Willem VI, prins van Oranje, koning der Nederlanden

De gebeurtenissen aan het eind van de achttiende eeuw maakten een eind aan de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden en bovendien aan het erfstadhouderschap van Willem V, prins van Oranje. Er zou echter binnen twintig jaar een opmerkelijke verandering plaatsvinden, waarin Willem VI, de nieuwe prins van Oranje een bijzondere rol zou krijgen.

Het einde

In 1792 begonnen Franse troepen hun opmars naar de Nederlanden, die er in de verdediging alleen voorstonden. Erfstadhouder Willem V, die te maken had met sterke binnenlandse tegenstellingen en zich geplaatst zag tegen een grote groep patriotten die een eind wilde aan zijn bewind kon de storm niet keren. In 1795 nam hij afscheid van de Staten-Generaal en vertrok hij naar Engeland. Op dat moment nam zijn zoon, Willem Frederik de titel prins van Oranje over.

De prins van Oranje, Willem VI

Willem Frederik werd op 24 augustus 1772 in Berlijn geboren, zoon van stadhouder Willem V en prinses Wilhelmina van Pruisen, een nicht van koning Frederik II van Pruisen. In 1791 trad hij in het huwelijk met een volle nicht van hem, Wilhemina van Pruisen, dochter van Frederik Willem III, koning van Pruisen. Ze kregen samen vijf kinderen, waarvan er vier in leven bleven:

• Willem Frederik George Lodewijk (1792-1849), de latere koning Willem II
• Willem Frederik Karel (1797-1861)
• Wilhelmina Frederika Louse Paulina Charlotte (1800-1806)
• Wilhelmina Frederica Louisa Charlotte Marianne (1810-1883)

Militaire zaken

Willem werd, zoals de traditie betaamd, ingewijd in militaire zaken en kreeg een hoge post in het leger. In 1793 stond hij aan het hoofd van de Staatse troepen en vocht in de zuidelijke Nederlanden en het noorden van Frankrijk tegen de oprukkende Fransen. Hoewel dat even succesvol leek, kwamen de Fransen in 1795 terug. De situatie was onhoudbaar, de Fransen rukten steeds verder op. Erfstadhouder Willem V vertrok naar Engeland en zijn gezin ging met hem mee. Alhoewel Willems vader, de gewezen stadhouder Willem V, zich had neergelegd bij het verlies van zijn ambt, en zijn positie en bezittingen in de Nederlanden, lag dat voor Willem VI heel anders.

Actie!

Willem ondernam pogingen de Nederlanden vrij te krijgen van Franse troepen en de oude situatie te herstellen. Zijn jongere broer Frederik, die als generaal was aangesteld in Oostenrijkse dienst, sneuvelde in 1799. Willem probeerde in augustus 1799 om met Engelse en Russische troepen in Noord-Holland binnen te vallen om het stadhouderlijk gezag te herstellen, maar dat mislukte en Russische en Engelse legers vertrokken weer.

Willem en Napoleon

In 1802 werd Willem uitgenodigd om in Parijs een ontmoeting te hebben met Napoleon. Willem kreeg als compensatie voor het verlies van Nederlandse eigendommen gebieden in Duitsland toegewezen. Dit waren niet de oorspronkelijke Nassau-gebieden, maar Fulda, Corvay, Weingarten en Dortmund. Willem V wees dit aanbod af, maar zijn zoon Willem VI nam het aan.

Willem en Pruisen

In 1806 sloot Willem VI zich aan bij de Pruisen, onderdeel van de coalitie tegen Napoleon. De Pruisische strijd tegen de Fransen verliep in eerste instantie niet succesvol. In 1813 echter werd Napoleon bij Leipzig verslagen. Als onderdeel van de coalitie werd Willem hersteld in de positie van voor 1803 en kreeg Willem o.a. de oorspronkelijke Nassau-gebieden terug. Dat zou niet lang duren, in 1815 werd een verdrag met Pruisen gesloten waarbij de oude Nassau-landen werden ingeruild voor het nieuwe groothertogdom Luxemburg.

Soeverein vorst

Op 30 november 1813 kwam Willem met het Engelse fregat Warrior aan op het strand van Scheveningen. De volgende dag werd Willem uitgeroepen tot soeverein vorst van de Nederlanden, wat hij op 2 december 1813 aanvaardde.

Koning der Nederlanden

Na de kortstondige terugkeer van Napoleon en diens definitieve nederlaag bij de slag van Waterloo werden op het Congres van Wenen definitieve afspraken gemaakt over de landsgrenzen van Europa, die Napoleon zo grondig door elkaar had gegooid. De Oostenrijkse Nederlanden werden samengevoegd met de voormalige Republiek mét alle kleinere gebieden zoals heerlijkheden, domeinen en graafschappen die wel binnen de grenzen van de Nederlanden lagen, maar er nooit deel van hadden uitgemaakt. Als compensatie voor het verlies van de Nassau-gebieden kreeg Willem bovendien het groothertogdom Luxemburg toebedeeld. Het nieuwe Koninkrijk der Nederlanden was hiermee een feit en Willem zou als koning Willem I de nieuwe koning zijn. Met deze versterking van de Nederlanden hoopte men ten noorden van Frankrijk een voldoende sterke bufferstaat te creëren die toekomstige Franse veroveringsdrang zou kunnen indammen. In 1815 werd Willem in Amsterdam en in Brussel ingehuldigd als koning Willem I der Nederlanden.

De koning

In de Franse tijd waren er fundamentele veranderingen ingezet die het de nieuwe koning gemakkelijker maakten een regering te vormen en te voeren. De Nederlanden waren in de Franse tijd gewend geraakt aan een centraal gezag, met uniforme wetten voor alle gewesten. Bovendien hadden de Fransen gezorgd voor een bestuurlijke infrastructuur waar het nieuwe koninkrijk dankbaar gebruik van kon maken.

Afscheiding

In België brak in 1830 een opstand uit, waarna België zich met sterke militaire steun van Frankrijk, losmaakte van de noordelijke Nederlanden, het nieuwe en onafhankelijke koninkrijk België was hiermee een feit. Koning Willem I verzette zich lang tegen de afscheiding, maar moest uiteindelijk in 1839 de nieuwe Belgische staat erkennen. Voor Nederland betekende dit een noodzakelijke wijziging van de grondwet in 1840, waarbij bovendien de strafrechtelijke verantwoording voor de ministers werd ingevoerd. Deze inperking van de koninklijke macht ging Willem te ver, en hij trad af ten gunste van zijn zoon, koning Willem II. Willem I overleed in 1843.

Prins van Oranje

Op het moment dat prins Willem VI koning Willem I werd is een verandering doorgevoerd voor de titel prins van Oranje. Voortaan zou deze titel een dynastieke titel worden, die gegeven werd aan de oudste zoon van de zittende koning. Volgnummers waren hierdoor niet meer nodig. Dat betekende, dat in 1815 de titel prins van Oranje overging op de zoon van de koning. Toen deze in 1840 koning Willem II werd, ging de titel prins van Oranje over op diens zoon, de latere koning Willem III. Ook diens oudste zoon heeft de titel prins van Oranje gedragen. Toen de zonen van koning Willem III overleden waren was er geen prins van Oranje meer. De volgende generaties van het koningshuis bestond uit vrouwen. Door een wetswijziging in 2002 is bepaald dat ook vrouwen de titel mogen voeren. Daarom is Amalia, de dochter van koning Willem-Alexander vanaf 2013 (het jaar van inhuldiging van haar vader) de nieuwe prinses van Oranje.