Anna van Hannover (1709-1759) - prinses van Oranje

Het leven van de Engelse Princess Royal Anna van Hannover begon als een sprookje toen haar opa in het jaar 1714 werd gekroond tot koning van Engeland. Na een goede en gedegen opvoeding aan het Engelse hof werd ze uitgehuwelijkt aan de Nederlandse prins van Oranje, Willem IV, en verhuisden naar het kille en koude Friesland. Na een aantal miskramen schonk ze uiteindelijk het leven aan een dochter en zoon en haar man, Willem IV, wist het te schoppen tot erfstadhouder van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Na het overlijden van Willem IV werd Anna benoemd tot gouvernante van de Nederlanden en moest de stadhouderlijke taken van haar man overnemen. Helaas stuitte ze hierbij op veel tegenstand van het Nederlandse volk en de regenten.

Inhoud

• Familie van Hannover
• Prins en prinses van Oranje
• Erfstadhouder van de Nederlanden
• Gouvernante der Verenigde Nederlanden

Familie van Hannover

Anna van Hannover werd geboren op 2 november 1709 op kasteel Herrenhausen, gelegen nabij de Duitse stad Hannover. Ze was het tweede kind van keurvorst Georg August van Hannover (1683-1760), tevens hertog van Brunswijk-Lüneburg, en zijn vrouw Caroline (1683-1737), markgravin van Brandenburg-Anspach. Twee jaar voor de geboorte van Anna had haar moeder het leven geschonken aan haar oudere broer Frederik (1707-1751). En in de jaren na Anna's geboorte werd het gezin uitgebreid met de komst van Amelia Sophia (1711-1786), Caroline (1713-1757), Augustus George (1716-1716), George Willem (1717-1718), Willem (1721-1765), Maria (1723-1772) en Louise (1724-1751). Toen Anna vijf jaar oud was werd haar opa, George I (1660-1727), door een ingewikkelde opvolgingsconstructie gekroond tot koning van Engeland en de familie van Hannover verhuisden naar de Engelse stad Londen waar ze hun intrek namen in het St. James's Palace.

Anna's jeugd

Al snel na aankomst in Engeland besloot koning George I de opvoeding van zijn kleinkinderen in eigen hand te nemen omdat hij al diverse jaren ruzie had met zijn zoon – Anna's vader – Georg August. Aangezien George August alles deed wat in zijn macht lag om zijn vader, de koning, te dwarsbomen werd de situatie tussen hen onhoudbaar. Na aankomst aan het hof werd Anna door haar opa toevertrouwd aan de zorgen van een persoonlijke gouvernante en door Jane Mratha Temple (circa 1672-1751) ontwikkelde Anna een grote interesse in taal, zang en dans. Anna was zeer creatief, goed in schilderen en tekenen en kreeg muziekles van niemand minder dat de bekende componist Georg Friedrich Händel (1685-1759). Ondanks de goede en gedegen opvoeding die Anna kreeg was het een groot gemis dat ze haar vader helemaal niet en haar moeder slechts zelden mocht zien.

Willem Karel Hendrik Friso van Nassau-Dietz

Toen Anna twaalf jaar oud werd vond haar opa het tijd worden om over een mogelijk huwelijk na te denken en hij had zijn oog laten vallen op Willem Karel Hendrik Friso van Nassau-Dietz (1711-1751). De jongeman, beter bekend als Willem IV, was stadhouder van de Nederlandse gewesten Friesland en Groningen en van goede komaf aangezien hij een afstammeling was van de beroemde 'Vader des Vaderlands' van de Nederlanden, Willem I van Oranje (1533-1584). Door verschillende omstandigheden namen de onderhandelingen voor een mogelijk huwelijk tussen Willem IV en Anna vele jaren in beslag en toen koning George I in 1727 overleed, leek een huwelijk zelfs helemaal van de baan. Na het overlijden van George I was Anna's vader haar opa opgevolgd als koning van Engeland wat haar de titel van Princess Royal opleverde. Door deze herziening van Anna's status werd het verschil in stand tussen Anna en Willem IV opeens aanzienlijk groot en de familie van Nassau-Dietz moest alles in de strijd gooien om in de race te blijven.

Prins en prinses van Oranje

In 1732 kwam er verandering in de situatie toen Willem IV werd erkend als – één van de rechthebbende – erfgenaam van Willem III van Oranje (1650-1702) en de titel van prins van Oranje erfde. Door de toekenning van de prinselijke titel werd het verschil in stand tussen Willem IV en Anna overbrugd en na bijna twaalf jaar onderhandelen werden beide partijen het eens. Willem IV reisde naar Engeland om zijn aanstaande voor het eerst te ontmoeten en enkele dagen na zijn aankomst traden Willem IV van Nassau-Dietz en Anna van Hannover op 25 maart 1734 met elkaar in het huwelijk. Ter ere van hun huwelijk componeerde componist Händel zijn Anthem 'This is the day which the Lord hath made' (HWV 262), die na de plechtigheid ten gehore werd gebracht. Na de vele feestelijkheden ter ere van hun huwelijk in Londen te hebben bijgewoond was de tijd voor Anna gekomen om met haar man naar de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden te verhuizen.

Welkom in Holland

Na het overlijden van stadhouder Willem III hadden de zuidelijke gewesten van de Nederlanden besloten om voorlopig geen nieuwe stadhouder aan te stellen en het feit dat de Friese stadhouder zijn Engelse bruid kwam voorstellen in Amsterdam, viel niet bij alle regenten in goede aarde. Na een uiterst koel ontvangst besloten Willem IV en Anna om snel door te reizen naar het stadhouderlijk hof in Leeuwarden, maar na aankomst daar kreeg Anna een flinke schok te verwerken. Het stadhouderlijk hof van haar man in Leeuwarden was niet alleen provinciaal en boers vergeleken met het hof in Engeland waar Anna was opgegroeid, maar ze maakte ook kennis met haar schoonmoeder, Maria Louise van Hessen-Kassel (1688-1765), en de twee vrouwen konden elkaar niet uitstaan. Tot overmaat van ramp moest Willem IV al snel weer op expeditie met zijn troepen waardoor Anna in haar eentje haar weg in de Friese stad moest zien te vinden.

Nageslacht

Ondanks dat hun huwelijk was gearrangeerd en zowel Willem IV als Anna beide niet als schoonheden te boek stonden wisten ze in de loop van de tijd wel een vriendschappelijke relatie met elkaar op te bouwen. In de tijden dat Willem IV van huis was met zijn troepen schreven hij en Anna elkaar lange brieven, waarbij Anna haar man vaak aansprak met de koosnaam 'Pépin' of 'Pip'. Tevens waren beide zich bewust van de echtelijke plicht die hun huwelijk met zich mee bracht en in 1736 was Anna voor het eerst zwanger. Helaas overleed het kindje direct na de geboorte - en kreeg daarom ook geen naam - en drie jaar later ging het voor de tweede keer mis in het kraambed. In 1743 schonk Anna het leven aan een gezonde dochter die de naam Carolina (1743-1787) kreeg maar drie jaar later overleed ook dochter Anna (1746-1746) enkele dagen na haar geboorte. Terwijl Anna thuis de zorg voor Caroline op zich nam streed haar man voor het behoud van zijn stadhouderlijke rechten en met succes.

Erfstadhouder van de Nederlanden

Onder druk van de diverse oorlogen die in Europa waren uitgebroken werd de roep in de Nederlanden om één leider voor het gehele land aan te wijzen steeds groter en ook de stadhouderloze steden begonnen in te zien dat het hebben van een stadhouder zo zijn voordelen had. Aangezien Willem IV de enige rechthebbende Nederlandse erfgenaam was van de overleden stadhouder van de zuidelijke Nederlanden, Willem III, werd hij in november 1747 benoemd tot erfstadhouder van de gehele Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Aangezien zijn functie overerfbaar werd verklaard en Willem IV en Anna op dat moment alleen een dochter hadden, regelden de Nederlandse Staten-Generaal tevens de opvolging in de vrouwelijke lijn. Willems nieuwe functie betekende een aanzienlijke statusverhoging voor Anna en hem en gezien zijn nieuwe functie verhuisde het gezin naar het Stadhouderlijk Kwartier in de Hollandse stad Den Haag.

Erfgenaam

Een jaar na Willems benoeming tot erfstadhouder schonk Anna – tot vreugde van velen – het leven aan een zoon én wettelijk opvolger die de naam Willem Batavus (1748-1806) kreeg en de geschiedenisboeken inging als Willem V. De geboorte van Willem Batavus betekende voor Wilhelmina Caroline dat ze de tweede in lijn werd in de stadhouderlijke opvolgingslijn, al was ze nog te jong om dat te begrijpen. Na de verhuizing naar Den Haag en de geboorte van hun zoon, raakte Anna steeds meer betrokken bij de politieke activiteiten van haar man en adviseerde hem zelfs bij het benoemen van nieuwe regenten. Tevens trad ze op als 'contactpersoon' voor de vele Oranjegezinde Nederlanders die een bezoek aan Willem IV wilden brengen en onderhield nauwe contacten met de Engelse ambassadeur die was gevestigd in Den Haag. Om het hof van haar man meer allure te geven organiseerde Anna vele culturele avonden waarbij ze de genodigden vermaakte met zang, dans en toneel.

Weduwe van Oranje

Eind september van het jaar 1751 werd Willem IV plotseling ernstig ziek en na een kort ziekbed overleed hij op 2 oktober 1751. Na zijn overlijden erfde zijn driejarige zoon Willem V zijn titels van prins van Oranje, vorst van Nassau-Dietz en erfstadhouder van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, maar was uiteraard nog veel te jong om de bijbehorende taken op zich te nemen. Aangezien Anna de moeder van de kinderen was werd ze door de Staten-Generaal benoemd tot voogd wat tevens betekende dat ze de stadhouderlijke functies op zich moest nemen tot haar zoon Willem V oud genoeg was om dit zelf te doen. Aangezien Anna de titel van stadhouder niet kon voeren en voogd te weinig eer gaf, besloot de Staten-Generaal Anna te benoemen tot 'gouvernante van de Verenigde Nederlanden' en kreeg alle stadhouderlijke functies, behalve de militaire, in handen.

Gouvernante der Verenigde Nederlanden

Omdat de Staten-Generaal van mening was dat Willem V ook een man in zijn leven moest hebben werd naast zijn moeder Anna ook Lodewijk Ernst van Brunswijk-Lüneburg-Bevern (1718-1788), kortweg de hertog van Brunswijk, benoemd tot voogd. Hij kreeg de taak om Anna te helpen bij de opvoeding van Willem V en was tevens verantwoordelijk voor het militair leiding geven aan de Republiek. Helaas stuitte Anna na haar benoeming tot gouvernante op veel tegenstand. Zo konden vele regenten het simpelweg niet verkroppen dat ze orders van een vrouw moesten aannemen en tevens ondernamen de tegenstanders van het stadhouderschap, de patriotten genoemd, weer diverse pogingen om de functie af te schaffen. Ook het feit dat Anna de patriotten weigerde om na te denken over hun voorstel om samen te werken met Frankrijk en de voorkeur gaf aan een samenwerking met de Engels-Pruisische alliantie, maakte haar weinig geliefd bij haar tegenstanders.

Laatste jaren

Dat het voor Anna eigenlijk onmogelijk was om haar taak als gouvernante goed uit te voeren bleek ook wel uit het feit dat haar plannen om het leger te moderniseren en de grensstreken in de zuidelijke Nederlanden te versterken, werden gedwarsboomd. Aangezien de regenten van mening waren dat een vrouw geen verstand had van militaire aangelegenheden werden Anna's voorstellen niet eens serieus genomen, terwijl haar bedoelingen oprecht waren. Het feit dat Anna niet bang was om haar mening aan anderen duidelijk te maken, maakte dat de relatie tussen haar en vele regenten flink onder spanning kwam te staan. Toen Anna weigerde om toestemming te geven voor een huwelijk tussen haar dochter, Caroline, en Karel Christiaan van Nassau-Weilburg (1735-1788), alleen omdat hij luthers was opgevoed, verspeelde ze het laatste beetje krediet dat ze nog had bij de leden van de Staten-Generaal. Zij besloten op hun beurt om Anna te passeren en het huwelijk tussen Caroline en Karel Christiaan werd als nog voltrokken.

Overlijden en nagedachtenis

Op 12 januari 1759 overleed Anna van Hannover op de leeftijd van 50 jaar en werd ze opgebaard in het Stadhouderlijk Kwartier van Den Haag. Gezien haar functie besloten duizenden belangstellenden uit alle lagen van de bevolking haar de laatste eer te bewijzen en uiteindelijk werd ze op 23 februari 1759 bijgezet in de grafkelder van de familie van Oranje in de Grote Kerk in Delft. Ondanks Anna's belangrijke functie was haar rol in de Nederlandse geschiedenis maar uiterst klein. Zo stond ze bekend als scherpzinnig, doortastend en als harde werker. Maar in haar rol als gouvernante werd ze ook vaak omschreven als onvoorspelbaar, raar, trots, heerszuchtig, vals, dom en ijdel. Allemaal karaktereigenschappen die er niet om liegen. Haar verhoudingen met het Nederlandse volk en de Nederlandse regenten was wankel omdat ze vaak niet werd begrepen en het verwijt kreeg lichtgeraakt en jaloers van aard te zijn. Ten aanzien van haar kinderen was ze zeer beschermend. Zo liet ze beide kinderen inenten tegen de pokken, een nieuwigheid in die tijd, en had ze haar twijfels bij de aanstelling van haar oom, de hertog van Brunswijk, als tweede voogd van haar zoon gezien zijn minachting tegenover vrouwen.