Megara: Griekse stadstaat in de schaduw van Athene

Megara is vandaag de dag een relatief kleine nederzetting met net iets onder de 37.000 inwoners (volkstelling uit 2011). In klassieke tijden was het echter een belangrijke stadstaat, een zogeheten polis, in het oude Griekenland. Deze stad was gelegen op het schiereiland Attica en was slechts 35 kilometer verwijderd van Athene. Hierdoor is de geschiedenis van Megara onlosmakelijk verbonden met die van de hoofdstad. De polis staat vooral bekend om het feit dat het kolonisten uit deze stad waren die in 660 v.Chr. de nederzetting Byzantium stichtten, die later uit zou groeien tot een van de belangrijkste steden van Europa.

Algemene informatie

Ligging

De stadstaat Megara was gelegen op een smalle landbrug in het zuiden van het schiereiland Attica, een gebied dat erg belangrijk was in het oude Griekenland. Naar het westen lag de Korinthische Golf, die het schiereiland Peloponnesos scheidt van de rest van Griekenland, en richting het oosten werd de stad geflankt door de Saronische Golf (een onderdeel van de Egeïsche Zee). Megara lag op steenworp afstand van drie andere vooraanstaande poleis, namelijk Athene 35 kilometer naar het westen, Korinthe 37 kilometer naar het oosten, en Thebe ongeveer even ver naar het noorden. In de directe nabijheid van Megara was tevens het eiland Salamis gesitueerd, welke een tijdlang door Megara werd bestuurd maar uiteindelijk werd overgenomen door Athene.

Handel

Vanwege zijn ligging aan de Egeïsche Zee was de stadstaat ook zeer geschikt als havenstad. Dit stelde de bewoners in staat hun schepen te gebruiken om allerlei voordelen te verkrijgen ten opzichte van andere stadstaten in de regio. Megara verdiende aardig wat geld aan de export van dierlijke producten als wol, maar ook van daadwerkelijk vee. De twee belangrijkste havens waren Nisaea (niet te verwarren met Nicaea, een Griekse stadstaat in Klein-Azië) op de oostelijke Saronische Golf en Pegae op de westelijke Korinthische Golf. Megara heeft door zijn geschiedenis heen altijd voordeel gehad van de relatieve vruchtbaarheid van de gebieden die eromheen liggen, waardoor men hun brood kon verdienen met de landbouw, het houden van vee en het verhandelen van producten en goederen die te maken hadden met de landbouw.

Oorsprong van Megara in de overlevering

Zoals het geval is bij vele Griekse stadstaten is de vroege geschiedenis van Megara gehuld in raadsels en mysterie. Volgens de klassieke overlevering was de oorspronkelijke naam van de stad Nisaea, een term die afkomstig was van de naam Nisos. De legende vertelt ons dat deze Nisos de heerser was van de vroege stad in een tijd dat Attica geregeerd werd door de vier zoons van de mythische Atheense koning Pandion II. In dit systeem zou Nisos geregeerd hebben over de nederzetting die nu bekend staat als Megara, en waren de andere drie districten van Attica in handen van zijn drie broers. Aan de historiciteit van dit verhaal wordt uiteraard nogal getwijfeld vanuit het wetenschappelijke veld, aangezien de oude Grieken de neiging hadden mythes en legendes te verzinnen om de oorsprong van hun steden te verklaren. Toch is het verhaal over Nisos en zijn drie broers zeker niet oninteressant.

Vroege geschiedenis

Vanuit een historisch perspectief wordt het gedacht dat Megara in zijn vroege geschiedenis een nederzetting was die afhankelijk was de nabije polis Korinthe. In deze periode was Korinthe veel machtiger en overschaduwde het Megara volledig. Ondanks dit begonnen de bewoners van de kleinere stad zelfs toen al met het stichten van kolonies, waarvan het bescheiden Megara Hyblaea op Sicilië de bekendste is. Later wist Megara zich door middel van een onafhankelijkheidsoorlog los te maken van de overheersers en een onafhankelijke stadstaat te worden. In de 8e eeuw voor Christus begon men meer commerciële kolonies te stichten op Sicilië, en tevens in Klein-Azië en op de Krim. In 660 v.Chr. stonden kolonisten uit Megara daarnaast aan de basis van Byzantium, een nederzetting aan de Bosporus die later in de vorm van Constantinopel uit zou groeien tot een van de meest belangrijke steden van de Westerse wereld. De stichting van Byzantium is misschien wel de daad waarvoor Megara het meest prominent herinnerd wordt.

Verdere historie

In de verdere geschiedenis van Megara was de stadstaat op politiek gebied niet van bijzonder groot belang, maar toch is zijn historie het nog waard om herinnerd te worden. Historici vermoeden dat Megara in de 7e en 6e eeuw voor Christus een pact had met Milete, een belangrijke stad op de westelijke kust van Anatolië (het huidige Turkije). Men vermeldt dat de twee steden samenwerkten en dat er zelfs duidelijke overeenkomsten waren in de politieke organisatie van Megara en Milete. Vanuit een politiek perspectief was Megara niet bijzonder in het systeem van de Griekse stadstaten. Net zoals veel andere poleis werd het regelmatig geregeerd door tirannen, die op autocratische wijze de stad leidden. Zo bevestigde Theagenes zich in de late 7e eeuw voor Christus als despoot door al het vee van de rijkere klasse af te slachten om zo de armen voor zich te winnen – een verhaal dat wordt beschreven in Aristoteles’ beroemde werk Politica. Een ander bekend persoon in de geschiedenis van de stad was Euclides van Megara, een socratisch filosoof die de zogeheten School van Megara stichtte. De School hield zich voornamelijk bezig met ethica en logica, en was een tijdlang een van de meest bekende instanties in de stadstaat.

Rivaliteit met Athene en latere geschiedenis

De latere geschiedenis van Megara, na ruwweg 630 voor Christus, wordt gekenmerkt door een oplopende rivaliteit met de nabije polis Athene. Deze machtige buurman was uitgegroeid tot ongetwijfeld een van meest invloedrijke van alle Griekse stadstaten, en overschaduwde Megara nu zoals Korinthe dat eens had gedaan. Rond 570 verloor Megara het eiland Salamis, gelegen in de Saronische Golf naar het oosten, aan Athene. Dit was een serieuze klap voor de stad, waarvan gezegd wordt dat ze hierna in een staat van verval terecht kwam. Na 461 werd het gedwongen grotendeels afhankelijk te worden van Athene op militair gebied; op politiek gebied deed het er al helemaal niet meer toe. Vanaf 432 legde Athene Megara een handelsembargo op, waardoor de export van goederen en de winst uit de handel sterk beperkt werd en de stad een groot deel van zijn inkomsten verloor. Gedurende de Peloponnesische Oorlog (431-404 v.Chr.), waarbij een alliantie onder leiding van Athene vocht tegen een militair verbond onder leiding van Sparta, werd het gebied rondom de stad ingenomen door Athene. Dit was een ontwikkeling waarvan Megara volgens veel historici nooit meer is hersteld. Gedurende de Romeinse periode overleefde de stad wel, maar had het zijn glans en welvaart verloren en was het het vermelden niet echt meer waard. Megara heeft sindsdien nauwelijks meer een rol gespeeld. Vandaag de dag is Megara een nederzetting met net iets onder de 37.000 inwoners (volkstelling uit 2011). Het is een centrum voor landbouw en het houden van vee, en heeft aardig geprofiteerd van de industrialisatie in het gebied eromheen. Echt belangrijk is het echter allang niet meer.