Prins Frederik Hendrik van Oranje (1584-1647)

Frederik Hendrik was de jongste zoon van Willem van Oranje en erfde de titel van prins van Oranje van zijn jongere broer, Maurits. Frederik Hendrik was niet alleen prins van Oranje en graaf van Nassau, hij was ook stadhouder van Holland, Zeeland, Utrecht, Overijssel en Gelderland, kapitein-generaal en admiraal-generaal van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Toen Frederik Hendrik aan de macht kwam was de Republiek verwikkeld in de Tachtigjarige Oorlog met Spanje en vocht voor haar onafhankelijkheid en voor erkenning als soevereine staat. Als persoon vond Frederik Hendrik het vooral belangrijk om zijn aanzien te verhogen in de Nederlanden en Europa en liet dan ook grote paleizen bouwen, legde een flinke kunstverzameling aan en hield uitbundige feesten.

Inhoud

• De jeugd van Frederik Hendrik
• Twaalfjarig Bestand
• Verschuivende verhoudingen
• Flirt met Frankrijk
• Laatste jaren

De jeugd van Frederik Hendrik

Frederik Hendrik kwam op 29 januari 1584 ter wereld in de Hollandse stad Delft. Hij was de zoon van Willem I van Oranje (1533-1584) en zijn (vierde) vrouw, Louise de Couligny (1555-1620) en had zijn namen te danken aan zijn beide peetooms; koning Frederik II van Denemarken (1534-1588) en Hendrik III van Navarra (1553-1610), de latere koning Hendrik IV van Frankrijk. Ten tijde van Frederik Hendriks geboorte verkeerde de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden in oorlog (de Tachtigjarige oorlog). En omdat zijn vader, Willem, als één van de leiders van deze opstand werd gezien was zijn oudste zoon Filips Willem (1554-1618) ontvoerd door de koning van Spanje en Willem zelf vogelvrij verklaard. Toen Frederik Hendrik ongeveer zes maanden oud was werd zijn vader vermoord en zijn op één na oudste halfbroer, Maurits van Oranje (1567-1625), volgde hun vader op als stadhouder van de gewesten Holland en Zeeland en als legeraanvoerder van het Staatse (Nederlandse) leger. Frederik Hendrik zelf werd door zijn Franse moeder Franstalig opgevoed en kreeg als kind de bijnaam 'Mooi Heintje'.

Opleiding

Aangezien al vrij snel duidelijk werd dat er van Maurits geen kinderen te verwachten vielen, werd Frederik Hendrik opgevoed om later in de voetsporen van zijn vader en halfbroer te kunnen treden. Hij verhuisde samen met zijn moeder naar Paleis Noordeinde in Den Haag en kreeg daar godsdienst- en Latijnse les van de bekende predikant Johannes Uytenbogaert (1557-1644). Toen hij negen jaar oud was verhuisde hij naar het Rapenburg in Leiden om een studie wis- en landbouwmeetkunde te volgen aan de Universiteit van Leiden. Om er voor te zorgen dat Frederik Hendrik in zijn eigen onderhoud kon voorzien werd hij op tienjarige leeftijd benoemd tot kolonel van twintig vendels voetvolk en ontving hiervoor een vaste vergoeding per maand. Toen Frederik Hendrik dertien jaar oud was werd hij oud genoeg geacht om met zijn halfbroer, Maurits, mee op veldtocht te gaan en reisde in november dat jaar samen met zijn moeder naar Frankrijk om het huwelijk van zijn halfzus, Charlotte Brabantine van Nassau (1580-1631), bij te wonen. Na het huwelijk reisde het tweetal echter door naar Parijs om bijna een jaar lang te verblijven aan het hof van Frederik Hendriks peetoom, koning Hendrik IV van Frankrijk.

Slag bij Nieuwpoort

Na een jaar in Parijs te zijn verbleven keerden Frederik Hendrik en zijn moeder weer terug naar de Republiek waarna Frederik Hendriks militaire carrière begon. Hij kreeg - op vijftienjarige leeftijd - de leiding over een compagnie bewapende cavaleriesoldaten (kurassiers genoemd) en vocht samen met hen in juli van het jaar 1600 in de Slag bij Nieuwpoort. Enkele maanden daarvoor was Frederik Hendrik, op voorstel van zijn halfbroer Maurits en neef Willem Lodewijk van Nassau-Dillenburg (1560-1620); stadhouder van Friesland, Groningen en Drenthe, lid geworden van de Raad van State: Het hoogste adviesorgaan van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Krap een jaar na de Slag bij Nieuwpoort kwam Frederik Hendrik weer in actie tijdens het beleg van de stad Rijnberk, maar werd toen door een kogel getroffen in zijn schouder. Toen Frederik Hendrik achttien jaar oud was werd hij aangesteld als legeraanvoerder over de troepen van de - gewond geraakte - Engelse legeraanvoerder Francis Vere (1560-1609) en wist samen
met hen de stad Grave met succes te belegeren. Drie jaar later, in het jaar 1603, werd Frederik Hendrik op negentienjarige leeftijd benoemd tot generaal der ruiterij en had in het leger alleen zijn halfbroer Maurits en neef Willem Lodewijk nog boven hem staan.

Twaalfjarig Bestand

Frederik Hendriks halfbroer, Maurits, werd op politiek gebied bijgestaan door zijn goede vriend en vertrouweling, Johan van Oldenbarnevelt (1547-1619), de landsadvocaat van het gewest Holland; het machtigste en rijkste gewest van de Republiek. Op initiatief van Van Oldenbarnevelt werd in het jaar 1609 het zogenaamde Twaalfjarig Bestand gesloten; een wapenstilstand van twaalf jaar tussen de Republiek en Spanje. Aangezien Maurits fel tegen het sluiten van dit Bestand was geweest, was hij lijnrecht tegenover van Oldenbarnevelt komen te staan en de eerste scheurtjes in hun relatie werden zichtbaar. Een jaar later werd de rust in de Republiek verstoord doordat er onder de protestantse gelovigen een conflict uitbrak. Naar aanleiding van dit conflict verdeelden de protestantse inwoners en regenten zich in zogenaamde remonstranten en contra-remonstranten. Waar Maurits de kant van de contra-remonstranten koos en Van Oldenbarnevelt de kant van de remonstranten, besloot Frederik Hendrik om zich neutraal op te stellen, dit om beide zijden te vriend te houden. Mede door zijn neutrale houding vroeg Van Oldenbarnevelt Frederik Hendrik in 1610 om de rust in de stad Utrecht te herstellen toen remonstranten en contra-remonstranten met elkaar op de vuist gingen.

Huwelijk Frederik Hendrik

In dezelfde periode dat het conflict tussen de remonstranten en contra-remonstranten uitbrak vond Frederik Hendriks moeder, Louise, het tijd worden dat haar zoon ging trouwen. Maurits weigerde nog steeds om te trouwen en uit het huwelijk van zijn oudste halfbroer, Filips Willem, vielen ook geen kinderen te verwachten. Frederik Hendrik was zelf echter alles behalve enthousiast over het voornemen om te trouwen en blies zijn huwelijk in het jaar 1616 met Elisabeth van Hessen-Kassel (geboorte- en overlijdensdatum onbekend) dan ook kort van te voren af, omdat hij de huwelijkse voorwaarden te ongunstig vond. In maart van het jaar 1625 - Frederik Hendrik was toen inmiddels al éénenveertig jaar oud - werd Maurits ernstig ziek en eiste van Frederik Hendrik dat deze ogenblikkelijk trouwde, anders zou hij zijn erfenis verspelen. In allerijl bood Frederik Hendrik aan om te trouwen met zijn minnares Amalia van Solms (1602-1675), met wie hij inmiddels al drie jaar een relatie had en Maurits stemde in. Na Maurits' goedkeuring vroeg Frederik Hendrik toestemming aan de Staten-Generaal en nadat ook zij hem hun zegen hadden gegeven vond de huwelijksplechtigheid op 4 april 1625 plaats.

Getrouwd man

Op 23 april 1625 overleed Maurits en Frederik Hendrik erfde niet alleen de titel van prins van Oranje en de functie van stadhouder van zijn halfbroer, hij werd ook benoemd tot kapitein-generaal van het Staatse leger en admiraal-generaal van de vloot. Uit Frederik Hendriks huwelijk met Amalia van Solms kwamen in totaal negen kinderen voort, waarvan er vier helaas al op jonge leeftijd overleden: Willem II (1626-1650) - Louise Henriëtte (1627-1667) - Henriëtte Amalia (1628-1628) - Elisabeth (1630-1630) - Isabella Charlotte (1632-1642) - Albertine Agnes (1634-1696) - Henriëtte Catharina (1637-1708) - Hendrik Lodewijk (1639-1639) en Maria (1642-1688). Frederik Hendrik en Amalia wisten voor al hun kinderen goede huwelijken te sluiten, maar met name het huwelijk van hun oudste zoon Willem II was van groot belang. Willem II trad op veertienjarige leeftijd in het huwelijk met de negen jaar oude Maria Henriëtte Stuart (1631-1660), de dochter van de Engelse koning Karel I (1600-1649). Mede door dit huwelijk was Frederik Hendrik in de toekomst verzekerd van Engelse steun, maar voor het zover was trok Frederik Hendrik eerst nog lange tijd met zijn leger door de Nederlanden om diverse steden op de Spanjaarden te heroveren.

Verschuivende verhoudingen

De eerste maanden na zijn benoeming tot stadhouder en opperbevelhebber van het Staatse leger en de vloot had Frederik Hendrik flink veel macht in de Staten van - met name - Holland, maar vanaf de jaren 1626 en 1627 begon deze macht af te nemen. Onder leiding van Maurits was de strijd tussen de contra-remonstranten en remonstranten in het voordeel van de eerstgenoemde beslist, maar onder leiding van Frederik Hendrik begonnen de remonstranten steeds meer politieke macht te vergaren. Waar de politieke remonstranten juist van mening waren dat de afzonderlijke gewesten in de Republiek meer macht moesten krijgen, waren Frederik Hendrik en de politieke contra-remonstranten juist van mening dat deze macht in handen van de Staten-Generaal moest blijven. Ook op het gebied van de oorlog waren beide partijen het niet met elkaar eens, want de remonstranten pleitten voor vrede met Spanje en hun tegenstanders juist niet. Frederik Hendrik had er zijn handen vol aan om de spanningen tussen beide partijen beheersbaar te houden en kampte daarnaast ook nog eens met een zo goed als lege schatkist.

Engelse en Franse hulp

Net als Frederik Hendrik was ook zijn halfbroer Maurits van mening dat de Republiek de Spanjaarden niet kon verslaan zonder hulp van buitenaf en mede hierom was Frederik Hendrik in 1624 een verdrag met Frankrijk en in 1625 een verdrag met Engeland aangegaan. Waar Frankrijk beloofde om de Republiek financieel te steunen, beloofde Engeland om manschappen te sturen en mede hierdoor kon Frederik Hendrik zijn strijd tegen Spanje weer voortzetten. In overleg met de Staten-Generaal werd besloten dat de steden in het oosten de meeste prioriteit hadden en in 1626 veroverde Frederik Hendrik de stad Oldenzaal. De aanval op Hulst mislukte maar een jaar later bevrijdde Frederik Hendrik, met hulp van Ernst Casimir van Nassau-Dietz (1573-1632), de nieuwe stadhouder van Friesland, de stad Groenlo. In 1628 wist de Nederlandse kaper Piet Hein (1577-1629) de Republiek een flinke oppepper te bezorgen toen hij een Spaanse Zilvervloot overviel, waardoor Frederik Hendrik in staat was om 's-Hertogenbosch na een beleg van vier maanden te heroveren. De verovering van 's-Hertogenbosch was zo'n enorme schok voor de Spaanse koning dat hij direct een poging deed om een nieuwe wapenstilstand te sluiten, maar de Republiek wees zijn verzoek, op aanraden van Frederik Hendrik af.

Strijd om het zuiden

Gedurende heel het jaar 1630 waren de Staten druk met de vraag of ze de wapenstilstand wel of niet moesten accepteren en mede hierom lukte het Frederik Hendrik niet om geld los te krijgen om er met zijn leger op uit te trekken. Een jaar later ontving Frederik Hendrik de opdracht om diverse steden in Vlaanderen te bevrijden en wist zonder problemen het kanaal tussen Bruggen en Gent te bereiken. Helaas bereikte Frederik Hendrik toen het bericht dat er een enorm Spaans leger op handen was om hem de doorgang naar Brussel te beletten en de meegereisde gedeputeerde van de Staten besloot dat hij zijn aanval per direct moest afbreken. Dat de stem van de Staten zwaar woog bij het nemen van militaire beslissingen bleek wel uit het feit dat Frederik Hendrik zijn troepen direct het bevel gaf om terug te trekken. Pas in 1632 kwamen Frederik Hendrik en zijn troepen weer in actie maar het beleg op Antwerpen moest dat jaar worden afgebroken omdat de stad te zwaar verdedigd werd. Op initiatief van enkele overgelopen edelen uit het zuiden deed Frederik Hendrik dat jaar ook nog een poging om een opstand in de Zuidelijke Nederlanden te ontketenen, maar ook dit mislukte.

Flirt met Frankrijk

In 1632 werd het de Staten-Generaal van de Zuidelijke Nederlanden voor het eerst sinds jaren weer toegestaan om te vergaderen en uit deze vergadering werd al snel duidelijk dat de gewesten in het zuiden maar wat graag vrede wilden sluiten met de gewesten in het noorden om vervolgens gezamenlijk vrede te sluiten met Spanje, maar de meningen in het noorden waren hierover verdeeld. De gewesten Gelderland, Overijssel en Utrecht waren voor het sluiten van de vrede maar Stad en Lande (Groningen), Friesland en Zeeland waren tegen. In Holland waren de regenten verdeeld tussen de remonstrantse steden die veelal voor de vrede waren en de contra-remonstrantse steden die tegen het sluiten van vrede waren. Uiteindelijk kregen de contra-remonstranten hun zin want het sluiten van vrede met Spanje werd tot nader order uitgesteld waarop de Republiek besloot nogmaals hulp te vragen aan Frankrijk, maar de onderhandelingen over een samenwerking namen bijna drie jaar in beslag. In de tussentijd stonden Frederik Hendrik en zijn leger er nog alleen voor en in het jaar 1633 wist hij de steden Rijnberk en Lingen te bevrijden. De Spanjaarden wisten op hun beurt Maastricht weer in te nemen, maar braken het beleg direct af toen Fredrik Hendrik besloot de stad Breda weer te belegeren.

Raadspensionaris Adriaan Pauw

De onderhandelingen met Frankrijk werden in opdracht van Frederik Hendrik gevoerd door de raadspensionaris van Holland Adriaan de Pauw. Het feit dat Frederik Hendrik raadspensionaris Pauw had gevraagd om de onderhandelingen te leiden was echter geen toeval, want Frederik Hendrik had daar goed over nagedacht. Raadspensionaris Pauw had namelijk de leiding over de remonstrantse regenten die lid waren van de Staten van Holland en sinds zij aan de macht waren had Frederik Hendrik steeds meer problemen om zijn militaire missies gefinancierd te krijgen. Toen Adriaan Pauw in het jaar 1634 campagne wilde voeren voor zijn herverkiezing stuurde Frederik Hendrik hem naar Frankrijk en schoof in zijn plaats drie nieuwe kandidaten naar voren voor de functie van raadspensionaris. Uiteraard konden alle drie de kandidaten het uitstekend vinden met Frederik Hendrik en na hard werken van zijn kant werd uiteindelijk Jacob Cats (1577-1660) benoemd tot nieuwe raadspensionaris. Een man waar Frederik Hendrik een stuk beter mee door één deur kon. Een jaar na de verkiezing van de nieuwe raadspensionaris werd een akkoord met Frankrijk bereikt en Frederik Hendrik kon zich weer bezig houden met militaire aangelegenheden.

Blamage

Frankrijk en de Republiek hadden de afspraak gemaakt om een gezamenlijke troepenmacht op de been te brengen die bestond uit 50.000 soldaten en 10.000 ruiters, waarbij beide landen de helft van de soldaten en ruiters bijeen zouden brengen. De enorme troepenmacht kwam onder leiding van Frederik Hendrik te staan, maar de samenwerking liep helaas uit op een blamage. Na zich verzameld te hebben bij de stad Meerssen trok het leger naar de stad Tienen en nam deze na een heftige strijd in. Het volgende doelwit was de stad Leuven maar onder de Franse soldaten brak muiterij uit omdat Frankrijk niet in staat was hun soldij te betalen. Van de in totaal 30.000 soldaten die het Franse leger had geleverd deden er bij de aanval op Leuven nog maar 19.000 mee, waardoor het beleg jammerlijk mislukte en Frederik Hendrik werd gedwongen om zich terug te trekken. Tot overmaat van ramp wisten de Spanjaarden vervolgens de vesting Schenkenschans in te nemen waardoor de gewesten Utrecht en Gelderland ernstig werden bedreigd. In februari 1636 bedroeg het aantal Franse soldaten nog maar 9.000 man en toen Frederik Hendrik bekend maakte een poging te willen doen om de Schenkenschans te heroveren, besloten deze allemaal om terug te keren naar Frankrijk.

Laatste jaren

Frederik Hendrik en zijn troepen wisten in april van het jaar 1636 de Schenkenschans op eigen kracht te heroveren en aan de samenwerking met Frankrijk kwam een eind. In 1637 wilde Frederik Hendrik beleg slaan op de stad Breda, maar werd door de Staten-Generaal overgehaald om eerst een poging te doen om Duinkerken te veroveren. Na drie weken lang in schepen voor de kust van Duinkerken te hebben gelegen brak Frederik Hendrik de aanval om onduidelijke redenen af en reisde alsnog naar Breda om de stad na een beleg van drie maanden tot overgave te dwingen. Helaas betekende de verovering van Breda ook dat de Spanjaarden de steden Venlo en Roermond weer wisten in te nemen en Frederik Hendrik had wederom problemen met de Staten van Holland om geld los te krijgen om zijn verdere veldtocht te financieren. Tot aan de jaren 1640 bleven Frederik Hendrik en de Staten steggelen over geld en er vonden in die jaren dan ook geen noemenswaardige aanvallen meer plaats.

Macht

In het jaar 1640 deed Frederik Hendrik een poging om zijn macht te vergroten ten koste van Willem Frederik van Nassau-Dietz (1613-1664), de broer van de zojuist overleden stadhouder van Friesland, Stad en Lande en Drenthe, Hendrik Casimir I van Nassau-Dietz (1612-1640). Ook het merendeel van de leden van de Staten-Generaal schaarden zich achter Frederik Hendrik en Stad en Lande (Groningen) en Drenthe besloten beide om Frederik Hendrik te erkennen als stadhouder. Friesland besloot echter om haar eigen koers te varen en benoemde Willem Frederik tot stadhouder. Frederik Hendrik was zo boos dat het gewest Friesland aan zijn neus voorbij ging dat hij weigerde om Willem Frederik een functie te geven in het Staatse leger welke passend bij zijn nieuwe functie van stadhouder was. Rond het jaar 1641 kreeg Frederik Hendrik last van flinke jichtklachten wat maakte dat zijn gezondheid in hoog tempo achteruit ging. Toch belette zijn jicht Frederik Hendrik niet om met zijn leger ten strijde te trekken en ook weigerde hij om taken over te dragen aan zijn oudste zoon Willem II, omdat hun meningen op het gebied van politieke en militaire zaken te ver uiteen lagen.

Kinderlijk en lastig

Volgens diverse verslagen van mensen die dicht bij Frederik Hendrik stonden of van mensen die bij hem op bezoek waren geweest, gedroeg hij zich in de laatste jaren van zijn leven kinderlijk en lastig. Ook was hij geestelijk onstabiel, iets dat bleek toen de Franse maarschalk Antoine III de Gramont (1604-1678) hem aan het eind van het jaar 1646 een bezoek bracht. In plaats van de aanval op de Spanjaarden te bespreken bood Frederik Hendrik de Franse maarschalk meerdere malen aan om de Allemande met hem te dansen, een kans die de maarschalk geen tweede keer zou krijgen … Tevens kwam het einde van de Tachtigjarige Oorlog vanaf dat jaar in zich want de Republiek had een aantal vertegenwoordigers naar de Duitse stad Münster gestuurd om met Spanje over een mogelijke vrede te onderhandelen. In februari 1647 was Frederik Hendriks gezondheid flink achteruit gegaan en hij was niet langer in staat om de kerk te bezoeken. Krap een maand later was hij stervende en de leden van de Staten-Generaal kwamen afscheid van hem nemen. Op 14 maart 1647 overleed Frederik Hendrik, prins van Oranje, op de leeftijd van 63 jaar. Zijn stoffelijk overschot werd op 10 mei van dat jaar bijgezet in de grafkelder van de familie van Oranje in de Nieuwe Kerk in Delft.