Het Bataafs Gemenebest (1801-1806)

Nadat de Fransen de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden in 1795 hadden ingenomen besloten zij het land om te vormen tot de Bataafse Republiek. De nieuwe Republiek was een vazalstaat van Frankrijk met het recht van zelfbestuur maar het vormen van een nieuwe regering ging niet zonder slag of stoot. In 1801 was de maat voor de Fransen vol en ze besloten hun greep en controle op de Bataafse Republiek te verstevigen. Ze dwongen het toenmalig Uitvoerend Bewind een drastische grondwetswijziging door te voeren die de Bataafse Republiek veranderde in het Bataafs Gemenebest.

Imhoud

• De Bataafse Republiek
• Het Bataafs Gemenebest
• Koninkrijk Holland

De Bataafse Republiek

Nadat de Fransen in 1795 de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden omdoopten tot de Bataafse Republiek stonden de jaren die volgden in het teken van vele politieke veranderingen. De Bataafse Republiek was een vazalstaat van Frankrijk maar had het recht van zelfbestuur, wat betekende dat de Bataven hun eigen regering mochten vormen en besluiten mochten nemen naar Frans model. De eerste 126 heren die de taak kregen een regering te vormen en een grondwet op te stellen werden de Eerste Nationale Vergadering genoemd, maar na ruim anderhalf jaar vergaderen hadden zij geen van hun doelen weten te bereiken. Wel hadden de 126 leden de eerste drie politieke partijen van de Nederlanden weten te vormen en stonden bekend als de unitariërs, de federalisten en de moderaten.

Het vormen van een regering

In 1797 werden de leden van de Eerste Nationale Vergadering opgevolgd door de leden van de Tweede Nationale Vergadering, maar toen ook zij na ruim een jaar vergaderen nog geen besluit hadden genomen, was de maat voor de unitariërs vol. Ze pleegden een staatsgreep, die wonder boven wonder lukte, en benoemden kort daarna vijf leden die het Uitvoerend Bewind (de regering) zouden vormen. Om het Uitvoerend Bewind te helpen bij haar taken werden er ook een achttal agentschappen (ministeries) in het leven geroepen en het Vertegenwoordigend Lichaam (de Eerste en Tweede Kamer) werd vervangen door een Wetgevend Lichaam (parlement). Naast alle veranderingen wisten de unitariërs tevens een concept voor een nieuwe grondwet (het Staatsbestel genoemd) goed te keuren, maar toen men deze wilde invoeren ontstond er onenigheid tussen de unitariërs onderling.

Franse ingreep

Met het besluit van de gematigde leden om de radicale unitariërs uit de partij te zetten, kwam het Uitvoerend Bewind ten val en de Bataven konden weer helemaal opnieuw beginnen met het vormen van een regering. Aangezien er geen tijd was om het wiel opnieuw uit te vinden werd het Uitvoerend Bewind vervangen door het Intermediair Uitvoerend Bewind en werden voor de agentschappen nieuwe agenten (ministers) benoemd. Ook een deel van de leden van het Wetgevend Lichaam werd vervangen en het Staatsbestel dat door het vorige Uitvoerend Bewind was goedgekeurd werd in 1798 als nog ingevoerd. Conform het Franse voorbeeld werden de gewesten van de voormalige Republiek der Zeven Nederlanden opnieuw ingedeeld en voortaan departementen genoemd.

Het Bataafs Gemenebest

Ondanks de vele veranderingen besloten de Fransen in 1801 in te grijpen en ze gaven het Intermediair Uitvoerend Bewind de opdracht een nieuwe grondwet, grotendeels opgesteld door de Fransen, goed te keuren. Na de goedkeuring werd het Intermediair Uitvoerend Bewind direct vervangen door een twaalf leden tellend Staatsbewind en de agenten werden voortaan de Secretarissen van Staat genoemd. Het aantal leden dat zitting nam in het Wetgevend Lichaam werd uitgebreid naar vijfendertig (allen op democratische wijze gekozen) en hadden de taak de wetsvoorstellen die het Staatsbewind indiende goed of af te keuren. Om de vele wijzigingen kracht bij te zetten en de Bataven duidelijk te maken dat er een nieuwe (Franse) wind waaide werd de naam van de Bataafse Republiek gewijzigd in het Bataafs Gemenebest.

Frans-Bataafse tijd

Terwijl de Bataven in de jaren 1802 tot en met 1804 druk bezig waren de vele wijzigingen door te voeren was in Frankrijk de Franse generaal Napoleon Bonaparte (1769-1821) aan de macht gekomen. Toen Napoleon in 1804 besloot zich tot keizer van Frankrijk te kronen kwam er een einde aan de Eerste Franse Republiek en het Franse Keizerrijk werd geboren. Nadat Napoleon alle veranderingen in Frankrijk had doorgevoerd richtte hij zijn aandacht op het Bataafs Gemenebest en kwam al snel tot de conclusie dat hij er veel te weinig invloed had. Hij vroeg de Bataafse ambassadeur Rutger Jan Schimmelpenninck (1761-1825) om een nieuwe grondwet voor het Bataafs Gemenebest te ontwerpen, één die zijn keizerlijke goedkeuring kon wegdragen. In 1805 voltooide Schimmelpenninck zijn taak en Napoleon was zo enthousiast over het ontwerp dat hij het direct goedkeurde én Schimmelpenninck in de functie van raadspensionaris naar het Bataafs Gemenebest stuurde om de veranderingen door te voeren.

Veranderingen

De mededeling dat raadspensionaris Schimmelpenninck de leiding over het Staatsbewind op zich nam viel niet bij iedereen in goede aarde en op aanraden van Napoleon werd iedere regent (bestuurder) die protesteerde meteen vervangen. Naast het doorvoeren van de grondwetswijziging had Schimmelpenninck ook de opdracht gekregen om een centraal bestuur te vormen, wat na vele jaren proberen nog steeds maar deels was gelukt. Om dit te realiseren verminderde hij het aantal agentschappen naar vijf; Binnenlandse Zaken, Buitenlandse Zaken, Financiën, Marine en Oorlog en benoemde de Secretarissen van Staat in hoogst eigen persoon. Mede door deze minder democratische vorm van regeren lukte het raadspensionaris Schimmelpenninck om in de periode die volgde het kadaster op te richten en een geheel nieuw belastingstelsel in te voeren met onder andere een grondbelasting en persoonlijke belasting op personeel, paarden, meubels en andere bezittingen.

Koninkrijk Holland

Ondanks de vele veranderingen die Schimmelpenninck wist te realiseren was Napoleon toch niet tevreden over het functioneren van zijn raadspensionaris en besloot hem in 1806 te vervangen. Aangezien hij zijn grip op het land verder wilde verstevigen besloot hij het Bataafs Gemenebest om te vormen tot Koninkrijk Holland, waarbij hij zijn broer Lodewijk Napoleon Bonaparte (1778-1846) tot koning kroonde. Ondanks dat Napoleon zijn broer Lodewijk op het hart drukte Fransman te blijven verloor Lodewijk al snel zijn hart aan zijn land en onderdanen en nam in de jaren die volgden dan ook vooral beslissingen die goed waren voor zijn eigen koninkrijk. De vrijheden die Lodewijk zich permitteerde waren overigens een doorn in het oog van zijn broer Napoleon.