Prins Willem II van Oranje (1626-1650)

Willem II van Oranje was de oudste zoon van Frederik Hendrik van Oranje en een kleinzoon van de Vader des Vaderlands, Willem I van Oranje. Na het overlijden van zijn vader erfde Willem II onder andere de titel van prins van Oranje en graaf van Nassau en werd ook benoemd tot stadhouder van de gewesten Holland, Zeeland, Utrecht, Overijssel, Gelre, Zutphen, Groningen en Drenthe. Willem II werd helaas maar vierentwintig jaar oud en overleed enkele dagen voor de geboorte van zijn zoon en wettelijk opvolger, Willem III.

Inhoud

• Jeugd Willem II
• Vrede van Münster
• Machtsovername
• Overlijden

Jeugd Willem II

Op 27 mei 1626 kwam op het Prinsenhof in Den Haag een jongen ter wereld die de naam Willem II van Oranje kreeg. Willem II was het oudste kind van Frederik Hendrik van Oranje (1584-1647) en Amalia van Solms (1602-1675) en in de jaren na Willems geboorte werden er nog eens zeven zusjes en één broertje geboren: Louise Henriëtte (1627-1667) - Elisabeth (1630-1630) - Isabella Charlotte (1632-1642) - Albertine Agnes (1634-1696) - Henriëtte Catharina (1637-1708) - Hendrik Lodewijk (1639-1639) en Maria (1642-1688).
Zo groeiden Willem en zijn broers en zussen op in weelde, iets dat zijn ouders belangrijk vonden en hij werd op driejarige leeftijd tot generaal van de ruiterij benoemd. Toen Willem II twaalf jaar oud was trad hij toe als lid van de Raad van State; het hoogste adviesorgaan van de Republiek, zodat hij alvast wat politieke ervaring op kon doen.

Huwelijk en opleiding

Het volgende belangrijke moment in zijn leven vond plaats toen hij veertien jaar oud was, Willem trad toen namelijk in het huwelijk met de negen jaar oude 'Princess Royal' van Engeland; Maria Henriëtte Stuart (1631-1660). De huwelijksplechtigheid vond plaats in de Engelse stad Londen waarna Willem weer direct terug keerde naar de Nederlanden. Vanwege de jonge leeftijd van de bruid zou het huwelijk pas op latere leeftijd worden geconsumeerd en Maria Henriëtte bleef dan ook tot elfjarige leeftijd bij haar ouders in Engeland wonen. Over de opleiding van Willem II zijn geen gegevens bekend, maar vermoedelijk stond deze volledig in het teken van de belangrijke taak die hij later op zich zou gaan nemen. Willem zou namelijk niet alleen zijn vaders titels erven maar ook zijn functie als stadhouder en de functie van kapitein-generaal van het Staatse (Nederlandse) leger.

Eigen wil

Voor Willem echter in zijn vaders voetsporen kon treden moest hij zichzelf eerst nog bewijzen op militair gebied en op zeventienjarige leeftijd vocht Willem mee in de Tachtigjarige Oorlog tussen de Republiek en Spanje. Zijn eerste wapenfeit vond plaats tijdens de Hinderlaag op Bergen op Zoom in het jaar 1643, maar hoe hij de resterende oorlogsjaren doorbracht is onbekend. Wel was duidelijk dat Willem door zijn omgeving werd gezien als een begaafd man, die helaas weinig tactvol was. Iets dat bleek uit het feit dat hij er een geheel andere mening op na hield dan zijn vader. Waar Frederik Hendrik godsdienstvrijheid altijd voorop had gesteld bij de gebieden die door hem veroverd waren, was Willem juist van mening dat de veroverde gebieden moesten overgaan op het protestantse geloof.

Vrede van Münster

Na bijna tachtig jaar oorlog voeren was de Republiek moe gestreden en in het jaar 1647 zond men dan ook diverse gezanten naar de Duitse stad Münster om daar met de Spanjaarden te onderhandelen over een mogelijke vrede. Willem was hier echter fel op tegen omdat hij van mening was dat de voorwaarden voor het sluiten van de vrede zeer ongunstig waren voor de Republiek. En hij deed diverse pogingen om de leden van de overige Staten aan zijn kant te krijgen. Alleen het gewest Zeeland bleef Willem steunen, maar omdat de andere gewesten voor vrede waren, trok Willem aan het kortste eind. Om zijn woede en onmacht tegen - met name - de Staten van het machtige gewest Holland te verbergen besloot Willem het Haagse prinsenhof te verlaten en woonde afwisselend in één van zijn vele paleizen in de Republiek.

Stadhouder

Enkele weken voordat de vrede tussen Spanje en de Republiek definitief zou worden gesloten overleed Frederik Hendrik van Oranje en voor Willem II was de tijd aangebroken om zijn vader op te volgens als stadhouder en kapitein-generaal. Hij liet daarbij al snel zien dat hij een andere kijk op zijn stadhouderschap had dan zijn vader want hij vond alle gewesten even belangrijk en liet niet alleen zijn oren hangen naar het machtige Holland. Willem was van mening dat er in de Republiek te veel verdeeldheid heerste en vond dat het ieder voor zich was. Het was dan ook zijn grote wens om de Republiek om te vormen tot een calvinistisch land waarbij het gezag was gecentraliseerd en hij zelf een belangrijke rol zou spelen. Met andere woorden Willem wilde de Republiek eigenlijk omvormen tot een koninkrijk met zichzelf als koning.

Willems wil

De voorwaarden die verbonden waren aan de vrede van Münster en Willems nieuwe kijk op de Republiek zorgde voor veel onrust onder het volk en de regenten (bestuurders). Zo verloor Zeeland een groot deel van haar handel op de Schelde, het Sas en de Zwin omdat de Vlaamse havens weer opengingen en deze handel overnamen. Moest de West-Indische Compagnie had haar kolonie in Brazilië afstaan en werd in de zogenaamde Generaliteitslanden* de protestantse Hervorming ingevoerd wat maakte dat de katholieke bevolking in opstand kwam. Met name op het gebied van het geloof was Willem vasthoudend, zo liet hij in zijn eigen graafschap Lingen alle katholieke priesters vervangen door protestantse dominees en ontdeed de kerken van al hun (katholieke) opsmuk.

* De Generaliteitslanden van de Republiek waren Staats-Brabant, Staats-Vlaanderen, Westerwolde en Wedde, Staats-Overmaas en Staats-Opper-Gelre.

Machtsovername

Helaas was al Willems moeite tevergeefs. Met name de Zuidelijke Nederlanden bleven overtuigend rooms-katholiek en Willem moest zich neerleggen bij het feit dat het protestantse geloof nooit leidend zou worden in de gehele Republiek. Ook op het gebied van de politiek ging het verre van soepel want onder de regenten was ook verdeeldheid ontstaan. Aan de ene kant stonden de zogenaamde Staatsgezinden; een groep mensen die van mening was dat de stadhouder minder macht moest krijgen en het leger wilden verkleinen. Tegenover hen stonden de Prinsgezinden welke juist wilden dat de stadhouder zijn macht behield en het leger juist wilden vergroten. Door deze tegenstellingen onder de regenten werden ook de staatskundige verhoudingen van de Republiek steeds onduidelijker want niemand wist wie het land nu precies regeerde; de stadhouder en de Staten-Generaal of de Staten van het gewest Holland?

Staatsgreep

In juli van het jaar 1650 probeerde Willem duidelijkheid te scheppen door samen met de Friese stadhouder, Willem Frederik van Nassau-Dietz (1613-1664), een staatsgreep te plegen. Willems doel was om de macht van de Staten-Generaal te versterken en de macht van het gewest Holland voor eens en voor altijd te breken. Om dit mogelijk te maken hield Willem eerst een zogenaamde 'propaganda-veldtocht' waarbij hij de inwoners van Holland probeerde op te zetten tegen hun regenten. Willem liet diverse van zijn tegenstanders oppakken waaronder admiraal Witte de With (1599-1658), Jacob de Witt (1589-1674) en de burgemeesters van de steden Haarlem, Delft, Hoorn en Medemblik. Als laatste poogde Willem ook om de stad Amsterdam in te nemen, om daar het stadsbestuur te kunnen afzetten, maar deze aanval mislukte. Wel kreeg Willem uiteindelijk zijn zin en de staatsgezinden besloten om voorlopig hun gemak te houden.

Overlijden

In oktober van het jaar 1650 kwam Willem ziek thuis na een jachtpartij op de Veluwe. Hij had zeer hoge koorts en een dokter stelde vast dat hij aan de pokken leed. Op 6 november 1650 overleed Willem II volledig onverwachts op vierentwintigjarige leeftijd terwijl zijn vrouw hoogzwanger was van hun eerste kind. Acht dagen na Willems overlijden werd zijn zoon én wettelijk opvolger Willem III van Oranje (1650-1702) geboren, maar voor de opvolging van het stadhouderschap was dit acht dagen te laat. Na het overlijden van Willem II hadden de Staatsgezinden de macht gegrepen en de functie van stadhouder afgeschaft. De kleine Willem III zou hard moeten vechten wilde hij ooit in de voetsporen van zijn vader kunnen treden. In maart van het jaar 1651 werd het stoffelijk overschot van Willem II bijgezet in de grafkelder van de familie van Oranje in de Nieuwe Kerk in Delft.