Leidens ontzet (1574)

Door een 2e beleg in 1574 rondom de stad Leiden, werd besloten de dijken door te steken zodat de landerijen onder water kwamen te staan. Dit in de hoop dat de Spanjaarden zouden vertrekken. Eén dag voordat de aanvalsplannen op de belegeraars tot uitvoer konden worden gebracht, vertrok Valdez als een dief in de nacht met zijn troepen.

Het ontzet

Tot op de dag van vandaag is nog steeds niet bekend hoe het idee ontstond om de dijken door te steken. In ieder geval is wel bekend dat prins van Oranje en de landsadvocaat Paulus Buys de uiteindelijke beslissing hebben genomen. Wanneer Leiden namelijk zou vallen, betekende dit automatisch dat ook de steden Delft en Den Haag in Spaanse handen zou komen. De prins was in ieder geval aanwezig op 3 augustus toen de dijken langs de Maas werden doorgestoken. Het duurde ontzettend lang voordat alles onder water stond en het water een probleem voor de Spanjaarden zou worden.

Valdez werd de belegering zat, die hij waarschijnlijk toch niet kon winnen, en gaf zijn leger de opdracht om in de nacht van 2 oktober de Lammerschans in alle stilte te verlaten. Wat hij waarschijnlijk nooit heeft geweten, is dat er een plan klaar lag om in de vroege uurtjes van 3 oktober, het Spaanse leger aan te vallen.
De burgerij gewaarschuwd door de stilte buiten de muren, kwam nieuwsgierig naderbij om te kijken wat er aan de hand was. Alles leek erop dat de gehate vijand was vertrokken, maar misschien was dit een valstrik. De weesjongen Cornelis Joppenszoon ging een kijkje nemen, het enige dat hij vond was een verlaten legerplaats met nog dampende ketels gevuld met een stoofpot van wortels, pastinaken (een witte wortel met een anijsachtige smaak), uien en vlees, de welbekende hutspot.

Tegelijkertijd naderden van de ander kant van de schans de platbodemschepen van de Geuzen. Ze trokken, gewapend met een half brood, kaas en haring voor iedere inwoner, de stad over de Vliet binnen.

Een dag later kwam de prins van Oranje zelf naar Leiden. Hij wilde de stad belonen en de inwoners mochten kiezen tussen 10 jaar lang geen belasting betalen of de stichting van een universiteit. De bewoners kozen voor het laatste. Dit is de eerste universiteit van Nederland waar in vrijheid van opvatting en godsdienst gestudeerd kon worden. Op de stichtingsoorkonde, gedateerd op 6 januari 1575, prijkt het zegel van Filips II. Hij was nog steeds de landheer der Nederlanden.

Herdenking

Ieder jaar wordt nog steeds het ontzet herdacht. Vanaf 1574 vindt ieder jaar een herdenkingsdienst plaats in de Pieterskerk. In deze kerk werd de eerste dankdienst gehouden in 1574. Vanaf 3 oktober 1886, de oprichtingsdatum van de 3 October vereeniging, worden er allerlei andere festiviteiten gevierd. Deze kerk bestaat nog steeds, de herdenking viert hier nog steeds op 3 oktober plaats. Het enige dat binnen in de kerk eventueel herinnert aan het Leidens ontzet is het enige gebrandschilderde raam van de kerk. Hierop wordt de geboorte van Willem van Oranje uitgebeeld.

Anno 2007 staat de kerk in de steigers vanwege een grootscheepse renovatie. Het markante monument in het hart van de stad wordt bedreigd door de bonte knaagkever. De renovatie waarmee ongeveer 17.000.000,-- euro is gemoeid is een bouwtechnisch ingewikkeld en specialistische klus.

3 Oktober is tegenwoordig een plaatselijke vrije dag, er wordt haring en witte brood uitgedeeld door onder andere hooggeplaatste personen, zoals de burgemeester en soms leden van het koninklijk huis.

Op 4 oktober viert de Amerikaanse gemeenschap hun dankviering in deze kerk. Vermoedt wordt dat toen de Pelgrims vanuit Nederland naar Amerika vertrokken (waaronder heel veel Leidenaren) zij een soortgelijke dankdag wilden houden als men in Nederland gewend was. Waarschijnlijk heeft de viering van 3 oktober centraal gestaan voor het ontstaan van "Thanksgiving" op 4 oktober dat in Amerika nog steeds wordt gevierd.

Recept traditionele hutspot

Hieronder het “officiële” recept voor hutspot met klapstuk. Officieel in zoverre dat het uit het door het ministerie van Buitenlandse Zaken uitgegeven boekje “Enkele traditionele recepten uit de Nederlandse keuken” komt.

Ingrediënten

• 600 gram klapstuk
• 3 deciliter water
• 1 eetlepel zout
• 1 1/2 kilo aardappelen
• 1 1/2 kilo winterwortelen
• 400 gram uien
• 100 gram boter of margarine
• 1 deciliter melk

Bereiding

Schil de aardappelen en snijd ze in grove stukken, van ongeveer gelijke grootte.
Maak de wortelen en uien schoon, snijd alles in kleine stukjes
Breng het water met zout aan de kook, doe de klapstuk hierin en laat dat ca. 1 uur koken
Voeg de aardappelen, wortelen en uien aan het vlees toe en breng alles weer aan de kook
Laat dit 30 minuten doorkoken tot alles gaar is
Haal het vlees uit de pan en houd het warm
Schenk het eventuele kookvocht af en bewaar dit
Stamp de aardappelen en groenten goed door elkaar
Breng de melk met boter of margarine aan de kook en roer dit door de hutspot
Als de stamppot te droog is, kan het met achtergehouden kookvocht smeuïger worden gemaakt
Snijd de klapstuk in kleine stukken en meng door de hutspot

Eet smakelijk

Lees verder

• Het beleg van Leiden (1574)