Maria II van Engeland (1662-1694), vrouw van Willem III

Maria II Stuart was het nichtje van de Engelse koning Karel II en toen haar vader, Jacobus II, zich bekeerde tot het rooms-katholieke geloof, greep oom Karel in. Hij bepaalde dat Maria een protestantse opvoeding zou krijgen en op haar vijftiende trad ze in het huwelijk met de - eveneens protestantse - prins Willem III van Oranje. Ondanks dat ze enorm tegen haar vertrek naar de Nederlanden opzag verliet ze de Republiek diverse jaren later weer met pijn in haar hart. Nadat haar vader, Jacobus II, in Engeland aan de macht was gekomen zag Maria zich genoodzaakt om in te grijpen en Willem III begon aan zijn Glorious Revolution. Enkele maanden later werden Willem III en Maria II gekroond tot koning en koningin van Engeland, Ierland en Schotland.

Inhoud

• De koninklijke familie Stuart
• Prinses van Oranje
• Maria's herrijzenis
• Koning en koningin van Engeland
• Overlijden

De koninklijke familie Stuart

Maria II Stuart werd geboren op 30 april 1662 en was de dochter van Jacobus II van Engeland (1633-1701) en zijn burgervrouw Anna Hyde (1637-1671). Aangezien Jacobus de broer van de toenmalige Engelse koning, Karel II (1630-1685), was had zijn huwelijk met de niet adellijke Anna veel stof doen opwaaien. Helaas stond het Engelse hof in de tijd dat Karel II en zijn broer Jacobus aan de macht waren bekend als een bolwerk van lichtzinnigheid en toen Anna zwanger bleek te zijn van Jacobus stortte hij zich hals over kop in een huwelijk met haar. Helaas werd hun eerste kind, Karel (1660-1661) maar een paar maanden oud, maar in 1662 schonk Anna het leven aan een gezonde dochter die de naam Maria II (1662-1694) kreeg. Na de geboorte van Maria werd Anna nog zes keer zwanger maar van alle kinderen die ze baarde overleefde alleen dochter Anna (1665-1714) haar kindertijd. Ondanks Anna's vele zwangerschappen was het huwelijk tussen haar en Jacobus ronduit slecht, mede omdat Jacobus het niet kon laten om er meerdere maîtresses op na te houden en vele buitenechtelijke kinderen te verwekken.

Jeugd Maria

Mede door het slechte huwelijk van haar ouders en de lichtzinnigheid aan het Engelse hof groeide Maria op in een weinig stabiele omgeving. Waar moeder Anna bekend stond om haar koele en intelligente karakter stond vader Jacobus juist bekend als een impulsieve en ontrouwe man, iets dat voortdurend voor spanningen binnen het gezin zorgde. Na de geboorte van Anna verbleven Maria en haar zusje hoofdzakelijk in het Engelse paleis in Richmond aangezien het daar een stuk rustiger was dan aan het Engelse hof in Londen. Ondanks de instabiele omgeving waarin beide dochters Stuart opgroeiden kregen ze beide wel een zeer goede en uitgebreide opleiding en volgens bronnen aan het Engelse hof was Maria 'tolerant en zeer goed opgeleid'. Maria beheerste naast de Engelse taal ook het Latijn in woord en geschrift en was gek op artistieke hobby's zoals tekenen, musiceren, dans en toneel. In haar vrije tijd las Maria veel en graag of hield zich bezig met handwerken zoals borduren. Conform het Engelse gedachtegoed werden Maria en Anna protestants opgevoed, maar dit bleek een probleem te zijn toen vader Jacobus besloot om zich te bekeren.

Godsdienststrijd

Al vrij snel na het huwelijk tussen Jacobus en Anna besloot Jacobus zich te bekeren tot het rooms-katholieke geloof van zijn vrouw en brak met de Engelse traditie dat de leden van het Huis Stuart protestants werden opgevoed. Aangezien koning Karel op dat moment geen ambities had om te trouwen of officiële erfgenamen te verwerken werd de rol van Jacobus' oudste dochter Maria steeds belangrijker. Onder druk van het Engelse parlement en koning Karel werd Jacobus gedwongen om zijn dochter protestants op te voeden, iets waar Jacobus het uiteraard niet mee eens was. Om zijn zin door te drijven liet koning Karel zijn nichtje Maria al op jonge leeftijd inschrijven bij de Church of Engeland, waardoor zij officieel als protestant te boek kwam te staan. De nog jonge Maria kon slecht met alle spanning aan het Engelse hof omgaan en had regelmatig last van stemmingswisselingen, oogaandoeningen, koortsaanvallen, zwellingen en graveel (blaas- of niersteentjes). Kwalen die ze op latere leeftijd wist te overwinnen.

Prinses van Oranje

Terwijl koning Karel II van Engeland druk was met het in bedwang houden van zijn afvallige broer had zijn Nederlandse neef, Willem III van Oranje (1650-1702) geheel andere zorgen. De onafhankelijkheid van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden was in gevaar omdat de Franse, katholieke, koning Lodewijk XIV (1638-1715) een steeds grotere bedreiging vormde. In de hoop een Franse invasie af te wenden waren Willem III en zijn Nederlandse Staten-Generaal op zoek naar protestantse vorsten die hen konden helpen. In 1671 werd hierbij voor het eerst de mogelijkheid van een huwelijk tussen Willem III en Maria II van Engeland genoemd, maar door diverse omstandigheden werd het doen van een daadwerkelijk aanzoek uitgesteld tot het jaar 1677. Waar koning Karel II positief stond tegenover een huwelijk tussen zijn nichtje en de Nederlandse prins had haar vader, Jacobus, diverse bezwaren. In de eerste plaats was prins Willem III een protestant en in de tweede plaats waren Willem en Maria neef en nicht; Willems moeder, Maria Henriëtte Stuart (1631-1660), was namelijk de zus van de Engelse koning Karel II en Jacobus.

Leven in de Republiek

Zoals verwacht trok vader Jacobus aan het kortste eind en op 4 november 1677 gaven Willem en Maria elkaar het jawoord tijdens een grote huwelijksplechtigheid in Londen. Na het huwelijk en alle festiviteiten was het voor de vijftien jaar oude Maria tijd geworden om afscheid te nemen van Engeland, een afscheid dat haar zeer zwaar viel. Na aankomst in de Republiek bleek het leven in de Nederlanden lang zo slecht nog niet te zijn en in de maanden die volgden kwam Maria volledig tot rust in de paleizen in Honselaarsdijk en het Loo. Ze deed veel moeite om nieuwe mensen te leren kennen en vriendschappen te sluiten en verkeerde graag in gezelschap. Bij haar Engelse entourage, die met haar was meegereisd, en bij de Nederlandse edelen kwam ze al snel als een goede en grage praatster te boek te staan, die anderen met openheid en vriendelijkheid tegemoet trad. Ondanks dat Maria de harten van velen voor zich wist te winnen lukte het haar maar niet om contact te krijgen met haar man Willem III. Het merendeel van de tijd werd ze door haar man volledig genegeerd en als hij wel de moeite nam om het woord tot haar te richten was dat vaak niet om iets aardigs tegen haar te zeggen.

Huwelijkscrisis

Prins Willem III stond helaas niet bekend om zijn knappe verschijning en zijn open en gezellige karakter. Hij was een gesloten persoonlijkheid die wantrouwend stond tegenover onbekende en had er dan ook veel moeite mee om zijn vrouw Maria in zijn leven toe te laten. Daarnaast gingen er ook nog verhalen over zijn geaardheid, maar het was juist zijn relatie met een vrouw die Maria deed besluiten dat het zo niet langer meer kon. Al snel na haar huwelijk werd Maria geconfronteerd met de roddel dat haar man het erg goed kon vinden met haar hofdame Elizabeth Villiers (1657-1733) en om te controleren of dit waar was wachtte ze Willem een keer midden in de nacht op. Toen hij inderdaad de kamer van Elizabeth Villiers verliet schopte Maria zo'n scène dat Willem alle zeilen bij moest zetten om zijn huwelijk te redden. Een huwelijk was in de zeventiende eeuw tenslotte voor het leven en scheiden was uit den boze. Nadat Maria Willem had geconfronteerd met zijn ontrouw begon zijn houding tegenover Maria langzaam aan te veranderen. In plaats van de desinteresse die hij eerder had getoond begon Willem Maria steeds meer in vertrouwen te nemen.

Maria's herrijzenis

Het confronteren van haar man was voor Maria een keerpunt in haar leven. Ze had niet alleen besloten hem zijn zonde per direct te vergeven en hun huwelijk een nieuwe kans te geven. Het bleek ook dat Maria als vrouw een enorme periode van groei had doorgemaakt. In plaats van volgzaam te zijn en af te wachten of Willem het behaagde om met haar te praten nam ze het heft in eigen hand en nam ze haar man over van alles en nog wat in vertrouwen. Ze liet blijken hem onvoorwaardelijk te steunen en toen de spanningen in Engeland toenamen nadat Maria's vader Jacobus op de troon was gekomen, groeide het tweetal nog verder naar elkaar toe. Onder leiding van de katholieke Jacobus dreigde het protestantse Engeland als nog een katholieke toekomst tegemoet te gaan, iets dat Maria uiteraard niet kon laten gebeuren. Het werd haar langzaam aan duidelijk dat haar man misschien wel moest ingrijpen en in 1686 liet Maria weten dat als dat zou gebeuren, hij een plaats naast haar op de troon van Engeland zou krijgen, een enorme blijk van vertrouwen.

Standvastig

Dat Maria daadwerkelijk loyaal aan Willem en aan de protestantse zaak was bleek ook wel toen haar vader Jacobus meerdere pogingen deed om Maria te bekeren. Zo stuurde Jacobus in eerste instantie een gezant naar Den Haag om met zijn dochter te praten, maar toen Maria begreep dat het om het geloof ging, stuurde ze de gezant weg. Ook de vele brieven die haar vader schreef om haar uit te leggen waarom het katholieke geloof superieur was, las ze alleen om er verder niets mee te doen. En toen haar vader uiteindelijk een jezuïet stuurde om haar te bekeren, diende ze haar vader op woedende wijze van godsdienstig repliek. Hoe sterk Maria in de protestantse zaak geloofde bleek ook wel toen de Franse koning Lodewijk XIV besloot het Edict van Nantes in 1685 te herroepen. De Franse hugenoten (protestanten) hadden door herroeping geen rechten meer in Frankrijk en sloegen massaal op de vlucht. Vanuit de Republiek deed Maria op haar beurt alles om hen te helpen en betaalde vele reddingsacties uit eigen financiële middelen. Ze bezocht tevens de diensten die zij hielden in hun schuilkerken om hun hart onder de riem te steken en gaf voedsel aan hen die dreigden om te komen van de honger.

Glorious Revolution

Naarmate Maria meer verstand kreeg van de politiek zag ze al snel in dat het beleid van haar vader Engeland in een Burgeroorlog zou stortten en haar wantrouwen ten aanzien van hem nam steeds verder toe. Toen in 1688 bekend werd dat Jacobus vader was geworden van een zoon, had men al snel zijn twijfels over de echtheid van dit bericht. Na het overlijden van Maria's moeder was Jacobus voor de tweede keer in het huwelijk getreden maar het verhaal ging al snel dat zijn vrouw, Maria d'Este (1658-1718), onvruchtbaar was. Het kind was dan ook niet van Jacobus en Maria, maar stiekem in het holst van de nacht de kinderkamer van het koninklijk paleis binnen gesmokkeld. Aangezien Maria's wantrouwen tegenover haar vader op dat moment zo groot was geloofde ze het bizarre gerucht en stemde in met Willems voorstel om een gewapende overtocht naar Engeland te ondernemen. In de maanden die volgden wist Willem door middel van zijn 'Glorious Revolution' koning Jacobus van zijn troon te stoten en toen het in Engeland veilig was, nam Maria - met pijn in haar hart - afscheid van de Republiek om terug te keren naar haar vaderland.

Koning en koningin van Engeland

Nadat Maria begin 1689 voet op Engelse bodem zette werden zij en Willem op 11 april 1689 gekroond tot koning en koningin van Engeland, Ierland en Schotland. De plechtigheid vond plaats in de Westminster Abbey in Londen en werd gevolgd door vele festiviteiten om het Engelse volk in de vreugde van de kroning te laten delen. Aangezien Maria van mening was dat een vrouw zich niet moest bemoeien met politieke aangelegenheden gaf ze na de kroning de uitvoerende macht over aan haar man Willem. In feite de inlossing van de belofte die ze hem in 1686 had gedaan. Wel hielp Maria op de achtergrond actief mee om het Engelse Parlement weer in ere te herstellen en maakte zich hard om het protestantse geloof weer leidend te maken. Het feit dat Maria de troon van haar vader had afgenomen moet haar een zeer dubbel gevoel hebben gegeven. Ondanks het feit dat ze Willem blindelings steunde tijdens zijn 'Glorious Revolution' was ze ook dolblij toen ze hoorde dat haar vader zonder kleerscheuren was ontkomen. Het feit dat ze deze dubbele emoties niet goed de baas kon bleek uit de memoires van één van de hovelingen die bij haar aankomst in Whitehall Palace was: 'Maria kwam juichend en jubelend de hal van Whitehall Palace binnen, alsof haar vader nooit had bestaan*' (* vrij vertaald).

Politiek

Ondanks dat Maria van mening was dat een vrouw zich niet moest bemoeien met de politiek was dit ook deels een rol die ze speelde. Aangezien ze de koningin van Engeland was, was het onvermijdelijk dat ze vroeg of laat met de politiek in aanraking zou komen. In de jaren 1690 tot en met 1694 bleek Maria, na een aarzelend begin, een zeer goede vorstin en een waardig vervanger voor haar man Willem die deze jaren op veldtocht was in Engeland en de Republiek. Ze wist de trucjes van haar ministers snel te doorzien, liet zich niet van de wijs brengen door de ruzies tussen de twee partijen in het Engelse Parlement; de Whigs en Tories, en bleek in staat om resoluut op te treden wanneer dit nodig was. Ook begreep Maria het belang van het gebruik van propaganda en het bespelen van de publieke opinie, iets dat bleek toen ze een manifest van haar vader met de grond gelijk maakte door eigenhandig vernietigend commentaar te schrijven en publiceren.

Good Queen Mary

Maria bleek niet alleen een warme persoonlijkheid te zijn maar ook een zeer godsdienstig en vroom christen. Zo liet ze het aantal dankdagen in Engeland aanzienlijk uitbreiden en financierde ze de publicatie van protestantse preken uit eigen middelen. Ook vaardigde ze diverse verordeningen uit die (vermoedelijke) zedeloosheid tegen moesten gaan en vergoelijkte ze haar machtsovername door de Glorious Revolution een taak van God te noemen. Al haar goede daden en vrome werken leverden haar al snel de bijnaam 'Good Queen Mary' op, een bijnaam waar Maria zelf veel aan deed om deze in stand te houden. Helaas had Maria, net als ieder mens, naast haar goede eigenschappen ook een aantal eigenschappen die ze liever voor de buitenwereld verbogen hield. Zo verkwistte ze een enorme hoeveelheid geld door Kensington Palace grondig te laten verbouwen en deed ze veel moeite om het beeld in stand te houden dat ze hield van een sober leven, terwijl ze in werkelijkheid gek was op luxe. Aangezien Maria op haar sterfbed weigerde om de ruzie met haar jongere zusje Anna bij te leggen en haar afscheid te laten nemen, kan men ook stellen dat Maria niet erg vergevingsgezind was.

Overlijden

Na een kort en onverwacht ziekbed overleed Maria op 28 december 1694 aan de gevolgen van de pokken. Op het moment van overlijden was zij pas tweeëndertig jaar oud en haar man, Willem III, was ontroostbaar. Hij verkondigde aan iedereen die het maar horen wilde dat er geen betere vrouw op de wereld was dan zijn Maria, ondanks het feit dat het haar niet was gelukt om hem een wettelijk opvolger of nageslacht te schenken. Om 'Good Queen Mary' te eren voor haar vele goede daden werd ze na haar overlijden gebalsemd en pas op 5 maart 1695 begraven. Op deze manier kreeg iedereen tijd om afscheid van haar te nemen. Bij de rouwplechtigheid zelf werden kosten noch moeite gespaard om Maria te eren. Zo werd de route afgezet met balustrades die waren ontworpen door de beroemde Engelse architect Christopher Wren (1632-1723), componeerde barokcomponist Henry Purcell (circa 1659-1695) zijn 'Funeral Music' en bezong de aartsbisschop van Canterbury Maria's vele goede daden tijdens een lange preek.

Nagedachtenis

Maria's nagedachtenis werd sterk bepaald door de vele predikanten die zich in haar nabijheid bevonden. Volgens hen was Maria een voorbeeld voor iedere christen en fouten aan haar waren bijna niet te ontdekken. Ze werd in gedichten uit die tijd omschreven als schoon (mooi), jong en wijs en ze was tevens trouw, liefdevol en zeer godvruchtig. Enige jaren na haar dood werden er nog diverse eigenschappen aan Maria toegekend die toentertijd als goede eigenschappen voor een vrouw werden gezien. Zo werd haar onvoorwaardelijke liefde voor Willem door iedere historicus geprezen en werden ook veelvuldig haar talent voor bestuur en gevoel voor propaganda geroemd. Ook op politiek gebied waren Maria's daden van grote invloed. Zo bezorgde ze haar man de kroon van Engeland en verstevigde ze de band tussen Engeland en de Nederlanden in hun gezamenlijke strijd tegen aartsvijand Frankrijk.

Willems toekomst

Aangezien Willem en Maria in hun testament hadden bepaald dat zij hun bevoegdheden aan de ander overdroegen als zij kwamen te overlijden, regeerde Willem na Maria's overlijden alleen verder als koning van Engeland. Aangezien hij en Maria geen kinderen hadden werden de kinderen van Maria's jongere zusje Anna benoemd tot troonopvolger. Helaas overleed in juli 1700 Anna's enige zoon Willem (1689-1700) waarop het Engelse Parlement besloot de Act of Settlement (1701) aan te nemen. Mocht Willem III overlijden dan ging de Engelse kroon over op Maria's jongere zus Anna. Mochten zij en haar kinderen uitsterven dan kwam de kroon in handen van het dichtstbijzijnde protestantse familielid, Sophia van der Palts (1630-1714). Na het overlijden van Anna in 1714 werd de oudste zoon van Sophia, George II August (1683-1760), gekroond tot koning George I van Engeland.