Huwelijken tussen broer en zus

Waarom mocht de egyptische koninklijke familie binnen de eigen familie trouwen en mochten de mensen in de lagere lagen van de maatschappij dit niet en getuigde dit zelfs van een gedrag wat onacceptabel was. Waarom stonden de koninklijke familieleden boven deze sociale wetten? En was dat eigenlijk wel altijd zo? In het Oude Egypte aan het begin van het Nieuwe Rijk trouwde koningin Ahhotep II met haar broer, waarschijnlijk Taa of Kamose. Samen kregen ze een zoon Ahmose (ca. 1539 - 1514 vChr.) die evenals zijn ouders ook trouwde met zijn zus, Ahmose-Naftera. Ook hun zoon Ahmenhotep I trouwde zijn zuster Ahmose-Meritamoem. De volgende koning, Thoetmosis I, behoorde niet tot het geslacht maar zeer waarschijnlijk zijn vrouw weer wel. Uit dit huwelijk werd Hatsjepoet geboren en ook zij trouwde haar (half)broer, de latere Thoetmosis II.
Een huwelijk tussen broer en zus was in die tijd dus eerder gewoonte dan uitzondering. Het was de normaalste zaak van de wereld. Let wel, het ging hierbij niet om symbolische huwelijken zoals lang werd gedacht door de egyptologen. De huwelijken waren echt. Deze incestieuze verbintenissen waren serieus en niet platonisch van aard. Ook Toethanchamon huwde in latere tijd zijn half zuster Anchesenamoen.

Soms ging het zelfs nog verder en trouwde de vader zijn eigen dochter. Bekend was dat de dochters van Amenhotep III en Ramses II dit deden. Ramses II schijnt zelfs een kind te hebben verwekt bij zijn dochter Bintanat, een van zijn dochters. De traditie duurde echter niet lang. Dergelijke huwelijken werden al in de Oude Tijd beschreven maar daarna werd het nog maar zelden genoemd. In de tijd van de Ptolemaëen is het ineens weer in, dan worden er weer huwelijken tussen broers en zusters beschreven. Dit hield nog wel een tijd van tweehonderd jaar aan. De vraag is dan ook niet óf de farao's hun zusters trouwden maar eerder rijst de vraag wanneer was dit in zwang?

Duidelijk is in ieder geval dat incestieuze relaties in andere lagen van de maatschappij onaanvaardbaar was, er is buiten de koninklijke familie niets bekend over huwelijken en relaties binnen de families.

Opvattingen

De opvattingen over seksueel gedrag in die tijd verklaren een hoop. Er is een voorval beschreven over éne Nebamoen die werkzaam was voor de koninklijke familie. Hij werd beschuldigd van gedrag wat niet bij zijn beroep paste. Hem werd ten laste gelegd dat hij seks had gehad met een vrouw en haar dochter en een andere vrouw met zijn zoon hebben gedeeld. Hij had hiermee niet de wet overtreden. Maar hij had geen weerstand kunnen bieden aan het gedrag dat niet van een goede smaak getuigde. Als men dit al niet tolereerde kun je wel raden hoe er gedacht werd over nog veel intiemere relaties binnen de familie zoals broer en zus of vader en dochter. De tweede vraag is dus eigenlijk: waarom mocht de koninklijke familie gedrag vertonen wat in de andere lagen niet geaccepteerd werd?

Verklaringen

Sir James Fraze verklaarde de relaties als een 'overlevingsstrategie' van de koninklijke lijn. Deze werd namelijk via de vrouwelijke lijn doorgegeven. De macht ging wel vaak naar de mannen. Wilde hij er zeker van dat dit werd vastgehouden en dat zijn zoon hem zou opvolgen dan moest hij hem wel met zijn zuster laten trouwen. Veel wetenschappers en egyptologen vonden dit een acceptabele verklaring omdat het de incestieuze relaties verklaard naar primitief overlevingsgedrag. Zo hoefden ze het gedrag van de farao's niet goed te keuren, maar dat ze gehouden waren aan eeuwenoude tradities.

Waarschijnlijk wilden de koninklijke families ook de goden imiteren door de incestieuze relaties. Ze hadden zo het gevoel goddelijk te zijn. Immers de eerste kinderen op aarde, die door de schepper werden gebracht, hadden ook geen ouders. Zij hadden hiermee geen andere keuze dan met hun eigen familileden voort te planten.

De egyptische koningen bleven zolang op de troon zitten dat ze vaak uit meerdere generaties hun partners haalden. Zo probeerden ze het goddelijk naar hen toe te trekken en hoopten ze zich zo als de erfgenamen van de goden te presenteren. Dit gebruik versterkte ook het aanzien van de hoofdvrouw die gold als goddelijke tegenhangster.

Zo kon Hatsjepoet, die tot de familie van Ahmose behoorde en zowel door haar geboorte als haar huwelijk als goddelijk werd beschouwd, als een echte heerseres de troon bestijgen naast Thoetmosis III. Hierdoor ontstond een religieuze rel die een grote invloed had op de dynasty. Daarom werd na haar dood een einde gemaakt aan het toestaan van huwelijken tussen broers en zussen. Dit duurde echter weer totdat er in Egypte een buitenlandse dynastie op de troon kwam, die zo Egyptisch mogelijk wilde over komen.

Lees verder

• Toetanchamon: de samenzwering
• Cleopatra: legende of niemendal?