De ontstaansgeschiedenis van Ulrum

Hoe oud is Ulrum? Als men van een dorp als Ulrum (in het kustgebied van Noordwest-Groningen) zou willen aantonen dat het heel oud is, is het verleidelijk het beginpunt al ergens vóór de geboorte van Christus (het begin van onze jaartelling) te plaatsen. Vóór de bedijking (rond de 12e eeuw) werden er in de regio in periode van ongeveer 600 voor Chr. tot ongeveer 1200 na Chr. immers hoogten (wierden) opgeworpen waarop men kon wonen, beschermd en wel tegen hoog water. Trouwens, wie nog verder terug wil heeft ook mogelijkheden: vóór die wierden bestonden, waren er de kwelderruggen die bewoning mogelijk maakten. Dus met wat goede wil kun je het geboortejaar van een dorp als Ulrum tot in een ver, grijs verleden terugschuiven.

Wat Ulrum betreft - en het zelfde geldt voor de andere dorpen in rij van Wehe-den Hoorn – Vierhuizen (tegenwoordig gelegen aan of in de buurt van de N 361) - lijkt het niet verstandig het begin veel eerder te stellen dan de 7e eeuw na Christus.

Wonen op de wierde

Ongeveer in de 7e eeuw namelijk werden op een kwelderrug die zich had gevormd in wat nu het Marnegebied is, woonheuvels (wierden) opgeworpen: de rij van Wehe-den Hoorn tot en met Vierhuizen. Het is inderdaad niet uitgesloten dat vóór die tijd op dezelfde plek ook mensen woonden. Er was immers de behoefte om een woonheuvel op te werpen en mogelijk betekende dat, inderdaad, dat er al mensen woonden op de kwelderwal; mensen die door stijging van de zeespiegel gedwongen waren hun woonvlak te verhogen om droge voeten te houden. Maar zeker is dat niet. Het zou ook kunnen dat de mensen die hier een woonheuvel opwierpen, dat deden op een tot dan onbewoond gedeelte van de kwelderwal. Het blijft dus gissen: ’t kán, maar ’t hoeft niet. Het volgende lijkt het meest overeen te komen met de werkelijkheid: toen er op de plaats die we nu kennen als Ulrum een wierde opgeworpen werd - en dat was in/rond de 7e eeuw na Chr - ging men wonen op die wierde.

Kerstening

In de volgende eeuw, om precies te zijn: in 754 werd de evangelieprediker Bonifatius vermoord in de Friese landen, bij Dokkum (let wel: de Groninger Ommelanden behoren, in ieder geval tot en met de middeleeuwen, tot de Friese landen). Wanneer het evangelie van Christus de heidense Friezen op de wierde(n) van Ulrum bereikte weten we niet. Het zal wel ergens in de 9e eeuw geweest zijn. Dat heeft ongetwijfeld betekend dat er ook een houten kapel (op de huidige westelijke wierde van het dorp) gebouwd werd. Later kwam er een klein stenen kerkje. Dat kan zo gesteld worden omdat rond 1200/1225 de wierde opgehoogd werd tot de huidige hoogte; en dat had onder meer tot consequentie dat het bestaande kerkje toen ook verhoogd moest worden; archeologisch onderzoek heeft uitgewezen – zo valt na t gaan uit de bestaande literatuur – dat van de gelegenheid gebruik gemaakt werd om het gebouw meteen uit te breiden.

Kortom, er van uitgaande dat de huidige kerk inderdaad rond 1225 gebouwd is, kan op grond van de bebouwingsgeschiedenis en de ontstaansgeschiedenis van de wierden in deze streek, met de nodige zekerheid aangenomen worden dat Ulrum ergens in de 7e eeuw is ontstaan. Het exacte jaar is niet bekend.

De historische dorpskerk

Op de westelijke van de twee Ulrumer wierden verrees dus de huidige historische voormalige hervormde kerk. In de loop der tijd vonden verbouwingen plaats. In de jaren 1916-’17 werd de kerk grondig gerestaureerd; daarbij kreeg het monument het huidige aanzien. Met andere woorden, de hervormde kerk van Ulrum staat er meer dan 700 jaar! Diverse waardevolle onderdelen uit die lange periode zijn bewaard gebleven, zoals de Asingabank , de preekstoel en het Lohman-orgel . De kerk is alleen daarom al een attractie van formaat, die, begrijpelijkerwijs, elk jaar een flink aantal bezoekers trekt. Nu is dat niet zo bijzonder: alleen al in De Marne zijn er veel historische kerken die de nodige bezoekers trekken. Bijzonder is wel, dat die bezoekers in Ulrum opvallend vaak afkomstig zijn uit verre buitenlanden als Canada, Noord-Amerika en Zuid-Afrika. Een gegeven dat in verband staat met de afscheiding van 1834 .

Asingaborg

Ook de andere van de twee Ulrumer wierden, de oostelijke, kan bogen op een indrukwekkende geschiedenis en ook daar is een attractie van over gebleven: het Asingapark. Die naam duidt erop dat in oude tijden op die wierde recht werd gesproken. De rechtspraak was verbonden aan een ‘edele heerd’. De bewoners ervan, die op den duur de naam Asinga aannamen, konden zich ongetwijfeld een huis van steen veroorloven, een steenhuis dus. Later werd dat sterke huis een borg: de Asingaborg. In 1520 kocht Geert Lewe het.

Lewe

Ook vóór 1520 is er al sprake van telgen uit het geslacht Lewe in verband met Ulrum. Bijvoorbeeld in 1208: Johan Lewe wordt dan “heer van Ulrum” genoemd; geen wonder, want hij was gehuwd met Hille Asinga (zie daarover Jb. Vinhuizen in een uitgave van het maanblad blad Groningen in 1921). En ook kan in dat verband genoemd worden Geert Lewe die van 1352-1387 burgemeester van Groningen was; hij wordt “vrijheer van Ulrum” genoemd.

De familie Lewe verwierf in de 16e eeuw diverse rechten in Ulrum en omgeving. Daaronder het collatierecht (het recht de dominee te benoemen) in Ulrum, Vierhuizen, Niekerk en Hornhuizen. Dat de kerk en borgbezitters in Ulrum - na de Lewes kwam het geslacht Von Inn- en Kniphuizen - nauw met elkaar verbonden waren blijkt onder meer uit de Asingabank in de kerk en de leeuw op de torenspits.

Lees verder

• Wierden/terpen in het noordelijk kustgebied
• Het Groninger kustgebied: dijken, overstromingen en bestuur
• Het Groninger kustgebied: water, kwelders en wierden
• Lauwersland - Vakantieland