Eindexamen geschiedenis: Ten oorlog! Samenvatting, begrippen

Zowel in 2008 als in 2009 luidt één van de examenonderwerpen geschiedenis: "Ten Oorlog! Europese oorlogen 1789-1919. Oorlog als maatschappelijk fenomeen". In dit artikel wordt de stof van dit onderwerp overzichtelijk behandeld in de vorm van begrippen, jaartallen en gebeurtenissen, startend bij de Napoleontische oorlogen en de Krimoorlog, via de Frans-Duitse oorlog naar de Eerste Wereldoorlog. Van Napoleon en Bismarck tot Frans Ferdinand en Wilson: ten oorlog!

Napoleontische Oorlogen

De geschiedenis van de Napoleontische Oorlogen kent meerdere belangrijke begrippen. Onmisbaar, met het oog op het eindexamen, zijn de volgende:

Franse Revolutie, Verlichting, Waterloo, coalitieoorlogen, Eerste Coalitieoorlog, Bourbon, Lodewijk XVI, emigrés, Napoleon Bonaparte, Austerlitz / Driekeizerslag, standenmaatschappij, Marie Louise, Heilige Alliantie / Grote Alliantie, Volkerenslag bij Leipzig, Congres van Wenen, Honderd Dagen, Marie-Antoinette, Continentaal Stelsel, machtsevenwicht, Grande Armee, Elba, Tolverbond, Metternich, restauratie, Nationale Vergadering, ancien régime.

De belangrijkste gebeurtenissen, op chronologische volgorde, zijn:

Jaartal	gebeurtenis
1789	Begin Franse Revolutie. Leus: Vrijheid! Gelijkheid! Broederschap! Beïnvloed door Verlichting 18de eeuw. Ook: tegen standenmaatschappij
1791	Frankrijk krijgt nieuwe grondwet, Franse koning XVI probeert het land te ontvluchten.
1792	Frankrijk verklaart de oorlog aan Oostenrijk, dat steun krijgt van Pruisen.
1793	Franse koning Lodewijk XVI ter dood gebracht onder guillotine (in januari, Marie-Antoinette volgt in oktober 1793). Frankrijk voert de dienstplicht in. Frankrijk verklaart de oorlog aan G-B en Spanje en aan de Nederlanden.
1798	Tweede Coalitieoorlog. Napoleon landt in Egypte.
1799	Staatsgreep Napoleon (datum: 18 Brumaire), einde Directoire. Napoleon 1ste Consul.
1804	Napoleon kroont zichzelf tot keizer der Fransen.
1805	Franse leger onder Napoleon vernietigt de Oostenrijkse en Russische legers bij Austerlitz (Driekeizerslag).
1806	Napoleon legt het Continentaal Stelsel op. Het Stelsel zou enkele jaren bestaan en weinig succes hebben.
1808	Oostenrijk voert de dienstplicht in. Tegenslag voor generaals Napoleon in Spanje en Portugal.
1810	Napoleon trouwt Marie Louise, de dochter van de Oostenrijkse keizer.
1812	Mislukte veldtocht tegen Rusland.
1813	Volkerenslag bij Leipzig.
1814	Pruisen voert de dienstplicht in. Napoleon wordt verbannen naar Elba. Begin Congres van Wenen en restauratie van Europa (= herstel oude regeringen).
1815	Napoleons Honderd Dagen van terugkeer komen ten einde na zijn nederlaag bij Waterloo. Einde Congres van Wenen, conservatieve statenordening Europa. Ook in 1815: Heilige Alliantie Rusland, Oostenrijk, Pruisen. Quadruple Alliantie (Grote Alliantie) Engeland, Oostenrijk, Pruisen, Rusland.

Krimoorlog

De geschiedenis van de Krimoorlog bevat meerdere belangrijke begrippen. Onmisbaar, met het oog op het eindexamen, zijn de volgende:

Napoleon III, Vrede van Parijs, imperialisme, Florence Nightingale, cholera, Nicolaas I, Sebastopol, The Times, (militaire) censuur, liberaal / liberalisme, vrouwenbeweging, zeeblokkade, 'zieke man van Europa', Medical Army School, concertoplossing.

De belangrijkste gebeurtenissen, op chronologische volgorde, zijn:

Jaartal	Gebeurtenis
1853	Rusland (warmwaterpolitiek) bezet Turkse gebieden aan de Donau. Turkije verklaart de oorlog aan Rusland.
1854	Groot-Brittannië en Frankrijk verklaren Rusland de oorlog. Oostenrijk dwingt Rusland zich terug te trekken uit de gebieden rond de Donau. In september landen de Fransen en Britten op de Krim.
1855	Inname Sebastopol door Frans-Britse legermacht. Laatste oorlogshandelingen, Rusland verwerft gebied in Armenië ten koste van Turkije.
1856	Vrede van Parijs, einde van de Krimoorlog. Resultaten: - Frankrijk sterkste grootmacht, - Turkije nog afhankelijker van Europese mogendheden, - Groot-Brittannië sterkste zeemacht, - Zwarte Zee afgesloten voor alle oorlogsschepen.

Frans-Duitse oorlog

De geschiedenis van de Frans-Duitse oorlog herbergt meerdere belangrijke begrippen. Onmisbaar, met het oog op het eindexamen, zijn de volgende:

Wilhelm I, Emser Depeche, Vrede van Frankfurt, bombardement van Parijs, Commune, Duits Keizerrijk / Versailles, Otto von Bismarck, Realpolitik, Noord-Duitse Bond, Derde Republiek, 'Verenigde Naties van Europa', Slag bij Sadowa / Königgratz, Rode Kruis, 'bloedweek', Geneefse Conventie, guerilla, Sedan, industrialisatie, kanselier, Spaanse troonopvolging, Elzas en Lotharingen, Nationale Garde.

De belangrijkste gebeurtenissen, op chronologische volgorde, zijn:

Jaartal	Gebeurtenis
Voorgeschiedenis	Pruisische koning Wilhelm I streeft naar versterking van Pruisen, wil dit mogelijk maken door middel van zijn militaire macht te versterken. Wilhelm benoemt Bismarck tot kanselier van Pruisen (1862), deze zorgt ervoor dat nagenoeg zonder oppositie de legerhervormingen worden doorgevoerd. Bismarck gebruikt nationalisme en een sterk leger voor zijn Realpolitik.
[/TD][TD]Keizer Napoleon III vindt de machtstoename van Pruisen een bedreiging voor de positie van Frankrijk. Keizer Napoleon III wil door middel van een internationaal succes het vertrouwen in zijn politiek weer herstellen. Ook: ideaal 'Verenigde Naties van Europa', onder Franse leiding.
[/TD][TD]Conflict over de troonsopvolging van Spanje: Een neef van Wilhelm maakt kans op de troon van Spanje. Frankrijk wil echter niet omringd worden door Duitse machten. Frankrijk eist dat Pruisen nooit de Spaanse troon zal aanvaarden.
13 juli 1864	Oorlog Pruisen-Denemarken (Duits-Deense Oorlog), Pruisen zegeviert. Ook in het jaar 1864: oprichting Rode Kruis.
1866	Oorlog Pruisen-Oostenrijk, Slag bij Sadowa, verpletterende overwinning Pruisen. Uiteenvallen Duitse Bond (bestond van 1815-1866). Tevens (t/m 1867): vorming Noord-Duitse Bond.
13 juli 1870	Emser Depêche (= telegram, door Bismarck naar pers 'gelekt' = uitlokking oorlog).
19 juli 1870	Oorlogsverklaring Frankrijk aan Pruisen.
1 september 1870	Pruisen verslaat Frankrijk bij de Slag bij Sedan. Napoleon III gevangengenomen
18 januari 1871	Bismarck roept in de Spiegelzaal te Versailles het Duitse Keizerrijk uit.
18 maart - 28 mei 1871	Commune van Parijs, revolutionaire regering.
10 mei 1871	Vrede van Frankfurt. Drie voorname punten: Elzas-Lotharingen, schadevergoeding, nieuwe regering.

Eerste Wereldoorlog

De geschiedenis van de Eerste Wereldoorlog herbergt meerdere belangrijke begrippen. Onmisbaar, met het oog op het eindexamen, zijn de volgende:

wapenwedloop, Weltpolitik, G. Princip, Schlieffenplan, Spaanse Griep, dolkstootlegende, Weimarrepubliek, Wilhelm II, Triple Alliantie, Triple Entente, Frans Ferdinand, Vrede van Brest-Litovsk, duikbotenoorlog, Haig, imperialisme, Balkanoorlogen, loopgravenoorlog, 'totale oorlog', Plan XVII, gifgas, pacifisme, Moltke, bewegingsoorlog, 'Verdun', tweefrontenoorlog, oorlogseconomie, 'Tannenberg', vrouwenkiesrecht, Oktoberrevolutie, Benedictus XV, Clemenceau, propaganda, Haagse Vredesconferenties, Wilson, Volkenbond, 'Centralen', Kiel, Ludendorff, Veertienpuntenplan, oorlogscultuur, geleide economie.

De belangrijkste gebeurtenissen, op chronologische volgorde, zijn:

Jaartal	Gebeurtenis
1882	Triple Alliantie (Dui, O-H, Italië)
1897	Term 'Weltpolitik' voor het eerst gebruikt' m.b.t. ambitieuze buitenlandse politiek van de Duitse keizer Wilhelm II
1904	Entente Cordiale
1906	Von Schlieffenplan definitief klaar. Legerchef Moltke zou later wijzigingen aanbrengen.
1907	Triple Entente (Frankrijk, GB, Rusland) = versus Triple Alliantie
1914-1918	Eerste Wereldoorlog: Centralen (Dui, O-H, Bulg, Ottom Rijk) versus Geallieerden (Fra, GB, Rusland tot 1917, Italië vanaf 1915, VS vanaf 1917)
28 juni 1914	Moord op Frans Ferdinand in Sarajevo = aanleiding voor WO I.
28 juli 1914	Oostenrijk-Hongarije verklaart de oorlog aan Servië.
4 augustus 1914	Duitsland valt België binnen. Fr. en GB schieten te hulp.
Februari - december 1916	(bloedige) Slag om Verdun
Tot 1917	Strijdende partijen maken gebruik van massale aanvallen op elkaars linies.
Vanaf 1917	Onbeperkte Duikbotenoorlog door Duitsland (in 1915 was al de RMS Lusitania door Duitsland getorpedeerd).
6 april 1917	Verenigde Staten verklaren de Centralen de oorlog.
Okt 1917	Revolutie in Rusland.
Maart 1918	Vrede van Brest-Litovsk.
4 nov 1918	opstand zeelui en mariniers in Duitse stad Kiel. Novemberrevolutie zou enkele maanden duren.
11 nov 1918	Wapenstilstand aan het Westfront.
28 juni 1919	Vrede van Versailles: hierbij waren onder meer het zelfbeschikkingsrecht van volkeren en de oprichting van een Volkenbond, zoals in 1918 door de Amerikaanse president Wilson gepresenteerd in zijn Veertienpuntenplan, van groot belang
1918/1919-1939	Interbellum. Dolkstootlegende onder conservatieven in Duitsland, 1933 machtsgreep Hitler.