De Inca's: de Romeinen van de Andes

Hoe kon de precolumbiaanse cultuur van de Inca's op een eeuw tijd een heus wereldrijk in Zuid-Amerika uitbouwen en de samenhang ervan bewerkstelligen ondanks de haast onoverkomelijke barrière van de Andes-keten ?

De oorsprong van de Inca-staat

De Inca-staat ontstond – net zoals alle culturen van het continent – als een kleine, regionale cultuur in het Peruaanse hoogland, meer bepaald in de buurt van het Titicaca-meer (grensgebied met Bolivië). Lange tijd bleef de Incanatie een klein rijkje zoals zovele andere die in die tijd in de Andes bestonden. Verdreven door een andere stam, de Aymara, zakten ze rond de 13de – 14de eeuw af naar de Cusco-vallei, waar ze een nieuwe staat stichtten. De scheppingsmythen van de Inca’s situeren het ontstaan van de Inca’s dan ook bij het Titicaca-meer. De voorvaderen van de Inca’s, de kinderen van oppergod Viracocha, zouden uit het Titicaca-meer te voorschijn zijn gekomen en door Viracocha uitgestuurd zijn op zoek naar een vruchtbare vallei om hun rijk te stichten. Dit werd de Cusco-vallei. Een perfecte verweving van mythe en realiteit.

De uitbreiding van het Inca-rijk

Omstreeks het begin van de 15de eeuw, tijdens de regeerperiode van de negende Inca, Pachacuti, begonnen de Inca’s ineens hun gebied in een ongekend hoog tempo uit te breiden. In nog geen vijftig jaar tijd werd de oppervlakte van het rijk in noordelijke richting uitgebreid tot wat nu zuidelijk Colombia is en in zuidelijke richting tot wat nu het noorden van Chili is. Grote delen van het huidige Bolivië en het noordelijke deel van Argentinië werden eveneens in het Inca-rijk opgenomen. Een van de belangrijkste overwinningen hierbij was die over de Chancay, een bevolkingsgroep die ten noordwesten van Cusco leefde en zowat de aartsvijand van het Inca-volk was. Deze eerste grote overwinning onder Pachacuti was de aanzet voor een reeks zeges. Na de nederlaag van de Chancay trokken de Inca’s immers zuidwaarts richting het Titicacabassin waar ze de Colla’s versloegen. Ondertussen trokken Pachacuti’s legers in het noorden de hoge Andes over en daalden af naar de kust, waar ze het rijk van de Chimu inlijfden. Deze verovering wordt meer dan enige andere gezien als essentieel voor de toekomst: de Chimu hadden immers een indrukwekkend rijk opgebouwd aan de kust van Peru en de rijkdom, de macht en de ontzagwekkende grootsheid van de hoofdstad Chan Chan hebben de Inca’s ongetwijfeld een stimulerend voorproefje gegeven van hoe hun eigen rijk eruit zou kunnen zien.

De Inca's, veel meer dan militaire strategen

Niet alleen militaire veroveringen speelden een rol bij het tot stand brengen van het immense Inca-rijk, ook vakbekwame diplomatie speelde mee. Sommige van de belangrijkste territoria waren vermoedelijk veeleer als bondgenoten toegetreden tot een federatie dan dat het ging om onderworpen gebieden. Aanvankelijk waren de Inca’s waarschijnlijk dan ook geen imperialisten in de ware zin van het woord. Er bestond immers in de Andes al een oeroude traditie van culturele uitwisseling en invloeden die zich via handel en pelgrimstochten verspreiden vanuit belangrijke religieuze centra (cfr. Chavin, Tiahuanaco). Vermoedelijk begon ook Cusco als een dergelijk religieus centrum.

Hoe het Inca-rijk bijeen houden ?

Verschillende factoren speelden de Inca’s in het voordeel bij het in stand houden en bijeen houden van een dergelijk uitgebreid rijk.

• ze dwongen de onderworpen volkeren niet om alles van de Inca’s over te nemen zoals religie, taal en gewoontes. De verschillende volkeren konden hun eigen gebruiken blijven bewaren, de nieuwe goden werden in het pantheon van de Inca’s ingepast. Plaatselijke machthebbers bleven hun positie als het ware behouden en werden ingepast in het bestuurssysteem van de Inca’s.
• Volkeren die toch opstandig of rumoerig waren, werden in groten getale verhuisd naar centrale delen van het rijk, terwijl de nieuw gewonnen gebieden bevolkt werden door loyale volken uit het centrale deel (mitmaq).
• De verschillende vijandige volkeren leefden geïsoleerd van elkaar in verschillende delen van het uitgestrekte rijk en werden er door de bergen van weerhouden een georganiseerd verzet op poten te zetten.
• Een enorm uitgestrekt en goed onderhouden wegennet zorgde voor uitstekende communicatie en bevoorrading (ook voor de legers).