Koninkrijk Holland (1806-1810); Frans-Bataafse tijd

Met de kroning van Napoleon Bonaparte tot keizer van Frankrijk in 1804 ging er een geheel andere wind waaien in het Bataafse Gemenebest. Na een grondwetswijzing in 1806 werd het land omgedoopt tot Koninkrijk Holland en dwong Napoleon zijn broer Lodewijk de titel van koning te aanvaarden. Ondanks zijn weerstand zette koning Lodewijk zijn beste beentje voor en wist al snel de harten van menig Hollander te veroveren en zij dat van hem. Lodewijks liefde voor Holland maakte dat de situatie tussen hem en Napoleon uiteindelijk onhoudbaar werd en nadat Lodewijk in 1810 besloot zijn titel over te dragen aan zijn (minderjarige) zoon kon Napoleon het koninkrijk zonder problemen inlijven bij Frankrijk.

Inhoud

• Voorgeschiedenis
• Koninkrijk Holland
• Inlijving bij Frankrijk

Voorgeschiedenis

Toen de Franse generaal Napoleon Bonaparte (1769-1821) zich in 1804 besloot tot keizer van Frankrijk te kronen, kwam er niet alleen een einde aan de Eerste Franse Republiek, maar ook aan het Nederlandse Bataafse Gemenebest. Aangezien het Bataafse Gemenebest een vazalstaat was van Frankrijk besloot Napoleon zijn grip op het land verder te verstevigen en hij gaf de toenmalige Bataafse ambassadeur Rutger Jan Schimmelpenninck (1761-1825) de opdracht een geheel nieuwe grondwet te ontwerpen. Nadat Napoleon het ontwerp voor de grondwet had goedgekeurd stuurde hij Schimmelpenninck in de functie van raadspensionaris naar het Bataafse Gemenebest om de leiding over het land op zich te nemen.

Koning Lodewijk van Holland

Na een jaar hard werken werd raadspensionaris Schimmelpenninck ontheven van zijn taak aangezien Napoleon had besloten het Bataafse Gemenebest te verheven tot Koninkrijk Holland. Om er zeker van te zijn dat zijn bevelen zouden worden opgevolgd besloot Napoleon zijn jongere broer Lodewijk Napoleon Bonaparte (1778-1846) tot koning van Holland te kronen, maar dit was tegen de wil van Lodewijk zelf. Aangezien Lodewijk leed aan reuma was het vooruitzicht te moeten verhuizen naar het grauwe en koude Holland weinig aanlokkelijk en daarnaast had hij er genoeg van om altijd maar te doen wat zijn oudere broer hem opdroeg. Ondanks zijn protesten trok Lodewijk aan het kortste eind en op 5 juni 1806 werden hij en zijn vrouw, Hortense de Beauharnais (1783-1837), in Parijs gekroond tot koning en koningin van Holland.

Verzet

Naast Lodewijk zelf waren ook de Hollanders weinig enthousiast over zijn benoeming tot koning en met name de patriotten waren fel tegen zijn komst. Nadat zij jaren hadden gestreden voor hun vrijheid en hier van hadden mogen proeven tijdens de Bataafse Republiek en het Bataafse Gemenebest, waren ze niet van plan hun positie zomaar op te geven. Ondanks dat de patriotten diverse pogingen deden om in opstand te komen kregen ze weinig bijval van de overige inwoners van het nieuwe koninkrijk. Deze besloten om de zoveelste machtswisseling gelaten te accepteren en eerst de kat uit de boom te kijken voor ze een oordeel over hun nieuwe koning zouden vellen.

Koninkrijk Holland

Ondanks zijn gedwongen benoeming besloot koning Lodewijk er het beste van te maken en beloofde tijdens zijn eerste toespraak dan ook plechtig om de belangen van zijn onderdanen en koninkrijk te behartigen. Ondanks dat hij het recht had om alleen te heersen richtte koning Lodewijk een advieslichaam op dat de Staatsraad werd genoemd en riep tevens een nieuw Wetgevend Lichaam (parlement) in het leven. Daarnaast probeerde hij de sympathie van de Hollanders voor zich te winnen door de Nederlandse taal te leren bij hoogleraar David Jacob van Lennep (1774-1853) en hofdichter Willem Bilderdijk (1756-1831) en paste veelvuldig hoor en wederhoor toe om processen zo eerlijk mogelijk te laten verlopen. Dat het Nederlands koning Lodewijk niet altijd even goed af ging bleek wel toen hij zichzelf tijdens een toespraak per ongeluk 'Konijn van Olland' noemde tot grote hilariteit van de aanwezigen. Lodewijks liefde voor Holland werd hem door zijn broer Napoleon niet in dank afgenomen en om de Franse spionnen dwars te zitten besloot Lodewijk het Nederlands in te voeren als de officiële taal.

Eenheid

Om zijn band met het volk en lokale regenten te verstevigen maakte koning Lodewijk met enige regelmaat een tournee langs de dorpen en steden van zijn koninkrijk en loste de problemen die er speelden ter plaatse op. Door zich betrokken te tonen tijdens de rampen die zijn koninkrijk troffen, sloten de Hollanders hun Franse koning in het hart en door tijdens zijn reizen te overleggen met de lokale bestuurders en gezaghebbers wist hij draagvlak voor zijn ideeën te creëren. De landdrosten die leiding gaven aan de elf departementen van het koninkrijk (Amstelland, Brabant, Drenthe, Friesland, Gelderland, Groningen, Maasland, Overijssel, Utrecht, Zeeland en Oost-Friesland) stonden allen op goede voet met koning Lodewijk aangezien hij probeerde politieke eenheid te scheppen in een land waar zelfbesturende departementen de normaalste zaak van de wereld waren. En door ook de burgemeesters van de grote steden in eigen persoon te benoemen wist koning Lodewijk zijn greep op de centrale overheid en het lokale bestuur op een vreedzame manier aanzienlijk te verstevigen.

Wetgeving

Nadat Lodewijk alle neuzen in zijn koninkrijk dezelfde kant op had weten te krijgen gaf hij de Staatsraad de opdracht om de codificatie (het opschrift stellen van het recht), waar de Bataven in 1798 aan begonnen waren, af te maken. In 1804 werd het eerste ontwerp van 'Het Lijfstraffelijk Wetboek' aan de koning gepresenteerd en na een aantal aanpassingen en veranderingen werd in 1809 'Het Crimineel Wetboek voor Koninkrijk Holland' ingevoerd. Met de invoering van het Nederlandse wetboek ging Lodewijk voor het eerst openlijk tegen de wensen van zijn broer Napoleon in, aangezien deze Lodewijk de opdracht had gegeven een wetboek op te stellen dat gelijk was aan de Franse Code Civil. Tot grote ergernis van Napoleon bleef het niet alleen bij het invoeren van het 'Crimineel Wetboek' maar keurde Lodewijk ook nog het Nederlandse 'Wetboek van Koophandel' en het 'Wetboek op de Regterlijke Instelling en Regtspleging' goed, beide volledig opgesteld door Nederlandse juristen.

Inlijving bij Frankrijk

Ondanks de successen die Lodewijk boekte was het niet louter lof dat hij ontving. Onder zijn onderdanen begon de weerstand tegen de luxe levensstijl van Lodewijk steeds meer toe te nemen en zo was het velen van hen een doorn in het oog dat de koning zijn residentie maar bleef verplaatsen. Na zijn aankomst in Holland had Lodewijk een paleis in Den Haag bewoond maar gaf in 1807 opdracht om een aantal woningen aan de Utrechtse Drift om te bouwen tot paleis. Al snel na zijn verhuizing naar Utrecht liet Lodewijk zijn oog op het oude stadhuis aan de Dam in Amsterdam vallen en liet het voor een vermogen ombouwen tot paleis. Nadat de verbouwing was voltooid verbleef koning Lodewijk er slechts enkele nachten voor hij tot de conclusie kwam dat hij 'niet kon aarden' in Amsterdam. In de periode die volgde verbleef Lodewijk voornamelijk in zijn 'buitenplaats' in Haarlem, op het Landgoed in Soestdijk of in zijn residentie in Amelisweerd. Ondanks dat de koning zijn luxe levensstijl bekostigde uit zijn privévermogen was een koning die met geld smeet tegen het zere been van de zuinige Hollanders.

Ruzie met broer Napoleon

Lodewijks liefde voor Holland dreef niet alleen een wig tussen hem en zijn vrouw, die een hekel had aan het 'bekrompen' land, maar ook tussen Lodewijk en Napoleon. Gedurende de jaren dat Lodewijk koning was verweet Napoleon hem meer dan eens de belangen van Holland boven die van Frankrijk te stellen, een beschuldiging waar Lodewijk weinig tegenin kon brengen. Toen Napoleon Lodewijk de opdracht gaf om de dienstplicht in zijn koninkrijk in te stellen, zodat hij genoeg troepen zou hebben om het tegen Engeland op te nemen, weigerde Lodewijk zijn verzoek. Volgens Lodewijk was het onmogelijk om 40.000 soldaten te werven in een land met slechts 2 miljoen inwoners en Napoleon ontstak in woede. Om de Engelse handel te schaden gebood hij Lodewijk de Hollandse havens te sluiten voor de Engelse schepen, maar aangezien dit ook een doodssteek zou zijn voor de Hollandse economie, weigerde Lodewijk opnieuw. Na een flinke ruzie tussen beide broers besloot Lodewijk toe te geven en de havens te sluiten, maar trad vervolgens weer niet op tegen de vele Engelse smokkelaars die voor de Hollandse kusten actief waren.

Inlijving bij Frankrijk

In 1809 liep de ruzie tussen Lodewijk en Napoleon volledig uit de hand toen een klein Engels leger er in slaagde voet aan land te zetten in de Hollandse plaats Walcheren. Volgens Napoleon was deze landing te wijten aan het feit dat Lodewijk had geweigerd de dienstplicht in te voeren en hij ontbood hem naar Frankrijk te komen. Tijdens het bezoek in november 1809 maakte Napoleon zijn broer Lodewijk goed duidelijk hoe de verhoudingen lagen en dwong hem een document te ondertekenen waarbij Lodewijk grote delen van zijn koninkrijk overdroeg aan Frankrijk. Na zijn terugkeer in Holland werd Lodewijk ook nog gedwongen om de Franse troepen feestelijk te onthalen in Amsterdam en hij besefte dat er een einde was gekomen aan zijn periode als koning. Op 1 juni 1810 droeg Lodewijk zijn kroon over aan zijn zes jaar oude zoon, Napoleon Lodewijk (1804-1831), en trok zich terug in de plaats Töplitz. Toen Napoleon ter ore kwam wat zijn broer had gedaan gaf hij opdracht zijn neefje Napoleon Lodewijk per direct naar Frankrijk te brengen en hij lijfde het Koninkrijk Holland op 9 juni 1810 bij Frankrijk. Van 1810 tot en met 1813 was het voormalig Koninkrijk Holland een onderdeel van het Franse Keizerrijk.