Cinquecento: Italiaanse schilderkunst in Rijksmuseum Twenthe

In het Rijksmuseum in Twenthe was van 12 februari tot en met 18 juni 2017 een tentoonstelling te bezichtigen met meer dan veertig werken van grote Italiaanse schilders. De expositie onder de naam ‘Cinquecento – schilderkunst in het hart van de renaissance’ liet werken zien van onder meer Rafaël, Tintoretto, Titiaan, Romanino en Bellini. Nooit eerder waren in Nederland gelijktijdig zoveel schilderijen van Italiaanse meesters te zien.

Cinquecento

De benaming Cinquecento wordt gebruikt om de Italiaanse renaissance in de zestiende eeuw binnen de Italiaanse kunstgeschiedenis aan te duiden. Cinquecento heeft betrekking op zowel kunst als muziek, architectuur en literatuur.
De schilderkunst in de Italiaanse renaissance kenmerkte zich door artistieke hoogtepunten. Er werd bij schilderijen gebruikgemaakt van olieverf terwijl kerken en paleizen werden voorzien van fresco’s (muurschilderingen) en beelden. De werken hadden doorgaans een religieus thema waarbij de maagd Maria het meest werd afgebeeld.

Schilderkunst in het hart van de renaissance

In het Rijksmuseum Twenthe aan de Lasondersingel 129-131 in Enschede was van 12 februari tot en met 18 juni 2017 een tentoonstelling te bezichtigen met werken van grote Italiaanse schilders uit de vijftiende en zestiende eeuw. In de expositie onder de naam ‘Cinquecento – schilderkunst in het hart van de renaissance’ waren werken te zien van onder meer Rafaël, Tintoretto, Titiaan, Romanino en Bellini. In Nederland zijn nog niet eerder gelijktijdig zoveel werken van grote meesters uit de Italiaanse schilderkunst te zien geweest.

Belangrijke periode

De nadruk bij ‘Cinquecento’ lag op de betekenis van de renaissance, één van de belangrijkste periodes in de geschiedenis van het moderne Europa. Behalve schilderijen waren ook voorwerpen uit de Romeinse oudheid en gebruiksvoorwerpen uit het zestiende eeuwse Italië te zien. In de expositie draaide het niet alleen om de schilderkunst maar ook om een beeld van de renaissanceperiode als geheel te krijgen.

Rijksmuseum Twenthe

Het Rijksmuseum Twenthe in Enschede, ook wel afgekort tot RMT, werd geopend in 1930 en noemt zich sinds het aantreden van Arnoud Odding als directeur in 2012 het Museum van de Verbeelding. Op het programma staan jaarlijks ongeveer acht tentoonstellingen. De basis van het museum vormen de schilderijen vanaf de middeleeuwen tot en met de negentiende eeuw van textielbaron Jan Bernard van Heek, indertijd de initiatiefnemer voor het museum. RMT is gehuisvest in een officieel rijksmonument, is in 1994 verzelfstandigd en in een stichting overgegaan en heeft 23 mensen fulltime in dienst (situatie 2016).

Italiaanse schilderkunst uit Brescia

De meeste van de ruim veertig werken die in het Rijksmuseum Twenthe werden tentoongesteld waren afkomstig uit de Pinacoteca Tosio Martinengo in het Noord-Italiaanse Brescia. Dit museum in de regio Lombardije werd in 1851 geopend en beschikt over een zeer omvangrijke schilderijenverzameling van kunstenaars uit de Noord-Italiaanse renaissance. Het museum was een aantal jaren echter vanwege een ingrijpende verbouwing gesloten. Bij hoge uitzondering werd besloten een deel van de collectie, die zelden of nooit wordt uitgeleend, op rondreis langs enkele Europese steden te laten gaan. Naast het museum in Brescia leverde tevens het Palazzo Pitti in Florence enkele particuliere collecties, waaronder werken van Tintoretto.

Cinquecento in Europa

Voordat de schilderijen in de eerste helft van 2017 in Nederland te zien waren zijn de werken in twee andere musea in Europa tentoongesteld:

• in het ‘National Museum in Warsaw’ in Warschau, Polen (van 2 juni t/m 28 augustus 2016);
• in ‘The National Museum of Finland’ in Helsinki (van 23 september 2016 t/m 15 januari 2017).

Rafaël, Bellini en Titiaan: schilders uit de renaissance

Rafaël (1483-1520) wordt samen met Leonardo da Vinci en Michelangelo beschouwd als de grote drie van de Italiaanse renaissance. Raffaello Sanzio, oftewel Rafaël, werd tijdens zijn leven al gezien als een genie en hij is het klapstuk van de getoonde meesters. Twee schilderijen van hem zijn in Enschede te bezichtigen waaronder Cristo Benedicente (Christus de Verlosser, zie de inleidingsfoto en tevens het beeldmerk van de expositie) uit 1505.

Giovanni Bellini (1430-1516) is afkomstig uit een familie waarin zijn vader, zijn broer en zwager allen schilderden. Van Bellini is onder meer de olieverf Madonna in Rosso (Madonna in het rood) te zien. Het werk van Titiaan (± 1487-1576) omvat veel portretten en mythologische en religieuze werken. Het Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam heeft enkele van zijn schilderijen in de collectie opgenomen.

Renaissance in Nederlandse musea onderbelicht

Volgens museumdirecteur Odding is de Italiaanse renaissance in Nederland vreemd genoeg onderbelicht geweest. Ons land is van oudsher meer gericht op de zeventiende eeuw met minder belangstelling voor buitenlandse kunstenaars. Het bijzondere van het Twents museum is dat na de Vlaamse schilders Rubens, Van Dyck, Jordaens (zomer 2014) en de Brit William Turner (najaar 2015) in 2017 opnieuw buitenlandse meesters zijn geëxposeerd.

Geen ‘provinciemuseum’ meer

Het Rijksmuseum Twenthe staat internationaal goed aangeschreven en is allang geen ‘provinciemuseum’ meer. Wat bezoekersaantallen betreft zit het museum de laatste jaren duidelijk in de lift: van 45.000 bezoekers in 2013 naar 80.000 in 2014 tot 130.000 in 2015. Daarmee behoort het, naast het Allard Pierson Museum in Amsterdam en het Gemeentemuseum en het Mauritshuis in Den Haag, tot de grootste groeiers in museaal Nederland. Een voordeel van de grote stijging in het aantal bezoekers is dat het voor het museum makkelijker is geworden tentoonstellingen binnen te halen waar voorheen veel moeite voor moest worden gedaan.