De klassieke retorica

Ondanks dat de klassieke retorica nog in de jaren voor Christus gevestigd is, is er nog veel van terug te vinden in de moderne theorieën over redevoering. Retorica staat bekend als kunst van welsprekendheid. Leraren van welsprekendheid werden sofisten genoemd. Tegenwoordig kun je de theorie van 'redevoering' terugvinden in gebieden in de wetenschap als 'Taalbeheersing', 'Speech communication' of 'Rhetoric'.

Verschillende perspectieven

Retorica staat bekend als de kunst van welsprekendheid. Deze kunst wordt al vanaf de klassieke oudheid besproken in werken van bijvoorbeeld Aristoteles, Cicero en Quintilianus. Zij bespreken de retorica vanuit verschillende perspectieven:

1. De retorica als een praktische vaardigheid: retorica is het ambacht om goed te spreken.
2. De retorica als een theorie: retorica is de leer van welsprekendheid.
3. De retorica als een vorm van filosofie: retorica houdt zich bezig met de vraag wat het goede spreken eigenlijk is.

Retorica was oorspronkelijk gericht op de gesproken /mondelinge reden (dit in de tijd waarin natuurlijk amper werd geschreven). Toch valt het goed toe te passen op geschreven teksten.

Korte geschiedenis

Tegenwoordig zijn er in onze samenleving veel plekken waar een debat gevoerd kan worden. Bij de oude Grieken en Romeinen was dat wel wat minder. Zaken van algemeen belang werden er in openbare vergaderingen besproken.

In het oude Griekenland was het goed kunnen spreken erg belangrijk. Politieke beslissingen werden er genomen in volksvergaderingen. Toespraken waren er bij allerlei verschillende gelegenheden zeer gebruikelijk. Voor het goed kunnen redevoeren waren er de sofisten. De sofisten waren de leraren in welsprekendheid. Zij waren erg populair. De sofisten konden gelijk krijgen in dingen waar ze geen gelijk in hadden: enkel door goed rede te voeren. Bekende sofisten waren Socrates, Plato en Aristoteles. Alle jonge Grieken die graag carrière wilden maken namen bijles van spraakleraren.

De zwaartepunt van de welsprekendheid ging uiteindelijk naar Rome. In Rome was er een groot redenaar genaamd Cicero. Hij schrijf een aantal belangrijke theoretische werken als: De Orale, De Inventione en Rhetorica ad Herennium. Ook was er Quintilianius met zijn werk Institutio Oratio. Hierin beschreef hij het leven van de redenaar vanaf het wieg tot aan het graf.

Inmiddels is de retorica zo'n 2500 jaar oud.

De verschillende soorten redes

• Genus iudiciale: gebruikt in het gerechtelijk pleidooi. De centrale vraag was: schuldig of niet?
• Genus deliberativum: gebruikt als politieke rede. De centrale vraag was: doen of niet?
• Genus demonstrativum: gebruikt als gelegenheidsrede. De centrale vraag was: Is X mooi, goed, prijzenswaardig of niet?

De vijf onderdelen van de klassieke rede

1. Exordium: de inleiding. Bestaande uit attentum parare: de aandacht van het publiek trekken, benevolum parrare: het publiek welwillend stemmen en docilem parare: het publiek bereid krijgen om de boodschap te begrijpen.
2. Narratio: de vertelling van de toedracht, uiteenzetting van stand van zaken.
3. Propositio/partitio: stelling en indeling, vooruitblik op argumenten die gaan volgen.
4. Argumentatio: argumenten en weerlegging van de tegenargumenten. Het argumenten geven wordt confirmatio genoemd, het argumenten van de opponent weerleggen wordt refutatio genoemd.
5. Peroratio: het betoog samenvatten en de slotconclusie geven. Dit kan zijn de enumeratio: puntsgewijze opsomming van de hoofdpunten uit het betoog, of affectus: de spreker probeert in te spelen op emoties bij zijn toehoorders.

De indeling van Aristoteles naar drie soorten bewijsmiddelen

• Ethos: de spreker doet iets om het eigen karakter zo goed mogelijk voor te stellen. Hij probeert zichzelf, en daarmee de redevoering zo geloofwaardig mogelijk te maken.
• Pathos: met pathos probeert de spreker met alle middelen het publiek in een bepaalde gemoedsstemming te brengen. Pathos omvat het hele scala aan mogelijkheden om emoties op te wekken bij het publiek.
• Logos: logos betreft de eigenlijke, logische argumentatie, inclusief de geldige vormen waarmee geredeneerd wordt.