Michelangelo, kunstenaar

Op 21 jarig leeftijd vertrekt Michelangelo naar Rome waar hij bijna bovenmenselijke creaties maakt. Men noemt hem il divino, de goddelijke. Tijdgenoten roemen zijn creativiteit, verbeeldingskracht en gedrevenheid. Nooit eerder had een kunstenaar met zijn vernieuwende vormen en grote aandacht voor het menselijk lichaam de grenzen van de kunst zo verlegd.

Jeugd en opleiding

Michelangelo di Lodovico Buonarroti Simoni, geboren op 6 maart 1475 te Caprese, zoon van de burgemeester van Caprese. Op zesjarige leeftijd verliest hij zijn moeder en wordt aan een kindermeisje, de vrouw van een steenhouwer, toevertrouwd toen het gezin naar Florence verhuisde.

Op jonge leeftijd wordt hij onder contract gesteld bij Ghirlandaio en Bertoldo di Giovanni. Van de eerste leerde hij schilderen, van de laatste beeldhouwen. Door jaloezie ontstaan door het grote talent van de jonge Michelangelo wordt het contract voortijdig verbroken. Hij is nog geen 15 jaar oud wanneer zijn talent wordt opgemerkt door Lorenzo de ‘Medici die hem onder zijn hoede nam. Hier voelde Michelangelo zich helemaal niet thuis en al op 21-jarige leeftijd vertrekt hij naar Rome. Hij zal nog één maal terugkeren naar Florence, voor het maken van het beeld ‘De David’.

Men noemt hem il divino, de goddelijke. Tijdgenoten roemen zijn creativiteit, verbeeldingskracht en gedrevenheid. Nooit eerder had een kunstenaar met zijn vernieuwende vormen en grote aandacht voor het menselijk lichaam de grenzen van de kunst zo verlegd.

Michelangelo als kunstschilder

Sixtijnse kapel (Capella Sistina)

In opdracht van Paus Julius II, schilderde hij in de jaren 1508-1512 het plafond van de huiskapel van de Paus in Rome. Hij mag zelf de inhoud van zijn werk bepalen. Ook vat hij het werk niet meer op als een naast elkaar plaatsen van afzonderlijke taferelen, zoals toen gebruikelijk was: zijn plafond vormt één aangesloten geheel.
Het gewelf bestaat uit zones, die boven elkaar worden afgebeeld.

• Langs de randen zitten 12 majestueuze figuren van profeten en sibyllen op hun marmeren troon. De heidense sibyllen zitten naast de bijbelse profeten, omdat ook zij een toekomst hadden voorspeld waarin de opvattingen over de mens en leven volkomen anders zouden zijn
• Het centrale deel van het gewelf, versierd met naaktfiguren, behelst scènes uit het scheppingsverhaal. De cyclus met verhalen uit Genesis moet gelezen worden vanaf de ingang, dus in chronologisch omgekeerde orde.

Achtereenvolgens worden afgebeeld:

• De dronkenschap van Noach
• Zondvloed
• Het offer van Noach
• Verzoeking en verdrijving
• Schepping van Eva
• Schepping van Adam
• Vergadering van de wateren
• Schepping van zon, maan en planeten
• Scheiding van licht en duisternis

Het gewelf van de Sixtijnse kapel is een mijlpaal in de geschiedenis van de kunst, niet alleen door de verbluffende technische vaardigheid, maar nog meer door de oorspronkelijkheid van de inhoud. Als overtuigd christen laat Michelangelo met zijn overweldigend gewelf de stem weerklinken, die aanwijst hoe de hoogmoed en de erfzonde de mens voeren naar eenzaamheid, gebondenheid en verderf.

Het laatste oordeel (Giudizio universale)

Hieraan begon Michelangelo in juli 1536, nadat de kapel voltooid was. De schildering is een dramatische en levendige voorstelling van figuren die wachten op het Oordeel Gods.
De beide centrale figuren, de jeugdige Christus en Maria, zijn geïsoleerd door een krans van licht. Streng en onverzoenbaar als universeel Rechter. Iets hoger blazen de engelenfiguren op hun trompetten. Beneden zien we de zondaars, samengepakt in de veerboot van Charon, die hen naar de onderwereld zal voeren. Aan de voeten van Christus staan St. Laurentius en St. Bartolomeus, de laatste is herkenbaar aan het mes in de hand en de afgestroopte huid. Zijn gezicht is een zelfportret van Michelangelo.

De beeldhouwer

In Florence leerde hij de klassieke oudheid kennen, die van grote invloed is geweest op zijn werk. Hij heeft zeer veel beelden gemaakt, waaronder:

Piëta

In dit schijnbaar rustige beeld leven twee tegengestelde gevoelens: vrede en angst. Kardinaal Bilhères del Lagraulas gaf hem in 1498 te opdracht voor dit werk. Het bestaat uit een massief stuk marmer uit Carrara, de kunstenaar werkte eraan tot 1499.

Het toont de dode Christus die rust in de schoot van de Madonna als een slapend kind: een zoete herinnering aan een vredevol verleden. Maar nu ervaart de jonge moeder reeds het angstig voorgevoel van de passie, die zij met haar linkerhand in de toekomst aanwijst. Michelangelo vat in dit beeld dus verschillende momenten samen. De Madonna bekijkt noch de toeschouwer, noch haar dode zoon. Zij is een eenzame vrouw die de wil van God aanvaardt. De gesloten piramidevorm laat ook aanvoelen dat alles verloopt volgens een afgerond goddelijk plan, dat de menselijke geschiedenis overstijgt.

Het is het enige werk van Michelangelo dat gesigneerd is (MICHEL ANGELUS BONAROTUS FLORENT FACIBAT).

Enkele andere beelden van Michelangelo

• David, in Florence van marmer 1501-1504
• Dronken Bacchus, Florence 1497
• Madonna met Kind
• Mozes
• De graftomben van Lorenzo en Giuliano

De architect

De architectuur kwam eigenlijk best laat in zijn leven. Toen hij al veertig jaar oud was begon hij te werken aan ontwerpen voor de gevel van de San Lorenzo in Florence; Deze werden echter niet uitgevoerd.
Met de Bibliotheca Medicae Laurenziana en de grafkapel van de Medici kon hij tussen 1520 en 1534 in Florence eindelijk zijn talenten voor de architectuur laten zien.
In 1547 nam de inmiddels bejaarde kunstenaar leiding over de St-Pieter in Rome.
Toen hij aan zijn opdracht begon was de basilica al zo ver af, dat hij aan de afmetingen niets meer kon veranderen. Het lukte hem wel om de plattegrond wat overzichterlijker te maken, door bijvoorbeeld een zuilenhal en een trap voor de ingang te maken. Hij bekroonde de kruising met een reusachtige koepel.
Nog in de laatste jaren van zijn leven ontwierp hij het Conservatorenpaleis voor het kapitool, de heuvel in Rome waarvoor hij al in 1536 een plein had getekend. Michelangelo maakte alleen het begin van de bouw van het Conservatorenpaleis mee, maar het gebouw werd naar zijn plannen uitgevoerd.

Michelangelo als dichter

Als dichter is hij bekend gebleven door zijn verzen en sonnetten gericht aan zijn vriend Cavalieri en aan Vittoria Colonna. De meeste schreef hij tussen 1534 en 1564 in Rome. Pas in de 19de eeuw zijn ze naar de originele manuscripten uitgegeven.

Aan het eind van zijn leven schreef Michelangelo een brief aan Vasari, waarbij hij het volgende sonnet insloot:

Op 18 februari 1564 stierf Michelangelo in Rome en werd begraven in de Santa Croce in Florence, waar zijn graftombe (ontworpen door Vasari) staat naast de cenotaaf van de door hem zo bewonderde Dante.