huys te Medemblik' en 'Kasteel Medemblik', maar vanwege de vele legendes is op den duur de officiële naam 'Kasteel Radboud' geworden.

Schrijfwijze: Redbad of Radboud?

Zoals vaak het geval is bij historische personages uit de vroege middeleeuwen, die vervolgens eeuwenlang in allerlei volksverhalen hebben voortgeleefd, zijn er veel verschillende schrijfwijzen gebruikt voor de naam van deze Friese koning. In verschillende verhalen vindt men onder meer de schrijfwijzen Redbald, Radboud, Redbad, Radbodes, Radboldus, Rabbaud, Radbod en Radboldo. In Nederlandstalige artikelen kiest men vaak voor de schrijfwijze Radboud. In Franse en Duitse artikelen noemt men hem doorgaans Radbod. In Friese en Engelstalige bronnen noemt men hem echter meestal Redbad.

Naamgenoten van Redbad (Radboud)

Koning Radboud II

Later zijn diverse afstammelingen van koning Redbad naar hem vernoemd. Zo werden de Friezen volgens diverse verhalen in de periode 760-775 geleid door een koning die Radboud II heette. Hij was mogelijk een kleinkind van de legendarische koning Redbad I. In 775 zouden de Friezen onder leiding van Radboud II hun definitieve nederlaag tegen de Franken hebben geleden, waarna Friesland officieel een onderdeel werd van het Rijk van Karel de Grote. Radboud II was daarmee de laatste koning van het 'vrije' Friesland. Na de nederlaag vluchtte Radboud II naar Denemarken.

Er is weleens het vermoeden uitgesproken dat deze Radboud II in latere verhalen vaak verward is met zijn grootvader Redbad I. Dit zou in theorie een verklaring kunnen zijn voor bijvoorbeeld de verhalen over ontmoetingen tussen Karel de Grote en Redbad I. Daarbij moet echter wel worden aangetekend dat er veel twijfels zijn over de historiciteit van koning Radboud II. Zelfs als hij echt heeft bestaan, dan betwijfelt men of hij werkelijk ooit een machtige koning was, of slechts een 'horige' hertog (of graaf) van een relatief klein gebied.

Redbad en de Radboud Universiteit

Een andere afstammeling van de beroemde koning Redbad was 'Radboud van Utrecht'. Hij werd geboren in Namen, rondom het jaar 850. Via zijn Friese moeder stamde hij af van de legendarische koning. Radboud was in de periode 899-917 de bisschop van Utrecht. Na zijn dood werd hij heilig verklaard. Radboud is onder meer de patroonheilige van de wetenschappen.

Naar hem werd daarom de Sint Radboudstichting genoemd, die in 1905 werd opgericht. Deze stichting lag aan de basis van de universiteit van Nijmegen en het daarbij behorende ziekenhuis. De universiteit werd in 1923 geopend en droeg oorspronkelijk de naam: Katholieke Universiteit Nijmegen (KUN).

In 2004 werd de naam echter veranderd in Radboud Universiteit Nijmegen. Het bijbehorende ziekenhuis werd in 1956 geopend en droeg oorspronkelijk de naam Sint-Radboudziekenhuis. Later is die naam veranderd in Radboud UMC. De universiteit en het ziekenhuis te Nijmegen zijn dus niet vernoemd naar de legendarische Friese koning Radboud (Redbad), maar wel naar diens afstammeling, de Heilige Radboud van Utrecht.

De film Redbad

Eind 2018 gaat er een Nederlandse speelfilm over koning Redbad in première. In deze film richt men zich niet zo zeer op de historische persoon Redbad (waarover immers relatief weinig feiten bekend zijn). Men probeert via de iconische figuur Redbad (en via de mythes over hem) een beeld te geven van het leven in de lage landen in de achtste eeuw. In dit verhaal speelt onder meer de kerstening van deze streken een belangrijke rol. De regisseur van deze film is Roel Reiné. De hoofdrollen worden gespeeld door onder meer Gijs Naber, Lisa Smit, Huub Stapel (Koning Aldigisl) en Egbert-Jan Weeber. Het scenario is van Alex van Galen. De producer van de film Redbad is Klaas de Jong.

Lees verder

• Koning Friso, de mythische stamvader der Friezen
• De Friese koning Aldgisl - biografie
• De Friese koning Audulf - biografie
• Bubo (Poppo), de laatste Friese koning?
• Finn Folcwalding - een mythische Friese koning