Pygmalion - beeldhouwer uit de Griekse mythologie

Pygmalion is een beroemd personage uit de Griekse mythologie. Het levensverhaal van deze fictieve beeldhouwer is al eeuwenlang een grote inspiratiebron voor allerlei gedichten, romans, toneelstukken, films en schilderijen. In de sociologie is er een fenomeen naar hem vernoemd: het Pygmalion-effect. De Cypriotische stad Paphos zou volgens oude verhalen vernoemd zijn naar een kind van de beeldhouwer Pygmalion en zijn geliefde Galatea.

Samenvatting van de mythe

Prins en vrouwenhater

Zoals meestal het geval is bij grote sagen, mythes en legendes, bestaan er ook van het verhaal van Pygmalion veel verschillende versies. In de meeste versies is hij een prins die zijn leven helemaal in het teken van het beeldhouwen stelt. Hij houdt niet van mensen en vooral niet van vrouwen. De oorzaak hiervan zou zijn, dat hij vrouwen te veel zonden heeft zien begaan. Pygmalion is daarom ook eigenlijk van plan om zijn hele leven vrijgezel te blijven.

Zijn meesterwerk: de ultieme schoonheid

Hoewel hij beweert niet van vrouwen te houden, vormen zij wel een grote inspiratiebron voor zijn kunst. Zo begint hij op een dag aan een ivoren beeld van een vrouw, dat de ultieme schoonheid moet uitrukken. Hij noemt haar Galatea. Tijdenlang werkt hij eraan en het wordt werkelijk zijn meesterwerk.

Als het beeld af is, merkt Pygmalion dat hij verliefd is geworden op Galatea. Sterker nog: hij is helemaal in de ban van haar. Hij kust haar, hij koopt juwelen en allerlei andere cadeaus voor haar, hij slaapt met haar. Eindelijk heeft hij zijn ideale vrouw gevonden: een ivoren standbeeld.

De wens: het gebed tot Aphrodite

Op den duur begon het toch aan Pygmalion te knagen, dat de grote liefde van zijn leven een stuk ivoor was en niet een levend wezen. Toen er een feest ter ere van de liefdesgodin Aphrodite werd gevierd, ging Pygmalion naar de tempel. Hij bracht er een offer en smeekte richting de goden, of ze hem alsnog een echte, levende vrouw konden geven. Eigenlijk wilde hij in zijn gebed vragen of de goden het standbeeld Galatea tot leven wilden wekken, maar uiteindelijk durfde hij dat in de tempel niet. Hij vroeg daarom om een vrouw die 'zo veel mogelijk op Galatea zou lijken.'

Galatea kwam tot leven

De godin Aphrodite hoorde het gebed en jawel, zij begreep wat Pygmalion echt wilde: ze wekte Galatea tot leven. De beeldhouwer was dolgelukkig. Negen maanden na dit wonder kregen Pygmalion en Galatea hun eerste kind: Paphos. (Volgens de meeste versies was dit een dochter, maar er zijn ook versies van deze mythe waarin Paphos een zoon was.) Deze Paphos zou later als koningin heersen over een gebied in het westen van het eiland Cyprus. Naar haar werd ook de hoofdstad van dit gebied genoemd: de stad Paphos.

Pygmalion als inspiratiebron in de kunst: van Ovidius tot Hollywood

De bekendste versie van het verhaal over Pygmalion uit de oudheid is geschreven door de Romeinse dichter Ovidius. Het staat in zijn beroemde boek 'Metamorfosen'. Dit verscheen waarschijnlijk rond het jaar 1 na Christus.

Vele eeuwen later, tijdens de renaissance, werd het de mode onder kunstenaars om zich voor hun werk te laten inspireren door verhalen uit de Griekse en Romeinse oudheid. Tot de populaire mythes die zich erg goed leenden voor een bewerking behoorde het verhaal van Pygmalion. In de daaropvolgende eeuwen is deze mythe altijd een belangrijke inspiratiebron in de kunst gebleven.

Pygmalion op toneel en in de film

Een beroemd toneelstuk over deze mythe werd in 1762 gepubliceerd door de filosoof Jean-Jacques Rousseau. Het droeg als titel simpelweg 'Pygmalion'. In 1913 publiceerde George Bernard Shaw eveneens een toneelstuk dat die titel droeg. Dit stuk van Shaw was later de inspiratiebron voor de musical en de film My Fair Lady. Ook talloze andere toneelstukken en films zijn geïnspireerd door de mythe van Pygmalion, van William Shakespeare's toneelstuk The Winter Tale, tot en met de Hollywoodfilm Pretty Woman.

Pygmalion in de literatuur, muziek en beeldende kunst

Tot de dichters die geïnspireerd werden door Pygmalion, behoren onder meer Friedrich von Schiller, William Bell en Robert Graves. In de muziek bestaat er een bekende cantate genaamd Pygmalion, waarvan de tekst door Karl Wilhelm Ramler werd geschreven en waarbij Johann Christopph Friedrich Bach de muziek componeerde. Schilders die Pygmalion als onderwerp kozen, waren onder meer Jean-Baptiste Regnault, Jean-Léon Gérôme, Honoré Daumier en Edward Burne-Jones.

Pygmalion-effect in de sociologie

In de sociologie en psychologie kent men een fenomeen dat vernoemd is naar deze oude mythe: het Pygmalion-effect. Dit heeft met name betrekking op het onderwijs. Leraren hebben bewust of onbewust verwachtingen van leerlingen. Het Pygmalion-effect houdt in dat door die verwachtingen impliciet deels de prestaties van de leerlingen gestuurd worden.

Paphos, stad op Cyprus bij de rots van Aphrodite

De stad Paphos, die naar het kind van Pygmalion vernoemd zou zijn, is een havenstad in het zuidwesten van Cyprus. Deze plaats heeft anno 2020 circa 65.000 inwoners. Er bevindt zich in en rond deze stad veel belangrijk archeologisch erfgoed en de hele plaats Paphos staat daarom ook op de werelderfgoedlijst van UNESCO. Nabij de stad Paphos ligt de 'Rots van Aprodite'. Hier zou deze 'godin van de schoonheid' volgens de oude mythes geboren zijn.