Monumenten en hun bescherming

Volgens de monumentenwet van 1988 is een monument: “Een overblijfsel van kunst, cultuur, architectuur of nijverheid dat van algemeen belang wordt geacht om de historische, volkskundige, artistieke, wetenschappelijke, industrieel – archeologische of andere sociaal-culturele waarde”. Monumenten die daar onder vallen worden beschermd door de Monumentenzorg. Monumenten kunnen overigens worden ingedeeld in verschillende soorten en categorieën.

Soorten monumenten en de aanwijzing

Bij monumenten kan het dus gaan om gebouwen, objecten, gebieden en/of terreinen en worden verschillende soorten onderscheiden:

• Rijksmonumenten
• Provinciale monumenten
• Gemeentelijke monumenten
• Beeldbepalende panden
• Archeologische monumenten
• Beschermde stadsgezichten en dorpsgezichten
• Werelderfgoed

Rijksmonumenten worden aangewezen door de minister van OC&W (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap). Een dergelijk monument moet minstens vijftig jaar oud zijn. De bescherming van provinciale of gemeentelijke monumenten wordt vastgesteld door de provincie of de gemeenteraad. Gemeentelijke monumenten hoeven niet minimaal vijftig jaar oud te zijn. Werelderfgoed wordt aangewezen door de commissie voor het Werelderfgoed van de Unesco.

Categorieën monumenten

In de Monumentenwet 1988 zijn bepalingen opgenomen over wat als rijksmonument mag worden aangewezen en de eventuele wijzigingen en instandhouding van de beschermde monumenten. Ook regelt de monumentenwet de aanwijzing van beschermde stadsgezichten en dorpsgezichten. Voor beschermde monumenten worden de volgende categorieën gehanteerd:

• Agrarische gebouwen
• Gebouwen en woonhuizen of delen daarvan
• Horeca-instellingen
• Kastelen, landhuizen en buitenplaatsen
• Kerkelijke gebouwen
• Kerkonderdelen en objecten
• Liefdadige instellingen
• Molens
• Openbare gebouwen
• Verdedigingswerken
• Wegwerken en waterwerken
• Overige mobiele objecten zoals varend erfgoed.

Noodzakelijke vergunning

In de monumentenwet is onder meer geregeld dat het verboden is om een beschermd monument te beschadigen of te vernielen. Eveneens is het niet toegestaan om zonder vergunning of in afwijking van een vergunning een beschermd monument af te breken of te verplaatsen of iets te veranderen. Volgens de monumentenwet moet niet alleen voor de buitenzijde vergunning worden aangevraagd om iets te wijzigen maar ook voor het interieur. Bij de beoordeling of een vergunning al dan niet kan worden afgegeven gaat het bijvoorbeeld om het reconstrueren van het monument of een belangrijk deel daarvan. Daarbij kan het monument teruggebracht worden naar de staat waarin het ooit verkeerde of waarvan verondersteld wordt dat het er ooit zo uitzag.

Concrete voorbeelden zijn bijvoorbeeld:

• Het herbouwen van een toren die door een aardbeving of oorlogsgeweld was verdwenen.
• Het opnieuw opbouwen van een kasteel waar slechts een ruïne van was overgebleven.
• Het terugbrengen van een ooit naar een bepaalde staat gerestaureerde gevel naar een nog eerdere staat.
• Het terugbrengen van een interieur naar een veronderstelde eerdere historische staat.
• Het compleet maken van vervallen of verpauperde bouwwerken.

Soms is het toegestaan dat aan een monument een nieuwe bestemming wordt gegeven. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn bij monumenten als:

• Een villa of vergelijkbaar gebouw waar appartementen in worden gebouwd.
• Een kerk waar een sociaal-culturele bestemming aan wordt gegeven of die geheel of gedeeltelijk wordt verbouwd tot appartementencomplex.
• Een boerderij waar in het bedrijfsgedeelte woonruimten worden gecreëerd.
• Een fabriek die verbouwd wordt tot appartementencomplex al dan niet met winkelruimten of horecaruimten of sociaal/culturele ruimten.

Aanvraag vergunning

Een aanvraag voor een vergunning moet ingediend worden bij de burgemeester en wethouders. Deze zenden de aanvraag onmiddellijk na ontvangst door naar de minister met een afschrift naar de gedeputeerde staten en geven aan de aanvrager de datum van doorzending op. Een uitzondering op het indienen van een aanvraag voor een vergunning geldt bij een archeologisch monument. Die aanvraag moet bij de minister ingediend worden.

Monumentenzorg

Een instantie die zich bezighoudt met het beschermen en het in stand houden van rijksmonumenten is de Monumentenzorg. Tevens draagt die instantie zorg voor het juiste onderhoud en herstel.

Lees verder

• Archeologie: Bescherming archeologisch erfgoed (special)